Μια περιπλάνηση στη Ρωμαϊκή και τη σύγχρονη Ρώμη

Λέξεις, εικόνες: Στέργιος Μήτας

Η Ρώμη είναι μια πόλη που σε καλεί να την περπατήσεις. Καθώς θα περπατάς στο ιστορικό της κέντρο θα νιώσεις πως κάθε μέτρο που κάνεις είναι σαν ένα flash-back στον χρόνο. Θα σου κάνει μεγάλη εντύπωση που θα συναντάς παντού αρχαιολογικά ευρήματα, θα είσαι σχεδόν μέσα τους. Αυτό είναι το εκπληκτικό με αυτή την πόλη, ότι κατόρθωσε και έσωσε τόσα πολλά μνημεία και ζει μαζί τους.

Τα μνημεία υπάρχουν παντού, στο πεζοδρόμιο, στις πλατείες, πίσω από μια στάση λεωφορείου, στο πλάι μιας μοντέρνας πολυκατοικίας. Η καθημερινότητα της πόλης είναι γεμάτη από θραύσματα μιας αυτοκρατορίας που κάποτε κυριάρχησε και με τον δικό της τρόπο, σηματοδότησε την έννοια του δυτικού κόσμου.

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ξεκίνησε από μια μικρή κοινότητα στις όχθες του Τίβερη και επεκτάθηκε τόσο πολύ, ώστε να ενώσει λαούς από τη Βρετανία μέχρι τη Συρία και από τον Ρήνο μέχρι τη Σαχάρα.

Άφησε πολλά στον κόσμο, το δίκαιο, το οποίο ακόμη και σήμερα στηρίζει πολλά νομικά συστήματα, την αρχιτεκτονική και τη μηχανική, με δρόμους, υδραγωγεία και κτίρια που εξακολουθούν να προκαλούν θαυμασμό, τη λατινική γλώσσα, που γέννησε ολόκληρες οικογένειες ευρωπαϊκών γλωσσών και την έννοια της civitas, δηλαδή της οργάνωσης του πολίτη μέσα σε μια κοινότητα. Παράλληλα έδωσε και μια πολιτισμική συνέχεια η οποία πέρασε μέσα από τη Ρώμη στο Βυζάντιο και έφτασε έως τη σύγχρονη Ευρώπη.

Ωστόσο, κάθε αυτοκρατορία όπως ξέρεις κουβαλά και τις σκιές της. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία συχνά στηρίχτηκε σε βία, επιβολή, καταναγκασμό και βαρύς φόρους στους υποτελείς λαούς. Η οικονομία της βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη δουλεία, μια πραγματικότητα που συχνά ξεχνάμε μπροστά στο μεγαλείο των μνημείων.

Η μηχανή της Ρώμης – οι λεγεώνες, οι σκληροί νόμοι, η ικανότητα ενσωμάτωσης αλλά και εξουδετέρωσης των υποτελών της– άφησε μια κληρονομιά που ήταν ταυτόχρονα δημιουργική αλλά και σκληρή.

Και εσύ τώρα, καθώς θα περιπλανιέσαι στη σύγχρονη Ρώμη, όλα αυτά θα τα βλέπεις να συνυπάρχουν. Η πόλη ζει στον δικό της ρυθμό, θορυβώδης, υπερτουριστική, πολύχρωμη και απρόβλεπτη, χωρίς όμως να χάνει την επαφή με την ιστορία της που βρίσκεται έτσι απλά κάτω από τα πόδια σου.

Η περιπλάνηση στη Ρώμη ήταν για μένα σαν ένας διάλογος ανάμεσα σε δύο κόσμους, τον αρχαίο που ήθελε να μείνει, και τον σύγχρονο που χτίστηκε πάνω του, χωρίς να τον σβήσει.

Fontana di Trevi – μέρα πρώτη

Φτάσαμε στην Ρώμη αργά το απόγευμα και η πρώτη εικόνα που ήθελα να δω ήταν αυτή η φημισμένη κρήνη φωτισμένη το βράδυ. Πριν φύγω για αυτό το ταξίδι ξαναείδα την διάσημη σκηνή από την ταινία La Dolce Vita του Fellini με ανάμεικτα συναισθήματα.

Εδώ, το 1960, ο Federico Fellini γύρισε τη διάσημη σκηνή, όπου η Anita Ekberg καλεί τον Marcello Mastroianni να μπει μαζί της στα νερά της κρήνης μέσα στη νύχτα. Από τότε, η Fontana di Trevi έγινε σύμβολο της αιώνιας γοητείας της Ρώμης.

Η Fontana di Trevi είναι ίσως η πιο διάσημη κρήνη του κόσμου, ένα αριστούργημα μπαρόκ αρχιτεκτονικής και θεατρικότητας. Σχεδιάστηκε από τον Nicola Salvi το 1732 και ολοκληρώθηκε το 1762 από τον Giuseppe Pannini. Το όνομά της προέρχεται από τις tre vie, τις τρεις οδούς που συναντιούνται στο σημείο αυτό, όπου τελείωνε το αρχαίο υδραγωγείο Aqua Virgo, που έφερνε νερό στη Ρώμη.

Το κεντρικό της θέμα είναι ο Ωκεανός, ο θεός του νερού, πάνω σε άρμα που σέρνουν θαλάσσια άλογα, ανάμεσα σε τρίτωνες, κοχύλια και βράχους.

Fontana di Trevi και υπερτουρισμός

Φτάνεις στην Fontana di Trevi και βρίσκεσαι παστωμένος σαν σαρδέλα με εκατοντάδες κόσμο γύρω σου να ζούνε μια Instagrammed στιγμή.

Κάθε μέρα, χιλιάδες άνθρωποι φτάνουν εδώ, για να δουν από κοντά την περίφημη μπαρόκ κρήνη, να ρίξουν ένα νόμισμα και να ευχηθούν ότι θα ξαναγυρίσουν στη Ρώμη. Τώρα φυσικά ούτε το νόμισμα μπορείς να ρίξεις, γιατί η πρόσβαση στο κάτω μέρος του μνημείου δεν επιτρέπεται. Πάνω απο 4 εκατομμύρια κόσμος υπολογίζεται πως κάθε χρόνο στέκεται μπροστά της έστω και για λίγα λεπτά.

Αυτή η αδιάκοπη ροή ανθρώπων όμως, έχει μετατρέψει τη Fontana di Trevi σε ένα από τα πιο συμβολικά σημεία του υπερτουρισμού στην Ευρώπη. Οι εικόνες με πλήθη που συνωστίζονται στις άκρες της κρήνης έχουν γίνει πλέον συνηθισμένες, ενώ οι αρχές της Ρώμης προσπαθούν να ισορροπήσουν ανάμεσα στην ελεύθερη πρόσβαση και στην προστασία ενός έργου τέχνης που κινδυνεύει να φθαρεί από την ίδια του τη φήμη.

Τον τελευταίο χρόνο, ο δήμος της Ρώμης έχει ξεκινήσει σειρά μέτρων για να ρυθμίσει την πρόσβαση στο μνημείο. Βάλανε διάδρομο περιμετρικά της κρήνης ώστε οι επισκέπτες να κινούνται πιο ελεγχόμενα, ενώ σκέφτονται να βάλουν και ένα συμβολικό εισιτήριο. Η Ρώμη, όπως και άλλες ιταλικές πόλεις, προσπαθεί έτσι να προστατεύσει τα μνημεία της από τη φθορά του υπερτουρισμού, χωρίς να στερήσει τη μαγεία της εμπειρίας στους ταξιδιώτες.

Ρώμη – μέρα δεύτερη

Τη Ρώμη για να την βιώσεις θα πρέπει να την περπατήσεις φυσικά. Θα χρειαστείς λίγες μέρες αλλά θα το απολάυσεις. Μπορείς να διαλέξεις διάφορες διαδρομές που θα σε βολεύουν, σχεδόν όλα τα μνημεία είναι στο ιστορικό κέντρο.

Εδώ θα δεις τις δικές μας διαδρομές όπως τις κάναμε κάθε μέρα. Περιηγηθήκαμε στην Ρώμη μια βδομάδα. Οι τέσσερεις πρώτες μέρες ήταν καθημερινή περιήγηση για πάνω από οκτώ ώρες την μέρα. Δώσαμε και δυο επιπλέον μέρες στο τέλος για να ξαναδούμε ότι μας άρεσε πιο πολύ σε πιο χαλαρή διάθεση.

Η διαδρομή που κάναμε σήμερα. Κολοσσαίο – Ρωμαϊκή αγορά – Λόφος Παλατίνο – Πλατεία του Μιχαήλ Άγγελου και μουσεία του Καπιτωλίου – Piazza Venezia και μνημείο Βίκτωρα Εμμανουήλ – Portico d Octavia – Sampietrini λιθόστρωτα δρομάκια – Nasoni, οι βρύσες της Ρώμης – Galleria Lorcan O Neill – Città del Altra Economia – Pastifici – Enoteca.

Η απόσταση αυτή είναι έξη χιλιόμετρα και σε καθαρό αργό χρόνο πορείας είναι περίπου δύο ώρες. Για να δεις όμως τα μνημεία και να απολαύσεις την διαδρομή θέλεις τουλάχιστον οκτώ ώρες, φυσικά με στάσεις για έναν καφέ και ένα κομμάτι πίτσα.

Μπορείς να έχεις υποστήριξη στην πορεία σου από τον γνωστό ιντερνετικό χάρτη που σε πηγαίνει παντού, αλλά θα είσαι συνέχεια με την οθόνη μπροστά σου, αλλιώς μπορείς να επιλέξεις – και το προτείνω – έναν χάρτινο χάρτη που πάλι θα σε πηγαίνει εκεί που θέλεις, αλλά θα μάθεις να προσανατολίζεσαι σωστά και θα απεγκλωβιστείς από την οθόνη σου, κάτι που θα κάνει την περιήγηση σου πιο όμορφη.

Colosseo – Η ανοιχτή πληγή της ρωμαϊκής δόξας

Αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε από ένα μεγάλο μνημείο της πόλης με πολύ φορτισμένη ατμόσφαιρα.

Το Κολοσσαίο – το αμφιθέατρο του Φλαβίου, όπως ήταν το αρχικό του όνομα – στέκεται επιβλητικό στο κέντρο της πόλης εδώ και σχεδόν δύο χιλιετίες. Χτισμένο ανάμεσα στο 70 και το 80 μΧ. στα χρόνια του Βεσπασιανού και του Τίτου, ήταν το μεγαλύτερο αμφιθέατρο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με μήκος 189 μέτρα, πλάτος 156 και χωρητικότητα πάνω από 50.000 θεατές. Ένα επίτευγμα μηχανικής ακρίβειας και αισθητικής δύναμης, φτιαγμένο για να επιβληθεί, να συγκινήσει και να επιβεβαιώσει τη δύναμη της Ρώμης.

Η Ρώμη συνέδεσε τη διασκέδαση με τη βία. Πίσω από το μεγαλείο του ο τόπος αυτός κουβαλά και τη μνήμη του πόνου. Στην αρένα του σφαγιάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι και ζώα, σε θεάματα που η αυτοκρατορική εξουσία οργάνωνε για να διασκεδάσει τον λαό και να προβάλει το κύρος της. Μονομάχοι, αιχμάλωτοι πολέμου, ακόμα και κοινοί εγκληματίες ρίχνονταν στην αρένα μπροστά στο πλήθος, που ζητούσε αίμα, νίκη, θέαμα. Πόσο θέαμα μπορεί να είναι αλήθεια να βλέπεις μπροστά σου κάποιον να πεθαίνει?

Οι λεγόμενες “venationes”- κυνηγετικά θεάματα με θηρία από την Αφρική και την Ανατολή, κόστιζαν τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες ζώα.

Λιοντάρια, τίγρεις, ελέφαντες, αρκούδες, τα έφερναν με καράβια από μακρινές επαρχίες, θύματα ενός πολιτισμού που προωθούσε την βία.

Κάθισα με την Αρετή στον λόφο απέναντι από το Κολοσσαίο και το κοιτούσα. Δεν μπορείς να σταθείς εδώ χωρίς να νιώσεις το βάρος της ανθρώπινης ιστορίας, του τι είμαστε ικανοί να δημιουργήσουμε αλλά και να καταστρέψουμε ταυτόχρονα. Το Κολοσσαίο στέκεται μισογκρεμισμένο μπροστά σου και στο υπενθυμίζει.

