Υπέροχος καταδυτικός τουρισμός στη Χαλκιδική!

Λέξεις: Εριέττα Κιαχίδου / Εικόνες: Θεοχάρης Τσιμπέρης, Τσιανάκα Μαρία

Ο καταδυτικός τουρισμός είναι μία εναλλακτική και βιώσιμη αναπτυξιακή επιλογή που απαντά στις προκλήσεις και ευκαιρίες του παράκτιου θαλάσσιου τουρισμού.

Θέμα του παρόντος άρθρου είναι η ανάδειξη του ως μία μορφή εναλλακτικού τουρισμού και η συμβολή του στη βιώσιμη παράκτια ανάπτυξη της Χαλκιδικής υπό το πρίσμα της αναζήτησης εναλλακτικών προτύπων τουριστικής ανάπτυξης, ως ένας πρόσφορος τρόπος παραγωγής καινοτόμων τουριστικών προϊόντων και θεσμών. 

Η Χαλκιδική αποτελεί ένα κορυφαίου κάλλους ταξιδιωτικό προορισμό που συνδυάζει μία ιδιόμορφη γεωμορφολογία με πανέμορφες παραλίες σε μικρούς κολπίσκους με ζεστά ήρεμα και ακίνδυνα κρυστάλλινα νερά δίπλα σε πευκόφυτες εκτάσεις, ορεινές διαδρομές μέσα σε πλούσια βλάστηση, πεύκα, οξιές και δρυς συνδυάζοντας το βουνό με τη θάλασσα.

Το κλίμα της είναι μεσογειακό, ήπιο με λίγες βροχές, ενώ φημίζεται για την ηλιοφάνεια σχεδόν 250 μέρες ετησίως και τα ζεστά της καλοκαίρια. 

Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού «οικοδομούνται» πάνω στους φυσικούς και ανθρωπογενείς πόρους, υλικούς και άυλους. Η Χαλκιδική προσφέρει ένα επαυξημένο και διευρυμένο τουριστικό προϊόν αποτελώντας έναν ασφαλή και εύκολα προσβάσιμο προορισμό για εναλλακτικό τουρισμό χωρίς εποχικότητα σε όλες τις μορφές. Βρίσκεται, άλλωστε, σε κοντινή απόσταση από την πόλη της Θεσσαλονίκης και έχει σημαντικές υποδομές για να υποστηρίξει το είδος του τουρισμού που επιθυμεί.

Ιδιαίτερα για τον καταδυτικό τουρισμό προσφέρει πολλά σημεία ενδιαφέροντος που θα ικανοποιήσουν και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Μέσα σε αυτά συγκαταλέγονται οι 12 Προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, 94 παραλίες, 3 μαρίνες και 6 Τουριστικά Σκάφη βραβευμένα με Γαλάζιες Σημαίες, υποθαλάσσια σπήλαια, ιαματικά νερά, λιμνοθάλασσες (Γλαρόκαβος, Κύψα κ.α.), φυσικά και τεχνητά λιμανάκια, υποθαλάσσια αρχαία ερείπια και ναυάγια, σημαντική ποικιλία ειδών θαλάσσιας πανίδας και χλωρίδας και λιβάδια Ποσειδωνίας. 

Στη συνέχεια ακολουθούν, τα ναυάγια πλοία και αεροσκάφη που απελευθερώθηκαν πρόσφατα με το Νόμο 4688, ΦΕΚ101 / Α / 24.05.2020 στην Περιφερειακή Ενότητα Χαλκιδικής

Το Ναυάγιο «Μυτιλήνη» στον όρμο Κύψας στην Κασσάνδρα.

Το Ατμοκίνητο ιστιοφόρο M/S ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ στο Ποσείδι Κασσάνδρας. 

Το τουρκικό ναυάγιο στο Καλαμίτσι Χαλκιδικής.

Το Επιβατηγό «Ermine», το βρετανικό ναρκαλιευτικό HMS BY GEORGE και το γερμανικό αποβατικό Kriegsmarine F 898 και τέλος, τα γερμανικά αεροσκάφη Junkers 52 και Junkers 88 ή Dornier 17 στο Στρυμονικό Κόλπο. 

Μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το πρόσφατα ανακαλυφθέν ναυάγιο από την Εφορία Ενάλιων Αρχαιοτήτων στη Φούρκα Κασσάνδρας. Τα μέχρι στιγμής στοιχεία της σωστικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο του 2022 από τους αρχαιολόγους Σ. Βραχιονίδου και Α. Τούρτα δείχνουν να ανήκει στην επαναστατική περίοδο και να χρονολογείται στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα. Βρέθηκε στα 80 μέτρα από την ακτή και στα 4 μέτρα βάθος.

Άλλες περιοχές στα συνολικά περίπου 21 χαρτογραφημένα σημεία που παρουσιάζουν καταδυτικό ενδιαφέρον και προτείνονται ως καταδυτικά σημεία, είναι τα θαλασσοσπήλαια στο Πόρτο Βαλίτσα και στον όρμο Κουρσάρου στο Παλιούρι της Κασσάνδρας, η περιοχή του δικτύου Natura 2000 (GR1270010) με την ονομασία «Ακρωτήριο Πύργος – Όρμος Κύψας – Μάλαμο» στην Κασσάνδρα, το υποθαλάσσιο σπήλαιο «Έρρικα» με διαυγή νερά και καταφύγιο αναπαραγωγής καρκινοειδών και το τούρκικο ναυάγιο που έχει αποικιστεί από πλούσια θαλάσσια ζωή στο Πόρτο Κουφό στη Σιθωνία, το νησάκι Κέλυφος γνωστό ως «Χελώνα» κ.α.

Η καταδυτική δραστηριότητα στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή του Στρατωνίου στο Δήμο Αριστοτέλη, έφερε στην επιφάνεια το μοναδικό φαινόμενο της σπάνιας αποικίας Ιππόκαμπων στη Χαλκιδική και την ίδρυση το 2018 του «Ιππόκαμπος Ενάλιο Ινστιτούτο» με σκοπό την έρευνα, τη διάσωση και την προστασία του Ιππόκαμπου που προσελκύει το παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον

Τέλος, στο Δήμο Αριστοτέλη, στη Στρατονίκη έχει ιδρυθεί μία ταξιδιωτική εταιρεία, η «Aristotle’s Paths Travel Agency P. Makrogiannaki», που προσφέρει στους επισκέπτες ένα βιωματικό πρόγραμμα παράλληλα με άλλες εναλλακτικές δραστηριότητες – διαδρομές, με την ονομασία «“Wine Games” – Domaine Agrovision, Κατάδυση και Οινική Γευσιγνωσία».

Το πρόγραμμα αυτό προωθεί τον καταδυτικό τουρισμό σε συνδυασμό με τον οινοτουρισμό, καθώς περιέχει κατάδυση στα μοναδικά υποθαλάσσια κελάρια της Χαλκιδικής της Domaine Agrovision σε βάθος 3-17 μέτρων, εκ των οποίων το ένα βρίσκεται σε μυστική σπηλιά και wine tasting σε 7 ετικέτες ποιοτικού τοπικού οίνου στην Ιερισσό με συνοδεία τοπικών εδεσμάτων. Παράλληλα, σε συνεργασία με την Accessibility Support Academy χαράκτηκε η πρώτη προσβάσιμη διαδρομή σε άτομα με οπτική αναπηρία σε συνεργασία με πιστοποιημένο καταδυτικό κέντρο της περιοχής.

Με την απόφαση Αρ.3000.0 / 31173 / ΦΕΚ 2968 / Β / 05.05.2023 γίνονται βήματα για τη βελτίωση της ελκυστικότητας του υποβρύχιου τοπίου για την ανάπτυξη του κλάδου των καταδύσεων αναψυχής και των περιηγήσεων επιφανείας.

Στη Χαλκιδική δραστηριοποιούνται 37 επιχειρήσεις που ασχολούνται με τις καταδύσεις, το snorkeling και άλλες πρόσθετες υπηρεσίες.

Η παραπάνω δευτερογενής έρευνα αποκάλυψε τη δυνατότητα της Χαλκιδικής να τοποθετηθεί ως καταδυτικός προορισμός. Τι όμως αποκάλυψε η πρωτογενής έρευνα σε ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά που διεξήχθη για αυτό το σκοπό και έλαβε χώρα την περίοδο 21 Μαΐου – 2 Ιουνίου 2021 σε Έλληνες και αλλοδαπούς δυνητικούς επισκέπτες με ειδικό ενδιαφέρον στις καταδύσεις καθώς και σε ιδιοκτήτες καταδυτικών κέντρων στη Χαλκιδική και την υπόλοιπη Ελλάδα;

