Μία χώρα της Ε.Ε. που τη λένε Βουλγαρία

του Μιχάλη Γουδή Εικόνες: Μιχάλης Γουδής, Μαίρη Κουίνογλου

Το Μέλνικ είναι μικρό χωριό κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα του Προμαχώνα, διάσημο για δύο λόγους, αφενός για τους εντυπωσιακούς αμμώδεις λόφους που το περιτριγυρίζουν θυμίζοντας Μετέωρα και αφετέρου για το κόκκινο, κρασί που παράγεται στα κελάρια του, ιδίως αυτό της ποικιλίας merlot. Η μικρή απόσταση που το χωρίζει από τη Θεσσαλονίκη το καθιστά ελκυστικό προορισμό ακόμη και για ημερήσια εκδρομή με στόχο την εξόρμηση στη φύση των ορέων Πιρίν. Σε σχέση με τη βιομηχανία χειμερινής διασκέδασης που έχει αναπτυχθεί στο Μπάνσκο τα τελευταία χρόνια, το Μέλνικ ορθώνεται ως μία εναλλακτική χαμηλότερων τόνων και περισσότερο αυθεντικών εικόνων της Βουλγαρίας. Κυρίως, όμως, προσφέρει την αφορμή για μία επίσκεψη στη γειτονική χώρα, η οποία από το 2007 είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η απόφαση ελήφθη και το ταξίδι ξεκίνησε λίγα εικοσιτετράωρα πριν την υποδοχή του 2014. Στο φωτεινό σηματοδότη έξω από τις Σέρρες, όπου κανείς διαλέγει κατεύθυνση είτε προς τον Προμαχώνα και τα σύνορα είτε προς την πόλη των Σερρών, μοιάζει να σταματάει αυτό που έχει κανείς στο μυαλό του ως Ευρώπη, την περιοχή του πλανήτη δηλαδή με το υψηλότερο ποσοστό ευημερίας. Μόλις στρίψει κανείς προς τα σύνορα, αρχίζει μία πρωτοφανής ταλαιπωρία για την ανάρτηση του αυτοκινήτου και για τα αυτιά των επιβατών. Πολύ κακό οδόστρωμα, έργα που συνεχίζονται επ’ αόριστον και έλλειψη σηματοδότησης κοσμούν τη διαδρομή μέχρι τα σύνορα. Εκεί οι διαδικασίες είναι μάλλον τυπικές πριν το δεύτερο πολιτισμικό σοκ που ακολουθεί μόλις λίγα μέτρα μετά το συνοριακό σταθμό. Παραπήγματα που λειτουργούν ως καταστήματα, λασπόδρομοι και μία αναρχία ως προς την κίνηση ανθρώπων και οχημάτων συνθέτουν το σκηνικό. Ταμπέλες, μία λέξη που όλοι καταλαβαίνουν στην άλλη πλεύρα των συνόρων, αλλά μάλλον αγνοούν την υλική της υπόσταση, αφού ούτε για δείγμα δε τις συναντά κανείς.

Στα πρώτα μέτρα επί βουλγαρικού εδάφους στάση σε ένα πρατήριο καυσίμων προς επιβεβαίωση ότι η επιλογή της κατεύθυνσης ήταν σωστή. Εδώ γεμίζει τα ντεπόζιτα των Cayenne της μία παρέα Ελλήνων, η οποία διαπραγματεύεται μεγαλόφωνα αν θα πληρώσει σε ευρώ ή λέβα. Οι οδηγίες του υπαλλήλου δίνονται σε σπαστά ελληνικά, το νόημα είναι σαφές, όμως, ο κεντρικός δρόμος έχει καταρρεύσει και είναι κλειστός, όπερ σημαίνει πως η παράκαμψη είναι απαραίτητη για να προσεγγίσει κανείς το Μέλνικ. Τα πρώτα παραμεθόρια βουλγαρικά χωριά μοιάζουν εξαιρετικά ενδεικτικά για την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα. Σπίτια σε κακή κατάσταση και υποτυπώδεις δρόμοι. Αν συνυπολογίσει κανείς το μουντό καιρό και τους κατσουφιασμένους ανθρώπους, γίνεται αντιληπτό πως η πρώτη εντύπωση της Βουλγαρίας δεν είναι και η καλύτερη δυνατή.