Foro Romano – Το κέντρο της αυτοκρατορίας

Εδώ κάποτε ήταν η καρδιά της ρωμαϊκής ζωής. Από το Κολοσσαίο συνεχίζεις το περπάτημα σου και σε λίγο είσαι στο Ρωμαϊκό Φόρουμ, μια κοιλάδα ανάμεσα στους λόφους Καπιτωλίνο και Παλατίνο.

Εκεί όπου σήμερα βλέπεις στήλες, απομεινάρια ναών και θραύσματα μαρμάρου, ήταν η πιο ζωντανή περιοχή της πιο ισχυρής πόλης του κόσμου. Εδώ οι συγκλητικοί συζητούσαν, οι ρήτορες μιλούσαν, οι αυτοκράτορες περνούσαν μέσα από τις αψίδες του θριάμβου και οι πολίτες συγκεντρώνονταν εδώ για αγορές, τελετές ή δίκες.

Το Φόρουμ ήταν το κέντρο της ρωμαϊκής ταυτότητας. Οι ναοί της Αφροδίτης, του Σατούρνου, του Βέστα, τα κτίρια της Συγκλήτου και οι στοές των εμπόρων σχημάτιζαν ένα πυκνό δίκτυο δημόσιου χώρου που όριζε την έννοια της πόλης όπως την καταλαβαίνουμε σήμερα. Από εδώ ξεκίνησαν οι ιδέες της πολιτικής συμμετοχής, της δημόσιας ευθύνης, αλλά και της εξουσίας που ασκείται μέσα από την αρχιτεκτονική.

Μπορείς να κατεβείς και να περπατήσεις ανάμεσα στα ερείπια, η να τα δεις από έξω. Για μένα ήταν πολύ βιωματικό να κάθομαι κάπου ψηλά και να δίνω χρόνο μέσα μου, βλέποντας τα μνημεία και ταξιδεύοντας στην εποχή τους.

Palatino – Εδώ η εξουσία χάιδεψε την απόλαυση

Ανάμεσα στο Κολοσσαίο και το Φόρουμ, ο Παλατίνος λόφος στέκεται ήσυχος, καλυμμένος με πεύκα και κυπαρίσσια, σαν νησί πράσινο στο κέντρο της πόλης. Εδώ, σύμφωνα με τον μύθο, η Λύκαινα θήλασε τα δίδυμα Ρώμο και Ρωμύλο, και εδώ ο Ρωμύλος ίδρυσε τη Ρώμη το 753 π.χ.

Στους αιώνες που ακολούθησαν, ο Παλατίνος έγινε τόπος κατοικίας των πιο πλούσιων και ισχυρών Ρωμαίων. Οι αυτοκράτορες έχτισαν εδώ τις πολυτελείς τους επαύλεις, με κήπους, στοές και αίθουσες διακοσμημένες με μάρμαρα από κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας.

Εδώ ετοίμαζαν και τις κρυφές τελετές τους που έμειναν γνωστές σαν ‘’Ρωμαϊκά όργια’’ Τα περίφημα ‘’Bacchanalia’’ ήταν μυστικές διονυσιακές τελετές αφιερωμένες στον θεό Βάκχο επηρεασμένες από την διονυσιακή ελληνική παράδοση. Είχαν μουσική με τύμπανα και αυλούς, χορό σε κατάσταση έκστασης, άφθονο κρασί και σεξουαλική απελευθέρωση. Απαγορεύτηκαν και η επίσημη αιτιολογία ήταν ‘’σεξουαλικές υπερβολές’’.

Δυο μεγάλοι Ιταλοί σκηνοθέτες επηρεάστηκαν από τα Bacchanalia και τα Ρωμαϊκά όργια, ο Φελίνι και ο Παζολίνι.

Ο Φελίνι, στην πιο ‘’Βακχική’’ του ταινία το ‘’Satyricon’’ είναι ξεκάθαρα επηρεασμένος από τα Ρωμαϊκά όργια και τα ‘’Βacchanalia’’ και μας μεταφέρει σε ένα ονειρικό διονυσιακό σύμπαν έκστασης και σεξουαλικότητας.

Ο Παζολίνι, επηρεάστηκε περισσότερο από τον Φελίνι και για αυτόν αυτές οι τελετές, δεν ήταν μύθος πολυτέλειας αλλά μια πρωτόγονη λαϊκή ενέργεια, μια εξέγερση στο σύστημα. Το σώμα για τον Παζολίνι είναι πολιτικό όργανο, μέσο απελευθέρωσης και ρήξης με την εξουσία.

Στο ‘’Accatone’’ και στο ‘’Salo’’ μας δείχνει τι συμβαίνει όταν η βακχική ενέργεια κόβεται από τον λαό και πέφτει στα χέρια των ισχυρών.

Piazza del Campidoglio – Η πλατεία του Μικελάντζελο

Από την Ρωμαϊκή αγορά ανεβήκαμε στον λόφο του Καπιτωλίου, εκεί όπου ο Μιχαήλ Άγγελος σχεδίασε αυτή την αρμονική πλατεία που θα ένωνε την αρχαία με τη νέα Ρώμη.

Η Piazza del Campidoglio – Πλατεία Καπιτωλίνο είναι ένα από τα πιο κομψά και συμβολικά αστικά σύνολα της Ρώμης και φέρει εξ ολοκλήρου τη σφραγίδα του Μικελάντζελο που τη σχεδίασε στα μέσα του 16ου αιώνα κατόπιν παραγγελίας του πάπα Παύλου Γ΄.

Ο λόφος του Καπιτωλίου ήταν ένα χαοτικό σύνολο από κτίρια, ερείπια και ανισόπεδα σημεία. Ο Μικελάντζελο οργάνωσε τον χώρο με μία πρωτοποριακή, σχεδόν ασύλληπτη για την εποχή αντίληψη αστικού σχεδιασμού. Τι έκανε?

Έστρεψε την πλατεία προς την πόλη, μακριά από το Φόρουμ, για να “αγκαλιάζει” όσους ανέβαιναν από τη νεότερη πλευρά της Ρώμης.

Δημιούργησε ένα ελλειψοειδές σχέδιο στο δάπεδο της πλατείας που θυμίζει αστρική έκρηξη.

Έβαλε το χάλκινο έφιππο άγαλμα του Μάρκου Αυρήλιου στο κέντρο της πλατείας, το οποίο θεώρησε ιδανικό σύμβολο της ενότητας ανάμεσα στην αρχαιότητα και την Αναγέννηση. Το άγαλμα που βλέπεις είναι αντίγραφο, το πρωτότυπο σώζεται στο Μουσείο Καπιτωλίνο.

Ενοποίησε τρία διαφορετικά κτίρια, το Palazzo Senatorio, το Palazzo dei Conservatori, και το Palazzo Nuovo. Έφτιαξε έτσι μια συμμετρία που είχε περισσότερο να κάνει με την οπτική εμπειρία, πως αισθάνεσαι δηλαδή τα κτίρια γύρω σου και όχι με μια αυστηρή γεωμετρία.

Musei Capitolini – Τα Μουσεία του Καπιτωλίου

Στην πλατεία του Μικελάντζελο θα βρεις και τα μουσεία του Καπιτωλίου που στεγάζονται σε δύο κτίρια.

Τα Μουσεία του Καπιτωλίου θεωρούνται τα αρχαιότερα δημόσια μουσεία του κόσμου – γεννημένα το 1471, όταν ο πάπας Σίξτος Δ΄ χάρισε στο λαό της Ρώμης μια συλλογή αρχαίων χάλκινων αγαλμάτων. Από τότε, η συλλογή μεγάλωσε, με εκθέματα από την αρχαία και την αναγεννησιακή Ρώμη.

Τα πιο διάσημα εκθέματα που θα δεις στα μουσεία.

Το πρωτότυπο άγαλμα του Μάρκου Αυρήλιου, το χάλκινο έφιππο άγαλμα, ένα από τα σημαντικότερα αριστουργήματα της ρωμαϊκής τέχνης, βρίσκεται στο μουσείο, το αντίγραφο είναι στην πλατεία. Η Λύκαινα της Ρώμης, το διάσημο χάλκινο άγαλμα της λύκαινας που θηλάζει τον Ρωμύλο και τον Ρέμο. Ένα από τα απόλυτα σύμβολα της πόλης. Ο Θνήσκων Γαλάτης, αντίγραφο ελληνιστικού πρωτοτύπου, συγκλονιστικό στη ρεαλιστική απεικόνιση του πολεμιστή την ώρα του θανάτου του. Ο Δισκοβόλος, μαρμάρινο ρωμαϊκό αντίγραφο του κλασικού ελληνικού γλυπτού του Μύρωνα. Η τεράστια κεφαλή του Κωνσταντίνου, μια μνημειακή κεφαλή, χέρι και πόδι του κολοσσιαίου αγάλματος του αυτοκράτορα. Η Αίθουσα των Χαρτών, μία από τις ωραιότερες αίθουσες, με εντυπωσιακούς χάρτες της Ρώμης ανά εποχή. Πίνακες, έργα ζωγραφικής από καλλιτέχνες όπως ο Καραβάτζιο ο Γκουερτσίνο και ο Βερονέζε.

La Cordonata – Η σκάλα του Μικελάντζελο

Την σχεδίασε ο αγαπημένος μου Μικελάντζελο και οδηγεί από την Piazza Venezia στην πλατεία του Καπιτωλίου. Ανεβοκατεβήκαμε πολλές φορές αυτή την εντυπωσιακή σκάλα όσο ήμασταν στην Ρώμη. Αισθανόμουν πολύ περήφανος να ανεβαίνω μια σκάλα που την σχεδίασε ο ανεπανάληπτος Μικελάντζελο.

Μπορείς να πεις βέβαια ότι δεν είναι μια κλασσική σκάλα, είναι μια ήπια κεκλιμένη ράμπα, δηλαδή τα σκαλοπάτια είναι τόσο ρηχά και χαμηλά ώστε να διευκολύνουν να ανεβαίνουν οι πεζοί, τα άλογα και οι άμαξες.

Έχω μια τρέλα με τις σκάλες και τις χρησιμοποιώ πολύ, ξέρω πότε είναι καλοσχεδιασμένες και πότε όχι. Αυτή η σκάλα έχει μια εξαιρετικά πρωτοποριακή σχεδίαση ακόμη και για σήμερα. Κάνει την άνοδο στο Καπιτώλιο να μην είναι απότομη και κοπιαστική, αλλά αργή, τελετουργική και λίγο ‘’πομπική’’.

Η Cordonata λειτουργεί σαν οπτικός διάδρομος. Ο Μικελάντζελο ήθελε η προσέγγιση σου προς την πλατεία Καπιτωλίνο να μοιάζει με είσοδο σε σκηνή. Γι’ αυτό και το πλάτος της σκάλας είναι μεγάλο και η κλίση της ήπια, ώστε ο κάθε επισκέπτης να “αναδεικνύεται” μέσα στον χώρο και να νιώθει ότι ανεβαίνει προς κάτι σημαντικό.

Αυτό το βίωμα του χώρου ήταν θεμελιώδες στη φιλοσοφία του Μικελάντζελο, πίστευε σε μια αρχιτεκτονική που δεν σε εξυπηρετεί μόνο, αλλά σε καθοδηγεί, σε εισάγει και σε προετοιμάζει για κάτι σημαντικό.

Piazza Venezia και το Μνημείο του Βίκτωρα Εμμανουήλ Β΄

Κατεβαίνοντας τα σκαλιά του Καπιτωλίνου λόφου, η πόλη ξανοίγεται ξανά μπροστά σου, δυνατή και γεμάτη κίνηση, τουριστικά λεωφορεία, φωνές, μηχανάκια, γκρουπ από τουρίστες

Η Piazza Venezia είναι μία από τις πιο φορτισμένες πλατείες της Ρώμης. Μολονότι σήμερα τη διασχίζουμε γρήγορα σαν κόμβο, έχει πίσω της μια ιστορία που καθόρισε την εικόνα της σύγχρονης Ρώμης.

Έγινε παγκοσμίως γνωστή τον 20ό αιώνα σαν το πολιτικό κέντρο της φασιστικής περιόδου της Ιταλίας. Στο Palazzo Venezia βρισκόταν το γραφείο του Μπενίτο Μουσολίνι. Από το μπαλκόνι του ανακοινώθηκαν ομιλίες, διαγγέλματα και ιστορικές αποφάσεις, μεταξύ των οποίων και η είσοδος της Ιταλίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στην πλατεία δεσπόζει το επιβλητικό Μνημείο του Βίκτωρα Εμμανουήλ Β΄, αφιερωμένο στον πρώτο βασιλιά της ενωμένης Ιταλίας. Είναι ένα τεράστιο νεοκλασικό οικοδόμημα αμφιλεγόμενης αισθητικής, κατασκευασμένο σχεδόν εξ ολοκλήρου από λευκό μάρμαρο Botticino, πράγμα που το κάνει να ξεχωρίζει έντονα από τη χρωματική παλέτα της Ρώμης. Για την ανέγερσή του κατεδαφίστηκε ολόκληρη μεσαιωνική συνοικία, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις ήδη από τον 19ο αιώνα. Το 1921 προστέθηκε στο μνημείο ο Τάφος του Άγνωστου Στρατιώτη.

Το κτίριο αυτό είναι από τα λίγα στην Ρώμη που δεν μου άρεσαν. Το κοιτούσα και αισθανόμουν πως βγήκε από μια άλλη πόλη και απλώς τοποθετήθηκε εδώ. Φυσικά δεν ήμουν ο μόνος που ένοιωθα έτσι, για αυτό και το κτίριο απέκτησε διάφορα χιουμοριστικά ονόματα από τους ίδιους τους Ιταλούς , όπως η ‘’γραφομηχανή”, “ο γάμος της νύφης” “το κέικ γάμου”.

Teatro di Marcello – Το Θέατρο του Μάρκελλου

Αφήσαμε πίσω μας την Piazza Venezia και φτάσαμε στην ήσυχη συνοικία Sant Angelo, δίπλα στο Εβραϊκό Γκέτο και το Portico d΄ Ottavia.

Εδώ είδα αυτό το περίεργο φαινόμενο της Ρώμης, πάνω σε ένα αρχαίο κτίσμα ένα νεώτερο. Το Θέατρο του Μάρκελλου είναι ένα τέτοιο παράδειγμα και ταυτόχρονα ένα απο τα πιο εντυπωσιακά και παρεξηγημένα μνημεία της αρχαίας Ρώμης.

Η κατασκευή του ξεκίνησε από τον Ιούλιο Καίσαρα, αλλά ολοκληρώθηκε από τον Αύγουστο το 13 π.χ., ο οποίος το αφιέρωσε στη μνήμη του νεαρού ανιψιού και γαμπρού του Μάρκελλου, που πέθανε πρόωρα. Ήταν το μεγαλύτερο θέατρο της αρχαίας Ρώμης πριν ακόμη υπάρξει το

Κολοσσαίο ως αμφιθέατρο, με χωρητικότητα περίπου 15.000–20.000 θεατών.

Μοιάζει με προάγγελο του Κολοσσαίου και φιλοξενούσε θεατρικά έργα, μουσικές παραστάσεις και επίσημες δημόσιες τελετές. Ήταν ένας χώρος όπου η αυτοκρατορική εξουσία παρουσιαζόταν σαν πολιτισμένη και λαϊκή ταυτόχρονα. Όταν έπεσε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το θέατρο εγκαταλείφθηκε και σταδιακά μετατράπηκε σε φρούριο.

Τον 11ο αιώνα πέρασε στον έλεγχο των Savelli, μιας ισχυρής οικογένειας της Ρώμης, και αργότερα στους Orsini, που έχτισαν επάνω στο αρχαίο κέλυφος ένα νέο παλάτι, το Palazzo Savelli-Orsini.

Έτσι δημιουργήθηκε το παράδοξο που βλέπεις σήμερα, ένα αναγεννησιακό μέγαρο να στηρίζεται κυριολεκτικά πάνω στις ρωμαϊκές καμάρες.

Portico d’Ottavia – Η Στοά της Οκταβίας

Ηταν μια τεράστια στοά στην αρχαία Ρώμη, χτισμένη τον 2ο αιώνα π.χ. και ανακαινισμένη από τον αυτοκράτορα Αύγουστο προς τιμήν της αδελφής του Οκταβίας.

Ο χώρος υπήρξε κάποτε ένα από τα κέντρα της ρωμαϊκής ζωής. Εδω στεγάζονταν ναοί, βιβλιοθήκες και αίθουσες συνελεύσεων. Το Portico έπαθε ζημιές από πυρκαγιές και αναστηλώθηκε το 203 μΧ. από τον Σεβήρο Σεπτίμιο. Τα σημερινά ερείπια που έβλεπα είναι κυρίως από αυτήν την ανακατασκευή.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η στοά του Portico, που ήταν πλέον χαλασμένη και εγκαταλελειμμένη, μετατράπηκε σε χώρο εμπορίου, κυρίως σαν ψαραγορά. Αργότερα ενσωματώθηκε πάνω στα αρχαία τμήματα και μια χριστιανική εκκλησία, που ως συνήθως χρησιμοποίησε τμήματα των αρχαίων μνημείων. Έτσι από το αρχικό μεγαλοπρεπές σύμπλεγμα απέμειναν πολύ λίγα στοιχεία.

Κοιτούσα τα σπασμένα αετώματα και τους κίονες του Portico να στέκουν μπροστά μου σιωπηλοί και σκεφτόμουν ότι η Ρώμη τελικά έτσι λειτουργεί, σαν στρώσεις ιστορίας, το ένα πάνω στο άλλο.

Pranzo – Το μεσημεριανό γεύμα

Είχαμε πιάσει μεσημέρι και ο κόσμος άρχισε να μαζεύεται στα τραπεζάκια των εστιατορίων για το Pranzo. Oι Ρωμαίοι λατρεύουν να τρώνε έξω στους πλακόστρωτους δρόμους, all’aperto όπως το λένε.

Εγώ και η Αρετή μεσημέρι δεν τρώμε σχεδόν ποτέ, αλλά αυτό δεν ισχύει για τους Ρωμαίους που το Pranzo είναι μια κοινωνική και πολιτιστική ιεροτελεστία.

Στη Ρώμη το Pranzo είναι αργό και απολαυστικό, σε αντίθεση με άλλες χώρες όπου το μεσημεριανό είναι γρήγορο και αμφιβόλου ποιότητας.

Αυτό δείχνει μία έμφαση στην ποιότητα της ζωής και την απόλαυση της στιγμής.

Το Pranzo είναι συχνά το κυριότερο γεύμα της ημέρας και έχει μια παραδοσιακή δομή. Antipasto – ορεκτικά, π.χ. προσούτο, η suppli, αυτή την τηγανιτή κροκέτα ρυζιού με λιωμένη μοτσαρέλα. Primo – πρώτο πιάτο, συνήθως ζυμαρικά ή ριζότο. Secondo – κυρίως πιάτο, κρέας ή ψάρι, με συνοδευτικό σαλάτα ή λαχανικά. Dolce – επιδόρπιο και καφές, δηλαδή εσπρέσο.

Φυσικά τώρα και οι τουρίστες γεμίζουν το μεσημέρι τα τραπεζάκια στα Ρωμαϊκά εστιατόρια, για να απολαύσουν μαζί με τους ντόπιους το Pranzo all΄aperto.

Sampietrini – Τα περίφημα λιθόστρωτα δρομάκια της Ρώμης

Είχαμε αφήσει πίσω μας τα μνημεία της πόλης και περπατούσαμε στα λιθόστρωτα δρομάκια της παλιάς Ρώμης τα γνωστά sampietrini. H Αρετή με τα κόκκινα έκανε μια ωραία αντίθεση με τα γήινα Ρωμαϊκά χρώματα.

Τα sampietrini είναι φτιαγμένα από βασάλτη, την σκούρα ηφαιστειακή πέτρα του Λατίου που αντέχει στον χρόνο. Οι πέτρες κομμένες σε μικρούς κυβόλιθους θέλουν μεγάλη δεξιοτεχνία για να ταιριάξουν ο ένας δίπλα στον άλλο. Μια δύσκολη τεχνική που δίνει όμως στους δρόμους αυτή τη χαρακτηριστική υφή και μια ελαφριά κυματιστή κίνηση. Επιλέχθηκαν για την αντοχή τους, την ευκολία στην επισκευή – βγάζεις και ξαναβάζεις μόνο ότι χρειάζεται – αλλά και για την αισθητική τους, ειδικά όταν βρέχει, που μετατρέπονται σε έναν ζωντανό καθρέφτη.

Τα δρομάκια αυτά είναι στενά γιατί έτσι γεννήθηκε η Ρώμη. Μια πόλη που μεγάλωσε χωρίς αυστηρό σχέδιο, μέσα σε αιώνες κατοίκησης. Τα σπίτια υψώνονταν γύρω από τις αγορές και τις εκκλησίες, οι δρόμοι ακολουθούσαν τα ίχνη των παλιών ρωμαϊκών δρόμων, ή τις φυσικές καμπύλες του εδάφους. Οι προσόψεις των σπιτιών είναι βαμμένες σε χρώματα ώχρας και κεραμιδί, κάποιες ξεφτισμένες από τον χρόνο.

Μικρά εργαστήρια, ξύλινες πόρτες, παράθυρα με γλάστρες, κάτοικοι που μιλάνε για την καθημερινότητα τους, αυτή είναι η Ρώμη.

Εδώ μέσα στα στενά δρομάκια η πόλη αλλάζει ρυθμό, ο ήχος των αυτοκινήτων σβήνει, τα βήματα γίνονται πιο αργά και μια απρόσμενη γαλήνη απλώνεται ανάμεσα στους τοίχους, αν και είσαι στο κέντρο της πόλης. Περπατώντας εδώ ανακαλύπτεις και βιώνεις ένα κομμάτι της αυθεντικής Ρώμης που κρατάει ακόμη. Μην βιάζεσαι και μην κοιτάς μόνο κάτω, η πόλη δεν είναι μόνο τα σπίτια και τα δρομάκια, πίσω από τα παράθυρα είναι οι άνθρωποι που ζούνε και χαίρονται αυτή την πόλη και μπορείς να νοιώσεις την ενέργεια τους.

Nasoni – Οι παραδοσιακές δημόσιες βρύσες της Ρώμης

Θεωρώ το νερό δημόσιο αγαθό και δεν θέλω να αγοράζω εμφιαλωμένο νερό στα ταξίδια μου. Έχουμε μαζί μας ένα μπουκάλι και το γεμίζουμε νερό από τα μέρη που μένουμε, η από δημόσιες βρύσες. Χαίρομαι πολύ όταν βρίσκομαι σε πόλεις που έχουν δημόσιες βρύσες όπως η Ρώμη. Οι βρύσες της Ρώμης είναι ένα αυθεντικό στοιχείο της ρωμαϊκής καθημερινότητας και έχουν ιστορία πίσω τους.

Τα nasoni είναι μικρές χυτοσιδηρές βρύσες με συνεχή ροή νερού, σπάνιο αυτό, δεν το συναντάς εύκολα. Λέγονται nasoni δηλαδή ‘’μυτούλες’’ επειδή το ρύγχος τους μοιάζει με μύτη. Εμφανίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα ώστε οι κάτοικοι να έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Το νερό είναι πράγματι καθαρό και εύγευστο, πολύ καλύτερο από εμφιαλωμένο νερό. 2.500 nasoni έχει η Ρώμη διάσπαρτες σε όλη την πόλη, ιδίως στο ιστορικό κέντρο. Πολλές είναι δεκαετιών, μερικές περισσότερο από 150 ετών. Τα nasoni συνέβαλαν ώστε η Ρώμη, ήδη από τον 19ο αιώνα, να θεωρείται πόλη με άφθονο καθαρό νερό, μια συνέχεια της αρχαίας ρωμαϊκής παράδοσης των υδραγωγείων.

Το νερό των nasoni έρχεται από το δίκτυο πόσιμου νερού της Ρώμης, το ίδιο που τροφοδοτεί και τα σπίτια. Είναι δροσερό, συνεχώς ανανεωνόμενο και υψηλής ποιότητας. Γι’ αυτό βλέπεις ντόπιους αλλά και τουρίστες να γεμίζουν μπουκάλια στη διάρκεια της ημέρας.

Πώς πίνεις εύκολα νερό από τη βρύση? Το προσπαθήσαμε και δεν τα καταφέραμε, μέχρι που το είδαμε να το κάνει ένας κάτοικος. Υπάρχει λοιπόν ένα μικρό κόλπο,στο ρύγχος θα δεις μια μικρή τρύπα στο πάνω μέρος, αν βουλώσεις τη βασική έξοδο με το δάχτυλο, το νερό πετάγεται από πάνω σαν μικρή κρήνη και πίνεται εύκολα, εντελώς ‘’ρωμαϊκός’’ τρόπος που μας άρεσε πολύ.

Στη γκαλερί Lorcan O’Neill

Περπατώντας στα στενά δρομάκια του ιστορικού κέντρου της Ρώμης φτάσαμε στην via Vicolo dei Catinari 3, όπου πίσω από μια λιτή πέτρινη είσοδο βρίσκεται ένας από τους πιο ζωντανούς χώρους σύγχρονης τέχνης της πόλης, η Galleria Lorcan O’Neill.

Η γκαλερί που ιδρύθηκε το 2003, έχει γίνει σημείο αναφοράς στη Ρώμη, γιατί παρουσιάζει εξαιρετικές και προσεγμένες εκθέσεις. Στον χώρο της έχουν παρουσιαστεί έργα καλλιτεχνών όπως οι Tracey Emin, Anselm Kiefer, Martin Creed και Giorgio Griffa, ο ζωγράφος που φιλοξενούσε τη μέρα της επίσκεψής μας.

Giorgio Griffa

Η έκθεση του με τίτλο Paintings 1980s to 2024 παρουσίαζε έργα που διατρέχουν τέσσερις δεκαετίες δημιουργίας του καλλιτέχνη, ο οποίος θεωρείται πρωτοπόρος της ιταλικής αφηρημένης ζωγραφικής.

Γεννημένος στο Τορίνο το 1936, ο Griffa άρχισε να ζωγραφίζει τη δεκαετία του ’60, αναζητώντας τρόπους να απελευθερώσει τη ζωγραφική από τη φόρμα και την αναπαράσταση. Συνεργάστηκε με την ομάδα Arte Povera.

Αντί για καμβά τεντωμένο σε τελάρο, χρησιμοποιεί ωμά, ανεπεξέργαστα υφάσματα, λινά ή βαμβακερά, που κρέμονται ελεύθερα στον τοίχο.

Οι πινελιές του —ρυθμικές επαναλήψεις, γραμμές, σημάδια— δεν απεικονίζουν, αλλά προσπαθούν να καταγράψουν τον χρόνο και την κίνηση του χεριού. Κάθε έργο του νομίζω ότι σταματά πριν ολοκληρωθεί, αφήνοντας την αίσθηση μιας ανοιχτής διαδικασίας, μιας ζωγραφικής που συνεχίζεται πέρα από τα όριά της.

Μου άρεσε πολύ ο Giorgio Griffa, ο μινιμαλισμός του, η Ζεν απλότητα του, οι απλοί καμβάδες από ανεπεξέργαστα υφάσματα. Οι πίνακες του με τα φωτεινά χρώματα, μου άφησαν μια χαρούμενη διάθεση με τις χορευτικές φιγούρες του να πάλλονται μέσα μου. Η συναισθηματική πλευρά της τέχνης είναι πολύ σημαντική για μένα και πλέον το βρίσκω πολύ όμορφο να φεύγω από μια γκαλερί με καλή διάθεση και λίγη ανανέωση.

Città dell’Altra Economia – Η Πόλη της Άλλης Οικονομίας

Αυτός ο χώρος είναι μακριά από το κέντρο και φθάσαμε εδώ με λεωφορείο αργά το απόγευμα. Θέλαμε να τελειώσει η μέρα μας με κάτι πιο εναλλακτικό.

Η Πόλη της Άλλης Οικονομίας είναι ένα από τα πιο καινοτόμα και ηθικά εγχειρήματα αστικού επανασχεδιασμού στη Ρώμη, ένα μέρος όπου η οικονομία, η βιωσιμότητα, η πολιτιστική δημιουργία και η κοινωνική συνοχή συναντώνται με τρόπο ουσιαστικό.

Ο χώρος είχε για μάς βαριά ενέργεια, στεγάζεται μέσα στα κτίρια των πρώην σφαγείων. Το κτιριακό συγκρότημα αναπαλαιώθηκε με αρχιτεκτονική βίο-συνείδηση, αποκαθιστώντας τη βιομηχανική του ιστορική αξία. Η αποκατάσταση έγινε με σεβασμό στην ιστορικότητα αλλά και με προσθήκες, μεταλλικές δομές, νέοι χώροι, ευέλικτα πλαίσια ώστε να φιλοξενούν διάφορες χρήσεις.

Το σχέδιο υποστηρίχθηκε από τον Δήμο της Ρώμης με στόχο να δημιουργηθεί ένας μόνιμος κόμβος για “άλλη οικονομία” δηλαδή προωθεί το δίκαιο εμπόριο ,την βιολογική γεωργία, τις ανακυκλώσιμες πηγές ενέργειας, την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση, και τον ηθικό τουρισμό.

Διοργανώνονται επίσης εργαστήρια, σεμινάρια, εκθέσεις, συνέδρια και φεστιβάλ, πρόκειται για ένα πραγματικό εργαστήριο ιδεών όσον αφορά την “άλλη οικονομία”.

Di luce e polvere – Με φως και σκόνη

Αυτός ήταν ο τίτλος της φωτογραφικής έκθεσης του Alessandro Moggi που είδαμε στους χώρους της Città dell’Altra Economia. Η έκθεση στηρίζεται σε ένα ταξίδι που οργάνωσε η Smile Project την άνοιξη του 2025 στο οποίο συμμετείχαν εθελοντές και ο φωτογράφος, ώστε να καταγράψουν την καθημερινή ζωή στην Ερυθραία. Η Smile Project ODV είναι ένας οργανισμός που δρα στην Ερυθραία με κοινωνικά και αναπτυξιακά προγράμματα.

Να πω και λίγα λόγια για αυτήν την χώρα που ίσως δεν θα την ξέρεις. Η Ερυθραία, μια από τις νεότερες αλλά και πιο απομονωμένες χώρες της Ανατολικής Αφρικής, βρίσκεται ανάμεσα στην Ερυθρά Θάλασσα και την Αιθιοπία. Κουβαλάει μια ιστορία πολέμων, αποικιοκρατίας και επίμονης αναζήτησης ανεξαρτησίας. Η πρωτεύουσα Ασμάρα, μοιάζει με χρονική κάψουλα της ιταλικής παρουσίας. Παρά την φυσική της ομορφιά και την πολιτισμική της πολυφωνία, η Ερυθραία παραμένει μια από τις πιο κλειστές και αυστηρά ελεγχόμενες κοινωνίες στον κόσμο, με περιορισμούς στην ελευθερία του Τύπου, υποχρεωτική και συχνά αόριστης διάρκειας στρατιωτική θητεία και σημαντικές προκλήσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο φωτογράφος Alessandro Moggi δουλεύει σε αναλογική φωτογραφία με παραδοσιακές τεχνικές σκοτεινού θαλάμου. Στην έκθεση αυτή προσπάθησε να κάνει ένα φωτογραφικό ρεπορτάζ στην Ερυθραία. Οι εικόνες του διαμορφώνονται μέσα από το φώς, τα πρόσωπα, τους σκονισμένους δρόμους και τις χειρονομίες των ανθρώπων. Κατά την γνώμη μου έμεινε λίγο στην επιφάνεια και δεν παρουσίασε τα κοινωνικά προβλήματα της χώρας.

Pastifici – Τα φρέσκα ζυμαρικά

Είχαμε πλέον κουραστεί από το πρωί στους δρόμους της Ρώμης και ήρθε η ώρα να ετοιμαστούμε για το βραδινό μας δείπνο. Κάτι που μας αρέσει ιδιαίτερα να δοκιμάζουμε όταν είμαστε στην Ιταλία, είναι τα φρέσκα ζυμαρικά. Έτσι ψάξαμε και βρήκαμε ένα pastifici.

Τα pastifici είναι από τα πιο αυθεντικά κομμάτια της καθημερινής ρωμαϊκής ζωής. Είναι εργαστήρια ζυμαρικών που κάποτε συναντούσες σε κάθε γειτονιά, όπου ο κόσμος έρχεται για να πάρει φρέσκα ζυμαρικά για το σπίτι πριν το μεσημεριανό. Δεν υπάρχουν πολλά πλέον, τα αντικατέστησαν βιομηχανικά εργαστήρια που στέλνουν συσκευασμένα φρέσκα ζυμαρικά στα σούπερ μάρκετ.

Το κατεξοχήν ρωμαϊκό ζυμαρικό είναι το Tonnarelli, κάτι σαν σπαγγέτι, αλλά πιο τετράγωνο και χοντρό. Η Ρώμη έχει μια δική της μικρή “θρησκεία” γύρω από τα ζυμαρικά, πιο απλή και λαϊκή, σε σχέση με άλλες ιταλικές περιοχές. Θα βρεις φυσικά Fettuccine, Tagliatelle, Ravioli, Tortellini, Gnocchi, Lasagna, Cannelloni και στο τέλος δεν θα ξέρεις τι να διαλέξεις.

Εμείς πήραμε τα ρωμαϊκά Tonnarelli που μας τα έβαλε σε ειδική συσκευασία, πασπαλισμένα με αλεύρι. Να πω βέβαια και για τις τιμές που είναι ακριβές και φτάνουν τα 40 ευρώ το κιλό. Όταν τα δοκιμάσαμε είχαν εξαιρετική ποιότητα και γεύση – δεν συγκρίνονται με του εμπορίου- αλλά η τιμή τους πιστεύω ότι ήταν υψηλή.

Enoteca

Δείπνο χωρίς κρασί φυσικά δεν γίνεται, μέναμε στην περιοχή Trastevere και βρήκαμε μια πολύ ενημερωμένη και μεγάλη Enoteca. Η λέξη προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις “οίνος” και “θήκη”. Μια Enoteca είναι μια κάβα κρασιών, συχνά με έμφαση στα τοπικά και ποιοτικά κρασιά.

Vini del Lazio – τα κρασιά του Λατίου. Προτιμώ πάντα να δοκιμάζω στα ταξίδια μου τοπικές ποικιλίες κρασιών.

Η τοπική γεωγραφική περιοχή είναι το Lazio που έχει 27 ζώνες DOC- ονομασίας προέλευσης. Η περιοχή έχει μια μεγάλη οινική ιστορία που ξεκινά από τους Ετρούσκους και τους Ρωμαίους. Παρότι δεν θεωρείται από τις πιο φημισμένες οινικές ζώνες της Ιταλίας, φτιάχνει κρασιά με ιδιαίτερο χαρακτήρα και μοναδικό terroir, διαμορφωμένο από ηφαιστειακά εδάφη, λόφους και ήπιο μεσογειακό κλίμα.

Τα λευκά κρασιά είναι η καρδιά της παραγωγής του Λατίου και οι βασικές ποικιλίες είναι. Η Malvasia del Lazio, ίσως η γνωστή λευκή ποικιλία της περιοχής που δίνει αρωματικά κρασιά. Το Trebbiano, που δίνει ελαφρά, καθαρά και δροσερά κρασιά. Η Bellone, η αρχαία ποικιλία της περιοχής, γνωστή από ρωμαϊκά κείμενα. Δίνει κρασιά με καλή οξύτητα, νότες εσπεριδοειδών και ορυκτότητα απο το ηφαιστειακό έδαφος.

Επιλέξαμε φυσικά την αρχαία ποικιλία Bellone και βρήκαμε ένα εξαιρετικό βιολογικό κρασί από το οινοποιείο Marco Carpineti το “Capolemole” που παρουσίαζε υπέροχα την αρχαία αυτή ποικιλία. Στα κόκκινα κυριαρχεί η Cesanese, μια ποικιλία με μαλακές τανίνες και κόκκινα φρούτα. Δοκιμάσαμε το Antoneli-Cesanese DOCG, ένα από τα πιο αξιόλογα κρασιά της περιοχής που αναδεικνύει με μοναδικό τρόπο την ποικιλία Cesanese.

Ρώμη – μέρα τρίτη

Σήμερα ήταν μια πολύ ατμοσφαιρική μέρα. Έβρεχε και μετά έβγαζε ήλιο. Στα στενά του ιστορικού κέντρου, το λιθόστρωτο μόλις είχε πιει τη βροχή και οι πλάκες γυάλιζαν σαν σκοτεινοί καθρέφτες. Σε κάθε βήμα μας γλιστρούσαμε ανεπαίσθητα πάνω στις πέτρες και αυτό έδινε μια άλλη διάσταση στο περπάτημα.

Η διαδρομή που κάναμε σήμερα.

Βατικανό – Κάστρο των Αγγέλων – Γέφυρα των Αγγέλων – Via dei Coronari – Caffe & Libri – Piazza Navona – Il Fornaio – Πάνθεον – Piazza di Spania.

Η διαδρομή αυτή είναι περίπου πέντε χιλιόμετρα στο ιστορικό κέντρο της Ρώμης. Δώσαμε πολύ χρόνο σε ότι επισκεφτήκαμε και μας πήρε περίπου οκτώ ώρες.

Βατικανό

Το Βατικανό, είναι η μικρότερη ανεξάρτητη πολιτεία του κόσμου και είναι ταυτόχρονα το διοικητικό και το πνευματικό κέντρο της Καθολικής Εκκλησίας. Διοικείται από τον Πάπα, ο οποίος έχει απόλυτη εκτελεστική και νομοθετική εξουσία μέσω ειδικών οργάνων, όπως η Ποντιφική Επιτροπή και το Οικονομικό Γραφείο.

Φιλοξενεί μερικούς από τους σημαντικότερους θησαυρούς της ανθρώπινης δημιουργίας, τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου με τον θόλο του Μιχαήλ Άγγελου, τις Παπικές Αίθουσες και την Cappella Sistina με τις τοιχογραφίες που άλλαξαν για πάντα την ιστορία της ζωγραφικής.

Έχει μια διεθνή επιρροή που ασκείται κυρίως μέσω του Αγίου Θρόνου, που λειτουργεί σαν ξεχωριστή διπλωματική οντότητα και διατηρεί σχέσεις με περισσότερα από 180 κράτη.

Διαχειρίζεται τεράστια περιουσία και διαμορφώνει προϋπολογισμούς δισεκατομμυρίων. Η Καθολική Εκκλησία θεωρείται η πλουσιότερη θρησκευτική οργάνωση στον κόσμο.

Έχει σκάνδαλα οικονομικής κακοδιαχείρισης που αποκάλυψαν τη χρόνια έλλειψη διαφάνειας στους μηχανισμούς του και οδήγησαν σε ποινές σε καρδινάλιους.

Έχει σκάνδαλα παιδεραστίας που είναι ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια στην ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας και αποκαλύφθηκαν συστηματικά από τη δεκαετία του ’90 και μετά. Έρευνες σε διάφορες χώρες αποκάλυψαν χιλιάδες θύματα και ένα παγιωμένο σύστημα συγκάλυψης, που επέτρεψε τη διαιώνιση της κακοποίησης. Οι αναφορές αυτές έπληξαν βαθιά την αξιοπιστία της Εκκλησίας και οδήγησαν το Βατικανό σε σειρά μεταρρυθμίσεων. Παρ’ όλα αυτά, για πολλούς, η διαφάνεια και η λογοδοσία παραμένουν ελλιπείς και το ζήτημα εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες ηθικές κρίσεις στην ιστορία του Βατικανού.

Βατικανό – Υπερτουρισμός και αξιοθέατα

Το Βατικανό έχει μόλις 882 κατοίκους και δέχεται περίπου 7 εκατομμύρια τουρίστες τον χρόνο. Οι ουρές που συναντήσαμε ήταν τεράστιες, μπορεί να υπήρχαν και 10.000 άτομα, έπρεπε να είσαι στην ουρά για 2 η 3 ώρες για να φτάσεις στον Άγιο Πέτρο. Τα γκρουπ ξεκινούσαν από την Piazza Pía μπροστά από το ‘’Κάστρο των Αγγέλων’’ και έκαναν υπομονετικά μια απόσταση πάνω από ένα χιλιόμετρο ο ένας πίσω από τον άλλο. Η βροχή δεν έδειξε να τους σταματά.

Αν έχεις την διάθεση να περιμένεις θα ανταμειφτείς φυσικά στο τέλος, με αυτά που θα δεις. Θα μείνω σε αυτά που με συγκλόνισαν όταν τα πρωτοείδα. Αυτή την φορά δεν ήθελα να μπω.

Βασιλική του Αγίου Πέτρου. H μεγαλύτερη εκκλησία στον κόσμο. Ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική της, τον θόλο του Μιχαήλ Άγγελου στον οποίο μπορείς να ανέβεις, με εκπληκτική θέα στη Πλατεία του Αγίου Πέτρου και τη Ρώμη.

Pieta του Michelangelo, το γλυπτό με τη θλιμμένη Παναγία που κρατά το νεκρό σώμα του Ιησού. Μια μαρμάρινη τελειότητα με απίστευτη λεπτομέρεια και ρεαλισμό στην ανθρώπινη θλίψη και τη μητρική στοργή. Η μαλακή ροή των υφασμάτων- σε μάρμαρο- και η αρμονία των σωμάτων, είναι αξεπέραστη.

Θαυμάζω βαθύτατα τον Michelangelo και πιστεύω ότι κανένας δεν έφτασε στην δική του εκφραστική τελειότητα σε μάρμαρο. Μόνο που το σκέφτομαι να σμιλεύσω και να δώσω μορφή σε τέτοιους τεράστιους όγκους μάρμαρου, αρχίζω να τρέμω από αγωνία. Εδώ στην Pieta ο Michelangelo έκανε το ακατόρθωτο.

Cappella Sistina – Creazione di Adamo. Και να πάλι μπροστά σου ο Michelangelo, ο μεγάλος μάστορας της Αναγέννησης. Τώρα δεν κρατάει σκαρπέλο αλλά πινέλα, ζωγραφίζει ανάποδα και δημιουργεί τον Αδάμ.

Το έργο παρουσιάζει τη στιγμή κατά την οποία ο Θεός δίνει την ενέργεια της ζωής στον Αδάμ. Οι δύο μορφές απλώνονται η μία προς την άλλη, με τα δάχτυλά τους σχεδόν να αγγίζονται, σε μια εικόνα που έχει γίνει παγκόσμιο σύμβολο της δημιουργίας, της ανθρώπινης ύπαρξης και της θεϊκής έμπνευσης. Η σκηνή έχει μια εντυπωσιακή δυναμική, ο Θεός έχει πατρική φιγούρα και ο Αδάμ παρουσιάζεται χαλαρός, σχεδόν άπραγος, περιμένοντας την ενέργεια που θα του δώσει ζωή.

Το μικρό κενό ανάμεσα στα δάχτυλά τους είναι ίσως η πιο διάσημη λεπτομέρεια του έργου, αλλά και της Αναγέννησης. Ένα κενό με μεγάλη ένταση, τώρα θα πάρεις την ενέργεια από τον Θεό, από το Σύμπαν και θα ξεκινήσεις να ζεις.

Καθολική εκκλησία

Είναι η πολυπληθέστερη χριστιανική οργάνωση στον κόσμο, με περίπου 1,3 δισεκατομμύρια πιστούς, που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η παρουσία της εκτείνεται σε όλες τις ηπείρους, με μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στη Λατινική Αμερική, την Ευρώπη, τις Φιλιππίνες και περιοχές της Αφρικής. Με περισσότερες από 3.000 επισκοπές και 400.000 ιερείς την κάνουν την μεγαλύτερη παγκόσμια θρησκευτική υπερδύναμη.

Μου έκανε μεγάλη εντύπωση που έβλεπα Καθολικούς πιστούς από την Λατινική Αμερική να πηγαίνουν σε ομάδες, κρατώντας έναν ξύλινο σταυρό και ψέλνοντας. Σκεφτόμουν πόσο γρήγορα ξεχάστηκαν οι βιαιότητες και η εξαφάνιση των πολιτισμών τους. Κατά την εποχή της αποικιοκρατίας, Ισπανοί και Πορτογάλοι επέβαλαν συχνά βίαια τον χριστιανισμό στους ιθαγενείς, καταστρέφοντας τοπικές θρησκείες και πολιτισμούς. Παρά τη βία όμως ο Καθολικισμός επικράτησε και η πίστη ενσωματώθηκε στον καθημερινό πολιτισμό τους.

Αν το δούμε Ιστορικά, η διάδοση του Καθολικισμού συνδέθηκε δυστυχώς με βίαιες πρακτικές, όπως οι Σταυροφορίες και η Ιερά Εξέταση, οι Ιεραποστολές στην Αμερική και την Αφρική, όπου η πίστη χρησιμοποιήθηκε συχνά για καταστολή και κοινωνική κυριαρχία.

Castel Sant’Angelo – Το κάστρο των Αγγέλων

Είναι πολύ κοντά στο Βατικανό και είναι μια από τις εικόνες που δεν χρειάζεται προσπάθεια για να τις θυμηθείς..

Ο αρχικός σκοπός του ήταν ένα μαυσωλείο. Ο αυτοκράτορας Αδριανός το οραματίστηκε ως τον αιώνιο τόπο ανάπαυσής του και προς τιμήν του χτίστηκε ένας κυκλικός όγκος από πέτρα και μάρμαρο, σχεδόν τελετουργικός στην καθαρότητά του.

Με τα χρόνια όμως, η Ρώμη άλλαζε και μαζί της άλλαζε και το κτίσμα. Οι επιδρομές, οι μετακινήσεις πληθυσμών, η ανάγκη για οχύρωση, το μετέτρεψαν σε φρούριο. Και αργότερα, η Εκκλησία το διεκδίκησε ως τόπο διαφυγής, κάνοντας το Castel Sant Angelo καταφύγιο για τους Πάπες σε στιγμές κρίσης.

Μέσα στο κάστρο, οι διάδρομοι είναι στενοί και πέτρινοι, οι αίθουσες αλλάζουν χαρακτήρα ανάλογα με την εποχή που υπηρέτησαν, κάποτε στρατιωτικοί χώροι, κάποτε παπικές κατοικίες στολισμένες με τοιχογραφίες, κάποτε φυλακές. Αν ανεβείς ψηλά έχεις μια ωραία θέα στην γειτονική περιοχή της Ρώμης.

Ponte Sant’Angelo και Τίβερης

Είναι η πιο όμορφη γέφυρα της Ρώμης. Χτίστηκε τον 2ο αιώνα για να συνδέσει την πόλη με το μαυσωλείο του Αδριανού, αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως Castel Sant’Angelo.

Η γέφυρα με τα αγάλματα των αγγέλων που σχεδίασε ο Μπερνίνι, δημιουργούν ένα τελετουργικό πέρασμα, σαν να διασχίζεις ένα σύνορο από τη ζωηρή καθημερινότητα της Ρώμης προς έναν χώρο πιο στοχαστικό, πιο εσωτερικό.

Ο Τίβερης κυλάει κάτω από την γέφυρα και σου θυμίζει πως είναι ο ίδιος ποταμός, που κάποτε καθόρισε τη ζωή μιας αυτοκρατορίας και τώρα ανήκει πάλι στην πόλη, αλλά με πιο ήσυχο τρόπο.

Ο Τίβερης είναι ίσως το πιο υποτιμημένο στοιχείο της Ρώμης. Δεν έχει την επιδεικτική λάμψη άλλων ευρωπαϊκών ποταμών. Δεν καθρεφτίζει πολυτελείς λεωφόρους ούτε διασχίζεται από μια σειρά μεγάλων καθεδρικών. Τον βλέπεις συχνά στα γρήγορα, προσπερνώντας τον σε μια γέφυρα, σαν να είναι απλώς ένα όριο ανάμεσα σε δύο συνοικίες. Αν σταθείς όμως για λίγο δίπλα του, αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό το ποτάμι, έχει δει πραγματικά ολόκληρη την πόλη να αλλάζει μέσα στους αιώνες.

Via dei Coronari

Πολύ κοντά στην γέφυρα των Αγγέλων και πριν φτάσουμε στην Piazza Navona βρίσκεται αυτός ο μικρός και ιστορικός δρόμος, η Via dei Coronari.

Ο στενός αυτός δρόμος ήταν για αιώνες μέσα στην πορεία των προσκυνητών προς τον Άγιο Πέτρο. Εδώ υπήρχαν οι ‘’coronari’’ οι πωλητές κομποσκοινιών, που πουλούσαν τα απαραίτητα κομποσκοίνια στους πιστούς. Από αυτούς πήρε ο δρόμος και το όνομα του.

Σήμερα η Via dei Coronari είναι γνωστή ως ένας από τους πιο κομψούς δρόμους της Ρώμης, ιδιαίτερα δημοφιλής για τα καταστήματα αντίκες. Στα μαγαζιά μπορείς να βρεις έπιπλα, πίνακες, γλυπτά, αντίκες και αντικείμενα τέχνης, ένας παράδεισος για συλλέκτες και όσους αγαπούν την ιστορία.

Πολλά από τα κτίρια κατά μήκος του δρόμου χρονολογούνται από τον 15ο και 16ο αιώνα και η αρχιτεκτονική διατηρεί τον χαρακτήρα της Αναγέννησης. Υπάρχουν επίσης σε γωνίες κτιρίων μικρά θρησκευτικά λατρευτικά ιερά οι “Madonnelle”.

Caffe & Libri

Η περιοχή γύρω από την Via dei Coronari έχει πολλά όμορφα Caffe. Πήγαμε σε ένα που συνδυάζει τον καφέ με τα βιβλία, αν θέλεις κάτι να διαβάσεις για λίγο.

Η Ρώμη έχει τον δικό της ρυθμό όταν πρόκειται για καφέδες, οι Ρωμαίοι στέκονται όρθιοι στον πάγκο, πίνουν το εσπρέσο τους σε δύο γουλιές και συνεχίζουν. Εμείς θέλαμε κάτι πιο χαλαρό, κάπου να καθίσουμε, να ξεκουραστούμε για λίγο, να δούμε τις φωτογραφίες που τραβήξαμε και να ετοιμαστούμε για την συνέχεια της ταξιδιωτικής μας περιπλάνησης στην Ρώμη.

Καφέ όπως το Caffè & Libri ή όποιο άλλο παρόμοιο βρεις τυχαία στα στενά του ιστορικού κέντρου είναι ότι χρειάζεσαι για αυτόν τον σκοπό, αναπαυτικές πολυθρόνες, διακριτικός φωτισμός, απαλή μουσική και ένας καλός καφές με υπέροχο άρωμα φτιάχνουν την διάθεση αμέσως.

Piazza Navona

Μετά τον καφέ ξανά στον δρόμο για την Piazza Navona, μία από τις πιο θεατρικές και ζωντανές πλατείες της Ρώμης, κάτι σαν μια ανοιχτή σκηνή που κουβαλάει επάνω της όλα τα στρώματα της πόλης, από την αυτοκρατορική εποχή μέχρι το μπαρόκ και τη σύγχρονη καθημερινότητα.

Η πλατεία είναι χτισμένη το 85 μΧ πάνω στο στάδιο του Δομιτιανού, όπου γίνονταν αθλητικοί αγώνες με άρματα και δημόσιες εκδηλώσεις.

Το επίμηκες, στενόμακρο σχήμα της πλατείας, είναι ακριβώς το σχήμα της αρχαίας αρένας, ακόμη και οι καμπύλες της ακολουθούν τα όρια του σταδίου.

Κάτω από την πλατεία σώζονται τμήματα του αρχαίου σταδίου, που μπορεί κανείς να επισκεφθεί. Κατά τον Μεσαίωνα η περιοχή χρησιμοποιήθηκε για αγορά και χώρος λαϊκών γιορτών. Τον 17ο αιώνα, η οικογένεια Pamphilj, με τον πάπα Ιννοκέντιο Ι΄μεταμόρφωσε την πλατεία σε μία από τις πιο εντυπωσιακές μπαρόκ σκηνές της Ευρώπης.

Fontana dei Quattro Fiumi – H Κρήνη των Τεσσάρων Ποταμών

Στην καρδιά της πλατείας δεσπόζει η μεγαλοπρεπής Fontana dei Quattro Fiumi, ένα αριστούργημα του Μπερνίνι που κατασκευάστηκε το 1651.

Ο Μπερνίνι έφτιαξε τέσσερις τεράστιες δυναμικές φιγούρες που μοιάζουν να κινούνται πάνω σε φυσικά βράχια και σπηλιές, ένα στυλ που χαρακτηρίζει την εκφραστική ένταση του μπαρόκ. Αναπαριστά τους τέσσερις μεγάλους ποταμούς των τεσσάρων τότε γνωστών ηπείρων, συμβολίζοντας έτσι την παγκόσμια κυριαρχία του Πάπα. Τον Νείλο στην Αφρική, τον Δούναβη στην Ευρώπη, τον Γάγγη στην Ασία και τον Ρίο ντε λα Πλάτα στην Αμερική. Στο κέντρο της κατασκευής, υψώνεται ένας αρχαίος αιγυπτιακός οβελίσκος, που μεταφέρθηκε από τον Μέγα Ιππόδρομο, ο οποίος δίνει ένα δραματικό και αρχαιοπρεπές στοιχείο στο μπαρόκ σύνολο.

Η πλατεία έχει επίσης την Κρήνη του Ποσειδώνα στο βόρειο άκρο και την Κρήνη του Μαυριτανού στο νότιο, ενώ απέναντι από την κεντρική κρήνη υψώνεται η επιβλητική εκκλησία Sant’Agnese in Agone, έργο του Μπορομίνι. Ένα εντυπωσιακό παιχνίδι ανταγωνισμού και αρμονίας ανάμεσα στους δύο μεγάλους καλλιτέχνες του Μπαρόκ.

Piazza Navona – Street artist

Μου άρεσε αυτή η πλατεία γιατί είναι τόπος συνάντησης των street artist. Πιάνοντας σημεία γύρω από τις κρήνες και κατά μήκος του οβάλ σχήματος της πλατείας, αυτοί οι καλλιτέχνες μετατρέπουν τον δημόσιο χώρο σε μια υπαίθρια γκαλερί. Κυριαρχούν οι ζωγράφοι, που δίνουν στους επισκέπτες τη δυνατότητα να αποκτήσουν γρήγορα κάποιο πορτρέτο τους, ή να αγοράσουν έργα τέχνης, με θέμα την ίδια την πλατεία, τις κρήνες του Μπερνίνι η τα μνημεία της Ρώμης.

Θα δεις φυσικά μουσικούς, που γεμίζουν τον χώρο με ιταλικές μελωδίες και performers που μετατρέπουν την πλατεία σε αυτοσχέδια σκηνή.

Η παρουσία τους δίνει στην πλατεία χρώμα, ήχο και μια αίσθηση διαχρονικής καλλιτεχνικής ελευθερίας.

Δεν είναι εύκολο να είσαι στον δρόμο όλη μέρα για το μεροκάματο και η κούραση μερικές φορές είναι μεγάλη. Έτσι όταν δεν έχουν δουλειά παίρνουν και έναν υπνάκο να ξεκουραστούν.

Cyr wheel

Στην Piazza Navona συναντήσαμε έναν εκπληκτικό ακροβάτη με τη μεταλλική ρόδα Cyr. Είχε μαζευτεί πολύς κόσμος για να τον παρακολουθήσει, ετοιμαζόταν και μας εξηγούσε την τεχνική του, όταν ήρθαν δύο αστυνομικοί και προσπάθησαν να τον διώξουν.

Aντιστάθηκε λεκτικά και τους εξήγησε ότι δεν είναι σωστό να τον διώξουν μπροστά σε τόσο κόσμο και μας παρότρυνε να τον βοηθήσουμε.

Φυσικά όλοι μαζί γιουχάραμε δυνατά τους αστυνομικούς οι οποίοι τα μάζεψαν και έφυγαν.

Η ρόδα Cyr είναι μια από τις πιο απαιτητικές και εντυπωσιακές μορφές σύγχρονου ακροβατικού χορού.

Πήρε το όνομά της από τον Daniel Cyr, έναν Καναδό ακροβάτη, ο οποίος την καθιέρωσε σαν όργανο τσίρκου στις αρχές του 2000. Την εμπνεύστηκε από ένα μεγάλο χούλα-χούπ και μια στρογγυλή κρεμάστρα από σφυρήλατο σίδερο.

Ο καλλιτέχνης-ακροβάτης βάζει το σώμα του μέσα ή πάνω στη μεγάλη μεταλλική ρόδα και με ακρίβεια κάνει κύκλους και σπείρες στο χώρο.

Η τεχνική βασίζεται σε μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη δύναμη, την ευλυγισία και τον έλεγχο του βάρους, καθώς κάθε μικρή μετατόπιση του σώματος μπορεί να αλλάξει την πορεία, να διαταράξει την κίνηση και να σε πάει σε άλλη κατεύθυνση.

Η δυσκολία είναι πολύ μεγάλη γιατί ο performer πρέπει να συγχρονίζει την αδράνεια της ρόδας, με την δική του ορμή, κρατώντας ταυτόχρονα δυνατή επαφή με το έδαφος. Η παραμικρή αστάθεια μπορεί να οδηγήσει σε πτώση. Εδώ ο ακροβάτης αυτός ήταν εκπληκτικός και όλα πήγαν καλά. Το αποτέλεσμα καλλιτεχνικά μοιάζει με χορό χωρίς βάρος, ένας κύκλος που διαρκώς ανοίγει και κλείνει, μια συνεχής ισορροπία ανάμεσα στο σώμα, στην κίνηση, στον έλεγχο και την τέλεια αρμονία.

Οι φούρνοι της Ρώμης — Μια ζωντανή παράδοση

Χρειαζόμασταν κάτι να φάμε και πήγαμε σε έναν παραδοσιακό παλιό φούρνο. Στη Ρώμη, ο φούρνος είναι ένας μικρός θεσμός της καθημερινότητας.

Πριν ακόμη οι καφετέριες γίνουν σημείο συνάντησης, ο κόσμος της Ρώμης μαζευόταν στον φούρνο. Για ένα φρέσκο ψωμί με τραγανή κόρα, μια πίτσα al taglio κομμένη στο χέρι και ένα maritozzo με σαντιγί που μοιάζει να βγήκε κατευθείαν από παιδική ανάμνηση.

Κάθε φούρνος έχει τη δική του “ειδικότητα”, ένα προϊόν που θα σε κάνει να θες να ξαναπεράσεις. Αν ρωτήσεις έναν ντόπιο, όπως εμείς, ποιος φούρνος κάνει την καλύτερη πίτσα, θα μπεις σε μια μεγάλη συζήτηση γευσιγνωσίας πίτσας. Μας πρότειναν δύο φούρνους στο κέντρο της πόλης.

Il Fornaio

Ένας από τους φούρνους που μας πρότειναν στο κέντρο της πόλης και έχει καταφέρει να διατηρήσει το πνεύμα της παράδοσης είναι ο ‘’Il Fornaio’’

Μόλις μπεις στον παλιό αυτόν φούρνο θα δεις δυο ηλικιωμένους κυρίους που τον διαχειρίζονται. Ο ένας στο ταμείο, ο άλλος στον πάγκο. Θα βρεις πίτσες al taglio, δηλαδή με το κομμάτι, που κόβονται στο μέγεθος που θα ζητήσεις.

Στα ράφια είναι τα ψωμιά, πιο πέρα τα αλμυρά panini με mortadella, prosciutto, ή λιαστή ντομάτα και ρόκα. Έχει επίσης γλυκά, όπως Cornetti γεμιστά με κρέμα ή μαρμελάδα, maritozzi με σαντιγί, crostata με κονφί φρούτου και biscotti. Για τουριστικούς λόγους έβαλε και κάποια κρασιά.

Πήραμε δύο κομμάτια pizza bianca και συνεχίσαμε την περιπλάνηση μας στην Ρώμη.

Pantheon – Η αιώνια γεωμετρία της Ρώμης

Αν υπάρχει ένα μνημείο στη Ρώμη που συμπυκνώνει τη δόξα και την αρχιτεκτονική ιδιοφυΐα της αρχαίας αυτοκρατορίας, αυτό είναι αναμφίβολα το Πάνθεον.