Το προφίλ του επισκέπτη με ειδικό ενδιαφέρον στον καταδυτικό τουρισμό έχει επάρκεια γνώσεων και εκπαίδευσης με συνεχείς και ανωτέρου επιπέδου πιστοποιήσεις και εξειδικεύσεις πάνω στα ενδιαφέροντά του στον υποθαλάσσιο χώρο από τη βιοποικιλότητα, τη θαλάσσια ζωή, τις προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές, τα υποθαλάσσια καταδυτικά μουσεία, τους τεχνητούς ύφαλους και τους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους με ναυάγια πλοίων και αεροπλάνων καθώς και τα ερείπια βυθισμένων αρχαίων πόλεων ως τα σπήλαια, τα ορυχεία, τις λίμνες και τα ποτάμια. 

Οι Core Divers (8+ συμμετοχές σε καταδύσεις/ανά έτος) αποτελούν την πλειοψηφία με το μεγαλύτερο ποσοστό 68,0% σε αντιδιαστολή με τους Casual Divers (έως 7 συμμετοχές σε καταδύσεις/ανά έτος).

Το 61%  του μέσου δύτη αποτελείται από άντρες, ενώ το 39% είναι γυναίκες, ενώ η μέση ηλικία της πλειοψηφίας είναι 35-54 ετών. Το μορφωτικό επίπεδο των περισσοτέρων δυτών είναι ανώτερο έως ανώτατο κατά 79,6% και η επαγγελματική τους απασχόληση βρίσκεται στον ιδιωτικό τομέα κατά 69,7%. 

Οι δύτες είναι άτομα που χαρακτηρίζονται από την ενεργητική τους στάση στον τουρισμό, είναι  δημιουργικοί επισκέπτες και εμπλέκονται με την τοπική κοινωνία. Ο καταδυτικός τουρισμός, μπορεί να συνδυαστεί  με τις άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού π.χ. τον οινοτουρισμό, το γαστρονομικό και πολιτισμικό τουρισμό, αλλά και να εμπλουτιστεί και να γίνει πολυθεματικός σε προσφερόμενες εμπειρίες (όπως γευσιγνωσία σε υποβρύχια κάβα, υδατοκαλλιέργειες, παρατήρηση προστατευόμενων υπό εξαφάνιση ειδών κ.α.). Οι δύτες στα «διαστήματα επιφανείας» τους αναζητούν άλλους δημιουργικούς τρόπους να αλληλεπιδράσουν με τον ντόπιο πληθυσμό, ενώ  είναι πολύ επικοινωνιακοί και οι καλύτεροι πρεσβευτές του τόπου όπου καταδύονται. Διαφημίζουν τον προορισμό μέσω των social media με εικόνες και περιγραφές και ρωτούν και πληροφορούν την «καταδυτική κοινότητα» για τα υπόλοιπα στοιχεία του τουριστικού προϊόντος όπως ευκολία πρόσβασης, καταλύματα, εστίαση και ασφάλεια.

Σημαντικό σημείο της έρευνας αποτελεί η πρόθεση και στάση των συμμετεχόντων απέναντι στον προορισμό Ελλάδα και ειδικότερα Χαλκιδική ως καταδυτικό προορισμό. Το 70,1% απάντησε πως θεωρεί ότι η Ελλάδα αποτελεί προορισμό για καταδυτικό τουρισμό αλλά το 62,7% απάντησε πως δε γνωρίζει τη Χαλκιδική ως καταδυτικό προορισμό ενώ το 64,2% προτίθεται να επισκεφτεί τη Χαλκιδική στο μέλλον για καταδυτικό τουρισμό. Οι λόγοι που όσοι απάντησαν ότι δεν προτίθενται να επισκεφτούν τη Χαλκιδική είναι ότι είναι ένας μακρινός προορισμός (9,9%), υπάρχει έλλειψη χρόνου (2,2%), έλλειψη οικονομικών πόρων (1,9%) αλλά και ότι αποτελεί έναν  άγνωστο προορισμό (21,3%).

Η ποσοτική αυτή έρευνα έρχεται να συγκριθεί και να αντιπαραβληθεί με την ποιοτική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στους εκπαιδευτές που απασχολούνται στα καταδυτικά κέντρα στη Χαλκιδική και γενικότερα στην Ελλάδα. Βρέθηκαν πολλά κοινά σημεία που έρχονται να επιβεβαιώσουν την επάρκεια και τη δυνατότητα να εξυπηρετήσουν απόλυτα την τουριστική ζήτηση που αφορά στην καταδυτική δραστηριότητα. 