Μία από τις τελευταίες πόλεις που διασχίζει κανείς στην παράκαμψη προς το Μέλνικ είναι το Πετρίτσι. Μία από τις θεωρητικά μεγάλες πόλεις της χώρας γυρίζει τον επισκέπτη αρκετά χρόνια πίσω. Σφαγμένα ζώα κρέμονται από τσιγκέλια σε εισόδους οικοδομών, αυτοσχέδια τραπέζια και καρέκλες στο πεζοδρόμιο εξυπηρετούν τους πλανόδιους πωλητές κρασιού. Η ρυμοτομία αποτελεί σχετική έννοια καθώς και οι λοιπές υποδομές θυμίζουν άλλες δεκαετίες. Και πάλι η σηματοδότηση απουσιάζει. Η Βουλγαρία μοιάζει τελείως απροετοίμαστη να υποδεχτεί ξένους επισκέπτες. Δίνει την εντύπωση πως είναι πεπεισμένη για το πόσο μη ελκυστικό είναι το πρόσωπό της στα ξένα μάτια. Ταυτόχρονα, όμως, είναι πολύ ελκυστική στα πορτοφόλια. Η αναλογία ενός ευρώ προς 2 λέβα καθιστά την εγχώρια αγορά παράδεισο για τους επισκέπτες των χωρών της ευρωζώνης.

Οι Έλληνες κατά κύριο λόγο εκμεταλλεύονται αυτή τη συνθήκη για ψώνια, καύσιμα και εκδρομές πριν επιστρέψουν και πάλι στα πάτρια. Αυτή η ευκαιριακή σχέση των δύο χωρών φαίνεται πως εξυπηρετεί και τις δύο πλευρές χωρίς κανείς να σκέφτεται λίγο περισσότερο μακροπρόθεσμα.

Η άφιξη στο Μέλνικ δικαιολογεί σε μεγάλο βαθμό τη φήμη που το συνοδεύει. Η φύση κάνει επίδειξη της ομορφιάς και της υπεροχής της. Μια στιγμή, όμως… Κοιτώντας κανείς τα κτίρια και ακούγοντας την παραδοσιακή βουλγαρική μουσική που ακούγεται από τα ηχεία των εστιατορίων κατά μήκος του ξηρού για την ώρα ρέματος, διαπιστώνει πως εύκολα θα μπορούσε να βρίσκεται στα Ζαγοροχώρια ή σε κάποιο χωριό του Πηλίου… Τόσα πολλά κοινά. Η πρόσφατη βαλκανική ιστορία μοιάζει τόσο ζωντανή. Σε αυτή μάλλον, από την άλλη, οφείλεται το γεγονός ότι η βαλκανική χερσόνησος δεν απέκτησε ποτέ τη συνοχή της κεντρικής Ευρώπης. Η συνέχεια που διαπιστώνει κανείς μετακινούμενος από το Βέλγιο στην Ολλανδία και στη Γερμανία θα μπορούσε να έχει το δικό της βαλκανικό ανάλογο, αν η ιστορική φόρτιση είχε παραμεριστεί.

Βέβαια, ακόμη και μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας οι ανισότητες και οι διαφορές είναι οφθαλμοφανείς, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς πως πρόκειται για δύο χώρες της Ε.Ε. Λίγο πριν την πρωτοχρονιά του 2014 στις ευρωπαϊκές ειδήσεις βρήκε λίγο χώρο ένα σύντομο ρεπορτάζ σχετικά με την υποψηφιότητα τεσσάρων βουλγαρικών πόλεων (Plovdiv, Sofia, Varna and Veliko Turnovo) για τον τίτλο της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2019. Στο δρόμο της επιστροφής από το Μέλνικ και αφού είχε διαλυθεί η πυκνή ομίχλη, μία σκέψη τριγύριζε στο μυαλό. Θα υπάρχει μέχρι το 2019 η Ευρώπη έτσι όπως τη γνωρίζουμε σήμερα; Σε μία εποχή που οι ανισότητες εντείνονται αντί να αμβλύνονται, ποιος θα μπορούσε να εγγυηθεί την απρόσκοπτη συνέχεια του ευρωπαϊκού πρότζεκτ; Τι μοιράζονται εν τέλει στην καθημερινότητά τους ένας Βούλγαρος στο Πετρίτσι με έναν Γερμανό στο Αμβούργο ή με έναν Ολλανδό στο Άμστερνταμ; Εκτός από την περίφημη ενιαία αγορά, μάλλον όχι πολλά.

*Περισσότερα από 39.500 άτομα και 13.000 αυτοκίνητα πέρασαν από τα σημεία ελέγχου στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα στις 31 Δεκεμβρίου και την 1 Ιανουαρίου, σύμφωνα με δηλώσεις του επικεφαλής της Περιφερειακής Διεύθυνσης Σμόλιαν της βουλγαρικής συνοριακής αστυνομίας, Μπόικο Μποζκόφ. Από αυτούς οι μισοί περίπου πέρασαν τα σύνορα με τη γείτονα χώρα από τη συνοριακή δίοδο “Κούλατα – Προμαχώνα”.