Έχει την Ελληνική ονομασία Πάνθεον, γιατί ήταν χτισμένο αρχικά σαν ναός αφιερωμένος σε όλους τους θεούς. Χτίστηκε από τον Αγρίππα και ανακατασκευάστηκε πλήρως από τον αυτοκράτορα Αδριανό τον 2ο αιώνα μΧ. Το κτίριο εντυπωσιάζει με την αρτιότητα της κατασκευής του και είναι ένα από τα μεγάλα μυστήρια της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής, γιατί δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποιος το σχεδίασε. Υπάρχουν ενδείξεις και ιστορικές πιθανότητες ότι ο αρχιτέκτονας ήταν ο Απολλόδωρος από τη Δαμασκό.

Είναι το καλύτερα διατηρημένο αρχαίο ρωμαϊκό κτίριο και στέκεται επιβλητικό στην Piazza della Rotonda εδώ και σχεδόν δύο χιλιετίες, προσφέροντας στον επισκέπτη ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο.

Το μυστικό της διαχρονικής του αίγλης βρίσκεται στον τεράστιο, μη υποστηριζόμενο θόλο του, τον μεγαλύτερο του κόσμου κατασκευασμένο από μη οπλισμένο σκυρόδεμα, ο οποίος κορυφώνεται στο μοναδικό άνοιγμα, τον περίφημο Oculus -μάτι. Μέσα από τη διάμετρο των 9 μέτρων του Oculus, το φως πλημμυρίζει το εσωτερικό του ναού με έναν εντυπωσιακό τρόπο.

Στο Πάνθεον υπάρχουν τάφοι Βασιλέων και του μεγάλου ζωγράφου Ραφαήλ. Από το 608 μΧ., λειτουργεί σαν χριστιανική εκκλησία, κάτι που ισως συνέβαλε στη σωτηρία του από την καταστροφή.

Piazza di Spania – Κρήνη σκαλιά και ρωμαϊκό φως

Φθάσαμε στην πασίγνωστη Piazza di Spania το απόγευμα και φωτιζόταν με εκείνο το ζεστό γλυκό φως λίγο πριν δύση ο ήλιος.

Είναι μία από τις πιο γραφικές πλατείες της Ρώμης, αν και νομίζω ότι τα σκαλιά κλέβουν την παράσταση. Πήρε το όνομά της από την κατοικία της ισπανικής πρεσβείας στο Βατικανό, το Palazzo di Spagna.

Στο κέντρο της πλατείας θα δεις μια ιδιαίτερη μπαρόκ κρήνη σε σχήμα ημι-βουλιαγμένης βάρκας. Χρονολογείται από τις αρχές του 17ου αιώνα και έχει την υπογραφή του Pietro Bernini. Υπάρχει ένας μύθος που λέει πως ο σχεδιασμός της εμπνεύστηκε από μια πλημμύρα του Τίβερη που είχε μεταφέρει μια βάρκα ως εδώ, μια γοητευτική ιστορία που δίνει στην κρήνη τον χαρακτήρα ενός μικρού ρωμαϊκού θρύλου. Scalinata. Από την κρήνη ξεκινάει μια σκάλα με 135 μαρμάρινα σκαλιά που ανεβαίνουν έως την εκκλησία πάνω στο ύψωμα. Η σκάλα σχεδιάστηκε το 1723 από τον Francesco De Santis. Η σκάλα είναι εύκολη για να την ανεβείς και έχει δύο επίπεδα για να σταματήσεις και να δεις κάτω την πλατεία και την διάσημη σε πλούτο και αλαζονεία Via Condotti.

Trinità dei Monti – Δύση πάνω από τη Ρώμη

Στην κορυφή των Spanish Steps στέκεται η εκκλησία Trinità dei Monti, με πανοραμική θέα στην γύρω περιοχή. Από εδώ πάνω η Ρώμη απλώνεται μπροστά σου, τα κεραμίδια, οι θόλοι, τα στενά, τα καμπαναριά, μια εικόνα που αξίζει ίσως περισσότερο αυτή την μοναδική στιγμή που ο ήλιος πλαγιάζει πάνω από την Ρώμη.

Καθίσαμε και απολαύσαμε τον ήλιο να δύει στην αιώνια πόλη, μια μαγική στιγμή της ημέρας, που γίνεται ακόμη πιο όμορφη όταν φέρνεις στην οθόνη του μυαλού σου όλα αυτά που είδες στην σημερινή περιπλάνηση σου στην πόλη.

Πήραμε το λεωφορείο και επιστρέψαμε στην περιοχή που μέναμε, στο Trastevere, με εκείνη την γλυκιά αγωνία ότι σε περιμένει ένα υπέροχο δείπνο με ένα καλό κρασί.

Σήμερα ετοιμάσαμε ένα ριζότο με λαχανικά, μια πράσινη σαλάτα, τυριά της περιοχής και ένα κόκκινο κρασί από την ντόπια ποικιλία Cesanese, το Antoneli-Cesanese DOCG, ένα εκπληκτικό κρασί υψηλής οινοποίησης που μόλις το στροβιλίσεις και νοιώσεις το άρωμα του, αισθάνεσαι ότι πέρασες μια υπέροχη μέρα.

Τα υπέροχα πλατάνια της Ρώμης

Όλες αυτές τις μέρες που ήμασταν στην Ρώμη μου έκαναν μεγάλη εντύπωση τα πανύψηλα και όμορφα πλατάνια. Τα συναντούσαμε δίπλα στους δρόμους η στην μέση των μεγάλων δρόμων. Σήμερα τέταρτη μέρα στην Ρώμη, ξεκινήσαμε την περιπλάνηση μας με τα πλατάνια της γειτονιάς μας στο Trastevere. Ηταν ψηλά και ωραία δέντρα με μια περηφάνια στην ανάπτυξή τους, χαρούμενα δέντρα.

Η Ρώμη έχει δρόμους με δέντρα και μικρά πάρκα σε γειτονιές, αλλά συνολικά η αναλογία πράσινου ανά κάτοικο είναι σχετικά χαμηλή για ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, περίπου 10–15 τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο, ενώ πόλεις όπως το Βερολίνο ή το Αμβούργο έχουν 80–120 τ.μ./κάτοικο και κάποιες άλλες όπως η Θεσσαλονίκη 2,5.

Σήμερα η Ρώμη έχει περίπου 20 χιλ. πλατάνια. Τα περισσότερα από τα πλατάνια της Ρώμης φυτεύτηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, κυρίως κατά τη βασιλεία του Βίκτορα Εμμανουήλ Β΄ και αργότερα επί Μουσολίνι, όταν έγιναν μεγάλες αστικές αναπλάσεις και δενδροφυτεύσεις στους δρόμους της πόλης.

Στη Ρώμη τα πλατάνια τα αφήνουν να μεγαλώσουν σε εντυπωσιακά ύψη, συχνά πάνω από 20 ή και 25 μέτρα. Ο λόγος είναι ένας, συνδυασμός αισθητικής, μικροκλίματος και πολιτιστικής παράδοσης.

Τα ψηλά πλατάνια δημιουργούν μια ‘’ομπρέλα σκιάς’’ που ρίχνει τη θερμοκρασία στους δρόμους έως και 5–6 βαθμούς. Η Ρώμη έχει έντονη ηλιοφάνεια και υψηλές θερμοκρασίες, ειδικά το καλοκαίρι. Αν τα κλάδευαν χαμηλά, η πόλη θα έχανε αυτή τη φυσική ομπρέλα που κάνει το περπάτημα υποφερτό.

Τα πλατάνια αυτά έχουν βαθιές και εκτεταμένες ρίζες, που ‘’αγκυρώνουν’’ καλά το δέντρο. Επειδή στη Ρώμη οι δρόμοι έχουν πέτρινα ή χωμάτινα υπόγεια στρώματα -και όχι απλή άσφαλτο πάνω σε μπετόν – οι ρίζες βρίσκουν χώρο να απλωθούν και να σταθεροποιήσουν το δέντρο. Έτσι, σπάνια πέφτουν, ακόμα και με δυνατό αέρα.

Largo di Torre Argentina – μέρα τέταρτη

Εδώ στην φωτογραφία βλέπεις μια εικόνα που χαρακτηρίζει την μοναδικότητα της Ρώμης. Στο πρώτο επίπεδο ένα μνημείο, στο δεύτερο ένα πανέμορφο πεύκο και στο τρίτο τα κτίρια με τα γήινα χρώματα. Η Ρώμη δεν θα ήταν ίδια αν δεν υπήρχαν αυτές οι κουκουναριές με το υπέροχο χρώμα και σχήμα.

Σήμερα κάναμε ένα δρομολόγιο κυκλικής διαδρομής, δηλαδή πιο απλά, πάνω κάτω στο ιστορικό κέντρο, γιατί είχαμε πολύ ‘’Ρωμαϊκή’’ ενέργεια μέσα μας και θέλαμε να την βιώσουμε περπατώντας στην πόλη.

Η περιπλάνηση μας ήταν, Trastevere – Largo di Torre Argentina – Piazza di Popolo – Caffe Greco – Via Margutta – Cinecitta – Antico Forno Roscioli – Espresso – Trastevere.

Το Largo di Torre Argentina είναι ένα σύμπλεγμα από τέσσερις ρωμαϊκούς ναούς που χρονολογούνται από τον 4ο έως τον 1ο αιώνα π.χ. Ο κυκλικός ναός που βλέπεις στη φωτογραφία είναι ο Ναός Β, αφιερωμένος πιθανότατα στη Fortuna Huiusce Diei. Οι ναοί σταδιακά εγκαταλείφθηκαν και στον Μεσαίωνα ο χώρος καλύφθηκε και χτίστηκαν από πάνω σπίτια. Το 1926–1929, κατά τη διάρκεια έργων, βρέθηκαν τα θεμέλια των ναών και ολόκληρη η περιοχή κατεδαφίστηκε για να αναδειχθεί ως αρχαιολογική ζώνη.

Οι κουκουναριές της Ρώμης

Eίναι το διάσημο είδος Pinus pinea, γνωστά σαν ρωμαϊκά πεύκα και υπήρχαν ήδη στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι Ρωμαίοι τα φύτευαν γιατί αγαπούσαν το μέγεθος, το άρωμά και φυσικά τον καρπό τους, τα κουκουνάρια, που δίνουν τους περίφημους κουκουναρόσπορους – pignoli-, βασικό συστατικό για πέστο και γλυκά της ιταλικής παράδοσης.

Η μεγάλη φύτευση τους έγινε τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα όταν η ενωμένη Ιταλία ήθελε να δώσει στην πρωτεύουσα μια ‘’κλασική’’ εικόνα, να δημιουργήσει σκιά στους δρόμους και να συνδεθεί αισθητικά με την αρχαία κληρονομιά. Σήμερα η πόλη έχει περίπου 90 χιλιάδες κουκουναριές ,με μέσο όρο ζωής 200 χρόνια. Το σχήμα τους δίνει την εντύπωση ότι αιωρούνται πάνω από τις οροφές των κτιρίων και τις αρχαίες πέτρες, δημιουργώντας μια μοναδική, κινηματογραφική αίσθηση φωτός και σκιάς.

Οι κουκουναριές έγιναν το σήμα κατατεθέν της Ρώμης, για μένα μαζί με τα πλατάνια.

Μαζί δημιουργούν το φυσικό σκηνικό της Ρώμης, ρυθμίζουν τη θερμοκρασία, χαρίζουν σκιά, απαλύνουν τον θόρυβο και πλαισιώνουν την ιστορία με ένα πράσινο που δείχνει ότι η πόλη δεν είναι μόνο πέτρα και μάρμαρο, αλλά και ζωντανή φύση που αναπνέει.

Piazza di Popolo

Από την Largo di Torre Argentina μέχρι εδώ διασχίσαμε όλο το ιστορικό κέντρο της πόλης από την Νότια μέχρι την Βόρια πλευρά του, σε μια ελεύθερη περιπλάνηση που μας άρεσε πολύ.