Όμως, το πιο καίριο σημείο του ερωτηματολογίου διερευνά την άποψη των εκπαιδευτών για την καταδυτική δραστηριότητα στην Ελλάδα, το βαθμό ικανοποίησης των επαγγελματιών του χώρου από τις υποδομές που εξυπηρετούν τον καταδυτικό τουρισμό, το βαθμό ικανοποίησης από την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου μετά το Ν.4688 / 2020, τη συμβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην προβολή της περιοχής τους ως καταδυτικό προορισμό και τέλος, ποιον θεωρούν σημαντικότερο φορέα στην προβολή της Ελλάδος ως καταδυτικό προορισμό.

Αυτό το σημείο μας δίνει πληροφορίες για την αληθινή εικόνα της κατάστασης του καταδυτικού τουρισμού στην Ελλάδα. Η δευτερογενής έρευνα έδειξε ένα πρωτόγνωρο ενδιαφέρον της Πολιτείας να αναδείξει την Ελλάδα ως προορισμό για καταδυτικό τουρισμό. Η ποιοτική έρευνα στους επαγγελματίες του χώρου δείχνει μια άλλη εικόνα καθώς και μία παθογένεια στη συνέργεια των φορέων αμιγώς τουριστικών και μη.

Κατά τον ιδιοκτήτη καταδυτικού κέντρου στην περιοχή της Νέας Ποτίδαιας στην Κασσάνδρα, Θεοχάρη Τσιμπέρη «η Χαλκιδική δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από κανέναν καταδυτικό προορισμό!!! Η γεωμορφολογία του βυθού της Χαλκιδικής, με τα διαυγή νερά, τη βραχώδη μορφολογία με ξέρες, υφάλους και “γκρέμια”, την πλούσια μεσογειακή χλωρίδα και πανίδα θα ικανοποιήσει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη». Κατά την άποψή του «η ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού στη χώρα μας χωλαίνει διότι δεν υπάρχει κανένας σχεδιασμός ούτε σε τοπικό, ούτε σε περιφερειακό επίπεδο, η μόνη προσπάθεια για την ανάπτυξή του προέρχεται από ιδιωτική πρωτοβουλία που δυστυχώς όμως δεν εισακούεται».

Συνοψίζοντας, η Χαλκιδική αποτελεί έναν ώριμο τουριστικό προορισμό που αναγνωρίζεται ως προορισμός 3S (Sea, Sun, Sand) αλλά φέρει πάρα πολλά φυσικά χαρακτηριστικά που δεν έχουν αλλοιωθεί από το μαζικό τουρισμό και την πίεση της φέρουσας ικανότητας όλα αυτά τα χρόνια.

Η Χαλκιδική προσφέρει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά, τους πόρους και το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που θα προσδώσουν αξία στη βιώσιμη αναπτυξιακή προώθηση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ειδικότερα θα δοθεί αξία στον ενάλιο πολιτιστικό και καταδυτικό τουρισμό δημιουργώντας νέα διευρυμένα και συνδυαστικά εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα προσανατολισμένα στις ανάγκες των επισκεπτών της για την απόκτηση μοναδικών εμπειριών και απαντώντας στην πρόκληση με μία αναπτυξιακή πολιτική υψηλής προστιθέμενης αξίας και χαμηλού περιβαλλοντικού αποτυπώματος για το κοινωνικο-οικονομικό, πολιτιστικό και φυσικό της περιβάλλον.

Οφείλει να επανατοποθετήσει την προσφορά της και να προβληθεί ως ένας προορισμός καταδυτικού και εν γένει εναλλακτικού τουρισμού αμβλύνοντας την εποχικότητα που τη μαράζει και διασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα των φυσικών, υλικών και άυλων πόρων της ενεργοποιώντας παράλληλα πολυεπίπεδα τον τοπικό παραγωγικό της ιστό.

 *Η Εριέττα Κιαχίδου είναι Υπ. Διδ., Τμήμα Οικονομικής και Διοίκησης Τουρισμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, MSc, Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων, ΕΑΠ, BSc, Διοίκηση Επιχειρήσεων και Οργανισμών, ΕΑΠ

*Πηγή Αρχικής Εικόνας: BLUE-DIVING ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΤΣΙΜΠΕΡΗΣ