Η πονεμένη Λέρος που αγάπησα
Σιωπηλό μέλος των Δωδεκανήσων, αυτός ο βασανισμένος τόπος κουβάλησε έναν αιώνα το δυσβάσταχτο σταυρό του.
Το φετινό καλοκαίρι επιφύλασσε για μένα μια μεγάλη έκπληξη. Τα νησιά, στην προσωπική μυθολογία του καθένα μας έχουν ομαδοποιήσεις, χαρακτηριστικά, στοιχεία ερωτεύσιμα και αναμονές. Που συνήθως επαληθεύονται ή διαψεύδονται από διάφορους παράγοντες που συναντάς στο ταξίδι. Η περίπτωση της Λέρου υπήρξε για μένα η μεγάλη έκπληξη των τελευταίων χρόνων.
Σιωπηλό μέλος των Δωδεκανήσων, αυτός ο βασανισμένος τόπος ποτέ δεν κραύγασε για την ομορφιά ή τα προτερήματα του, που είναι προφανή, αλλά κουβάλησε έναν αιώνα τώρα ένα βαρύ δυσβάσταχτο σταυρό, λόγω των συγκυριών που καταδικάστηκε να αντιμετωπίσει.
Συγκυριών που άφησαν στο νησί ένα στίγμα εμφανές και ταυτόχρονα δυσκόλεψαν αβάσταχτα την τουριστική του πρόοδο λόγω των στερεότυπων που δημιουργήθηκαν και που από ένα σημείο και έπειτα δεν ήταν καν διαχειρίσιμα.
Αυτό το κομμάτι γης μέσα στο νότιο Αιγαίο έκτασης 74,17 km² και πληθυσμού συνολικά τους 7.917 κατοίκους, δύσκολα προσβάσιμο λόγω συγκοινωνιών σε σχέση με άλλα γειτονικά νησιά, πχ την Κάλυμνο ή την Κω, διαθέτει μια παράξενη και άξια λόγου ιστορία τα τελευταία εκατό χρόνια, που εξηγεί την απομόνωση του.
Με ιστορία μακραίωνη που φτάνει στον Τρωϊκό Πόλεμο και αναφορές στον Όμηρο αποτέλεσε πάντα δέλεαρ για Ρωμαίους, Γενουάτες, Ενετούς. Βίωσε οθωμανική κατοχή και πέρασε ξανά στα χέρια των Ιταλών που πάντα την ξεχώριζαν και επένδυαν σε αυτή. Ναυτική πολεμική βάση των Βρετανών από το 1916-18, συνέχισε την στρατιωτική της πορεία με τα σχεδόν 31 χρόνια υπό την Ιταλική κατοχή, μια περίοδος με έντονη ανάπτυξη πολεμικών υποδομών, πολλές από τις οποίες θαυμάζει κανείς μέχρι σήμερα και βέβαια επιβολή με μετοίκηση εκεί πάνω από 7500 ιταλών πολιτών στρατιωτών που υπέρκερασαν τον πληθυσμό του νησιού.
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος υπήρξε για το νησί μια τεράστια δοκιμασία ενώ μέρος των γηγενών κατοίκων του αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν για να βρεθούν ως πολεμιστές στη Μέση Ανατολή απέναντι στον παντοδύναμο Άξονα.
Η επιστροφή στην Ελλάδα των Δωδεκανήσων θα φέρει νέες περιπέτειες στον τόπο καθώς η επιλογή του ως τόπο φιλοξενίας του Ψυχιατρείου θα στιγματίσει τη ζωή του δημιουργώντας μια αποικία ασθενών µε στόχο την απασχόλησή τους σε γεωργικές ασχολίες.
Στη διάρκεια της Δικτατορίας η αναγκαστική φιλοξενία πολιτικών κρατουμένων, αλλά και η Βασιλική Τεχνική σχολή, για παιδιά αριστερών οικογενειών, θα δημιουργήσει έναν ακόμα δυσβάσταχτο πόνο, ενώ το καθοριστικό χτύπημα θα έρθει με τη δημιουργία ενός hot spot για τη φιλοξενία προσφύγων σε ένα σημείο που έχει γίνει γνωστό παγκόσμια ως σημείο στρατοπεδισμού και μαζικής διαχείρισης ανθρώπων, αυτού του ιστορικά φορτισμένου τόπου που έγινε γνωστός ως “Το ένοχο μυστικό της Ευρώπης” από το ομώνυμο άρθρο του Observer.
Αν σε αυτή τη βαριά ιστορική κληρονομιά αυτού του τόπου, κληρονομιά που ελάχιστοι τόποι κλήθηκαν να διαχειριστούν και να συμβιώσουν μαζί της, προσθέσει κανείς και την θεαματική εγκατάλειψη από την πλευρά της πολιτείας, αντιλαμβάνεται από την πρώτη στιγμή που θα βρεθεί στο νησί το φορτίο του πόνου που κουβαλά.
Μια σπουδαία μελέτη που με βοήθησε να καταλάβω πολλά για το νησί είναι το βιβλίο ”Λέρος. Η γραμματική του εγκλεισμού” της Νένης Πανουργιά με συγκλονιστικές μαρτυρίες για το τι συνέβη στο νησί και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη.
Παράλληλα όμως ο επισκέπτης θα βιώσει και την απόλυτη έκπληξη. Που δεν είναι άλλη από την αριστουργηματική αρχιτεκτονική κληρονομιά της. Μια βόλτα στο Λακκί, θα σου φανερώσει έναν απίστευτο αρχιτεκτονικό πλούτο, μια συγκλονιστική ιταλική πόλη του 30 που παραμένει ανέπαφη στο χρόνο και ρημάζει ξεχασμένη.
Ένα αληθινά μοναδικό αρχιτεκτονικό σύνολο που περιγράφει σπουδαία ο Βασίλης Κολώνας: «Η εκκλησία, το θέατρο, το σχολείο, το νοσοκομείο, ο στρατώνας του πυροβολικού, το ξενοδοχείο και πάνω από όλα η κυκλική αγορά με τον πύργο του ρολογιού αποτελούν ένα μοναδικής συνοχής αρχιτεκτονικό σύνολο, που θα μπορούσε επάξια να ενταχθεί σε μια διεθνή έκθεση της αρχιτεκτονικής του ’30».
Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με σχετικές μελέτες φέρεται να έχει την υψηλότερη συγκέντρωση κτιρίων art deco μετά το Μαϊάμι! Μια βόλτα έξω από τα έρημα σήμερα κτίρια σε αφήνει άφωνο. Ο καθηγητής αρχιτεκτονικής Ευάγγελος Αντωνιάδης έχει περιγράψει το αρχιτεκτονικό ύφος ως ”αγνοημένο διεθνισμό” και συγκρίνει το Λάκκι με τη γειτονιά Weissenhof στη Στουτγάρδη της Γερμανίας, όπου οι αρχιτέκτονες Charles-Edouard Le Corbusier και Ludwig Mies van der Rohe άφησαν το στίγμα τους στη δεκαετία του ’20. Όμως το Weissenhof είναι μόνο μια συνοικία, όχι μια ολόκληρη πόλη. Κατά συνέπεια, ο κ. Αντωνιάδης υποστηρίζει, ότι τα κτίρια του Λάκκι ”πρέπει να διατηρηθούν… ως εντυπωσιακά δείγματα πρωτοποριακής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα ”.
Παράλληλα η σπουδαία αρχιτεκτονική που ανέπτυξαν στα αρχοντικά τους οι Αιγυπτιώτες Λεριοί που επιστρέφουν στην πατρίδα από την Αίγυπτο και δημιουργούν αριστουργήματα.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Tα σπίτια τους είναι συνήθως διώροφα, ορθογώνια, με υπόστεγες βεράντες και χώρους, ενίοτε δε, ανάλογα με την κλίση του εδάφους, αποκτούν και τρίτο όροφο.
Tα νεοκλασσικά της Λέρου διαφοροποιούνται κάπως σε μεγαλοαστικά αρχοντικά, απλούστερα αστικά και μικρότερα. Έχουν τονισμένα νεοκλασικού τύπου στοιχεία, αλλά επίσης στοιχεία εκλεκτικισμού και φέρουν επιρροές στη μορφή από την Αίγυπτο, την Aνατολή, την Iταλία κ.λπ. Χαρακτηριστικά «εν σειρά» σπίτια, που όπως όλα τα παραδοσιακά του νησιού χαρακτηρίζονται από λιτότητα και αυστηρή, κλειστή μορφή, όπως αναφέρει εύστοχα το site του δήμου του νησιού.
Στους οικισμούς Αγία Μαρίνα, Πλάτανο, Λακκί, Παντέλι, στις παρυφές του Λακκιού προς τον Άγιο Θεολόγο, και λιγότερα στα Άλιντα, τα συναντά κανείς τα νεοκλασικά αυτά κτίσματα που ποικίλουν στη μορφολογία τους. Πολλά από αυτά έχουν μορφολογικά στοιχεία που τα κατατάσσουν στην κατηγορία του εκλεκτικιστικού στιλ, ενώ υπάρχουν αρκετά που έχουν στοιχεία επηρεασμένα από την τοπική αρχιτεκτονική, με ξύλινα μπαλκόνια χωρίς φουρούσια, με στηθαία ξύλινα ή γύψινα, με απλοποιημένες όψεις χωρίς διακοσμητικά στοιχεία, κλπ.
Τέλος ο τρίτος πόλος του αρχιτεκτονικού πλούτου προέρχεται από τα τυπικά δωδεκανησιακά σπίτια, τα λευκά σπίτια που έχουμε συνηθίσει να αντικρίζουμε και εδώ συνυπάρχουν με το χρώμα ως επιλογή και βέβαια τη χαρακτηριστική λιτότητα και αυστηρή κλειστή μορφή.
Όλα αυτά μαζί με σπουδαίες εκκλησίες, έναν σύνολο από διασωζόμενα πολεμικά τούνελ, τα περίφημα πυργόσπιτα που διασώζονται, δημιουργούν για τον καθένα ένα αληθινά μοναδικό μάθημα αρχιτεκτονικής που οφείλει να μελετήσει.
Ένα σπουδαίο αρχιτεκτονικό σύνολο που σε ξαφνιάζει σε κάθε οικισμό, σε κάθε γειτονιά και που για πολλά από αυτά πονά η ψυχή σου για την απίστευτη εγκατάλειψη και την αδιαφορία της πολιτείας που θα μπορούσε να δημιουργήσει εδώ ένα παγκόσμιο προορισμού τεράστιου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Κάτι που το οφείλει σε ένα τόσο βασανισμένο και αδικημένο τόπο.
Στη Λέρο εκτός όλων των άλλων τρως εξαιρετικά καλά με κορυφαία επιλογή τον Μύλο, κολυμπάς σε υπέροχες πεντακάθαρες και κρυστάλλινες θάλασσες και απολαμβάνεις την πιο διαφορετική εκδοχή του Δωδεκανησιακού τοπίου. Φτάνεις με αεροπλάνο από την Αθήνα, με πλοίο από τον Πειραιά ή με τοπικά γρήγορα πλοία που εξυπηρετούν εσωτερικά τα Δωδεκάνησα.
Τη Λέρο την ερωτεύτηκα για τα μυστικά της που δεν μοιάζουν με κανενός ελληνικού νησιού. Ένας σπάνιος τόπος που του οφείλουμε πολλά και πρέπει να εξερευνήσει ο καθένας μας.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Στη Λέρο βρεθήκαμε καλεσμένοι του Στέφανου Χατζημανώλη και του Silver Holidays που σε συνεργασία με την Sky Express άνοιξε φέτος τους ορίζοντες της Β. Ελλάδας στα Δωδεκάνησα.