Η Piazza del Popolo -Πλατεία του Λαού- είναι μια από τις ιστορικές πλατείες της Ρώμης. Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του ιστορικού κέντρου της Ρώμης και ήταν παραδοσιακά το πρώτο σημείο που αντίκριζαν οι ταξιδιώτες όταν έμπαιναν στην πόλη από τον βορρά.

Είναι μια μεγάλη πλατεία, η οποία λειτουργεί σαν το σημείο όπου βρίσκεται η βόρεια πύλη της πόλης, γνωστή ως Porta del Popolo. Η σημερινή της νεοκλασική εμφάνιση οφείλεται κυρίως στον αρχιτέκτονα Giuseppe Valadier, ο οποίος την αναμόρφωσε μεταξύ 1811 και 1822.

Στο κέντρο της πλατείας υπάρχει ο Οβελίσκος Flaminio, ένας αιγυπτιακός οβελίσκος ύψους 24 μέτρων. Είναι ο παλαιότερος οβελίσκος της Ρώμης, και μεταφέρθηκε εδώ από τον αυτοκράτορα Αύγουστο το 10 πχ αιώνα. Στη νότια πλευρά της πλατείας βρίσκονται δύο δίδυμες εκκλησίες και δίπλα στην πύλη της πόλης θα βρεις την εκκλησία Santa Maria del Popolo, η οποία φιλοξενεί σπουδαία έργα τέχνης από τους Καραβάτζιο, Ραφαήλ, Μπερνίνι και άλλους.

Caffe Greco

Πήγαμε σε αυτό το ιστορικό καφέ των 265 ετών, με αναφορά στην Ελλάδα, μολονότι ήξερα ότι έχει κλείσει.

Άνοιξε το 1760 από τον Έλληνα Nicola della Maddalena στην καρδιά της Ρώμης, στην υπερπολυτελή σήμερα Via dei Condotti. Ο Nicolas ήταν μέλος της Ελληνικής κοινότητας της Ρώμης και εμφανίζεται σε έγγραφα του 1760 σαν καφετζής. Έτσι το καφέ που άνοιξε λεγόταν ‘’Το καφέ του Έλληνα’’

Από εδώ πέρασαν διάσημα ονόματα. Γκαίτε, Λόρδος Βύρων, Ίψεν, Άντερσεν, Σταντάλ, Μαρκ Τουέιν, Λίστ, Βάγκνερ, Μπελλίνι, Μπερλιόζ, Ντίκενς, Κάλλας.

Έφτασε να έχει περίπου 300 έργα τέχνης, πίνακες, γλυπτά και πολύτιμες αντίκες, που το έκαναν ένα είδος ζωντανού μουσείου μέσα σε καφέ.

Είχε όμως μια μεγάλη ατυχία, βρισκόταν σε ένα δρόμο που έγινε το σύμβολο της πολυτέλειας με τεράστια ενοίκια. Το 2017 έληξε η μίσθωση του χώρου, ο ιδιοκτήτης του κτιρίου, το Ισραηλιτικό νοσοκομείο της Ρώμης ζήτησε μια αύξηση στο ενοίκιο υπέρογκη. Από 17 χιλ. ευρώ τον μήνα στα 120 χιλ. ευρώ. Σχεδόν δέκα φορές επάνω. Φυσικά οι διαχειριστές του καφέ δεν αποδέχθηκαν την αύξηση, πως να βγεις με τέτοιο ενοίκιο, πόσο να βάλεις τον καφέ. Μπήκαν σε δικαστικές αντιπαραθέσεις, υπήρχε και πρόβλημα με τα έργα τέχνης, θεωρούνταν πολιτιστική κληρονομιά, και τελικά τώρα πριν δύο μήνες βγήκε η τελική δικαστική απόφαση.

Το κτίριο κατασχέθηκε, τα έργα τέχνης κατασχέθηκαν και το Caffe Greco έκλεισε οριστικά. Η πολυτέλεια έκλεισε την πολιτιστική κληρονομιά. Φύγαμε από την χλιδή της περιοχής, με τα διάσημα Brands να δημιουργούν μια βαριά ατμόσφαιρα μέσα μας και μια άρνηση αποδοχής που έτσι και αλλιώς την είχαμε.

Via Margutta και Fontana degli Artisti

Η Via Margutta είναι ένας πολύ γραφικός δρόμος της Ρώμης, γνωστός παγκοσμίως ως η ‘’Οδός των Καλλιτεχνών’’. Βρίσκεται σε μια ήσυχη τοποθεσία πολύ κοντά τόσο στην Piazza del Popolo όσο και στην Piazza di Spagna.

Από τον 17ο αιώνα, η Via Margutta έγινε πόλος έλξης για ζωγράφους, γλύπτες και τεχνίτες από όλη την Ιταλία και την Ευρώπη. Τα άλλοτε εργαστήρια μετατράπηκαν σε στούντιο και η οδός απέκτησε μια μποέμ ατμόσφαιρα. Η οδός έγινε παγκόσμια γνωστή από την κλασική ταινία του 1953 ‘’Διακοπές στη Ρώμη’’ γιατί εδω βρισκόταν το διαμέρισμα του δημοσιογράφου Τζο Μπράντλεϊ, τον οποίο υποδυόταν ο Γκρέγκορι Πεκ.

Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες έχουν ζήσει εδώ, ο Τζόρτζιο ντε Κίρικο, ο Πάμπλο Πικάσο, ο Ιγκόρ Στραβίνσκι, ο Φελίνι, η Άννα Μανιάνι. Fontana degli Artisti – Κρήνη των Καλλιτεχνών. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της Via Margutta είναι αυτή η κρήνη που χτίστηκε το 1927 από τον Pietro Lombardi.

Έχει δύο μαρμάρινες μάσκες, μια χαρούμενη και μια λυπημένη, που συμβολίζουν την κυκλοθυμία των καλλιτεχνών. Γνωστή σε όλους μας τους καλλιτέχνες, η κυκλοθυμία μας κάνει να βιώνουμε τα συναισθήματά με μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια και μας πηγαίνει από περιόδους μεγάλης δημιουργικότητας σε περιόδους αδυναμίας δημιουργίας.

Via Margutta 101, το σπίτι του Φελίνι.

Στάθηκα για λίγο σιωπηλός μπροστά στην είσοδο του σπιτιού που για πολλά χρόνια έζησε ο Φελίνι με την αγαπημένη του Τζουλιέτα. Ο ίδιος είχε περιγράψει τη Via Margutta σαν ένα ‘’κάθετο τοπίο βυθισμένο στο πράσινο’’, υπογραμμίζοντας έτσι την ιδιαίτερη ατμόσφαιρά της.

Είναι δύσκολο να χωρέσω τον Φεντερίκο Φελίνι εδώ, θα πω όμως λίγα για την ζωή του.

Ηταν ένας χαρακτήρας πολύπλοκος, χαρισματικός και αντιφατικός μαζί. Πίστευε στα όνειρα και τα κατέγραφε συστηματικά σε ημερολόγια, τα οποία χρησιμοποιούσε σαν έμπνευση για τις ταινίες του. Υπέφερε από δημιουργικά μπλοκαρίσματα, ανασφάλειες και μελαγχολία. Όταν έμπαινε στα γυρίσματα των ταινιών του ήταν έντονα κυριαρχικός και είχε μεγάλο πάθος.

Μεγάλωσε στο Ρίμινι και ξεκίνησε την καριέρα του σαν σκιτσογράφος. Η γνωριμία του με τον Ροσελίνι τον έβαλε στον κινηματογράφο σε ηλικία 25 ετών. Ένα χρόνο πριν είχε παντρευτεί την Τζουλιέτα Μασίνα, η οποία έγινε η μούσα του και έμειναν μαζί για 50 χρόνια μέχρι τον θάνατό τους.

Ο Φελινικός κόσμος είναι γεμάτος από όνειρο, φαντασία, αυτοβιογραφικά στοιχεία και μελαγχολία. Η αισθητική του τσίρκου, οι υπερβολικοί χαρακτήρες και η αίσθηση του θεάματος είναι διαρκή μοτίβα στις ταινίες του. Έκανε έντονη κριτική για την παρακμή της ιταλικής αστικής τάξης, την κενότητα και τη μοναξιά της σύγχρονης ζωής.

Κέρδισε τέσσερα Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και ένα Τιμητικό Όσκαρ για το σύνολο της καριέρας του το 1993. Διάσημες ταινίες του που σίγουρα τις ξέρεις είναι La Strada, Le Notti di Cabiria, La Dolce Vita, 8½, Satyricon, Amarcord.

Cinecitta – Το δεύτερο σπίτι του Φελίνι

Εκεί έξω από το σπίτι του Φελίνι, μου ήρθε η επιθυμία να δω και το άλλο του σπίτι που ήταν η Cinecitta. Πήραμε το μετρό με την Αρετή και κατεβήκαμε στo τέρμα στα στούντιο της Cinecitta.

Είναι τα μεγαλύτερα – 400.000 τ.μ. μαζί με τους εξωτερικούς χώρους – και πιο ιστορικά κινηματογραφικά στούντιο της Ιταλίας και της Ευρώπης. Εγκαινιάστηκαν το1937 από το φασιστικό καθεστώς του Μπενίτο Μουσολίνι με σκοπό να αναβιώσει η ιταλική κινηματογραφική βιομηχανία. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, γνώρισαν τη μεγαλύτερη δόξα τους καθώς γυρίστηκαν μεγάλες αμερικανικές παραγωγές.

Στην Cinecitta ο Φελίνι γύρισε όλες του τις ταινίες.

Το Teatro 5 της Cinecitta είναι ένας από τους πιο θρυλικούς χώρους στην ιστορία του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Αυτό το τεράστιο στούντιο των 3.000 τμ χρησιμοποιούσε ο Φελίνι και σήμερα έχει το όνομα του.

Ο κοσμικός κενός χώρος πριν από το Big Bang, αυτό έλεγε ο Φελίνι για το στούντιο του. Ένας τεράστιος κενός χώρος που τον περίμενε, για να μετατρέψει τα όνειρά του σε εικόνες. Απέφευγε όσο μπορούσε τα γυρίσματα σε εξωτερικούς χώρους, προτιμούσε να αναπαράγει τους κόσμους του μέσα στα ασφαλή, ελεγχόμενα όρια του Teatro 5, χρησιμοποιώντας την τεχνογνωσία των τεχνιτών – ξυλουργοί, ζωγράφοι, σκηνογράφοι, φωτιστές, οπερατέρ. Τα σκηνικά στις ταινίες του είναι τέλεια και πολλές φορές δεν καταλαβαίνεις ότι ήταν στούντιο.

Antico Forno Roscioli

Το απόλυτο street-food της Ρώμης είναι ένα κομμάτι πίτσα στο χέρι. Επιστρέψαμε στο ιστορικό κέντρο της Ρώμης και πήγαμε κατευθείαν για ένα κομμάτι πίτσα στο χέρι, που στο κόβουνε στο μέγεθος που θέλεις, αναλόγως με την πείνα σου. Πήραμε δυο μεγάλα κομμάτια.

Είναι ένας ιστορικός φούρνος από το 1824 και θεωρείται ένας από τους καλύτερους φούρνους της πόλης. Η ιστορία του φούρνου σε αυτό το σημείο ξεκινάει κατόπιν παπικού διατάγματος, με σκοπό να προσφέρει ψωμί σε χαμηλή τιμή στους κατοίκους της περιοχής.

Ο φούρνος είναι διάσημος για την υψηλή ποιότητα στα υλικά και τον παραδοσιακό τρόπο ψησίματος.

Η Pizza al Taglio του Roscioli είναι κορυφαία στη Ρώμη και έχει δυο παραδοσιακές γεύσεις. Pizza Bianca, η κλασική ρωμαϊκή “λευκή πίτσα”, τραγανή, αλμυρή και μαστιχωτή, με λάδι και αλάτι. Pizza Rossa, η κόκκινη πίτσα με μόνο σάλτσα ντομάτας.

Τις δοκιμάσαμε και τις δύο και παρά τον υπερτουρισμό που γονατίζει το μαγαζί, οι πίτσες του ήταν εξαιρετικές.

Espresso – Η φιλοσοφία του καφέ και του βλέμματος

Ο εσπρέσο είναι ένας καφές, αλλά ταυτόχρονα και μια πολιτισμική πράξη, μια φιλοσοφία που συνοψίζει τον ιταλικό τρόπο ζωής.

Γεννήθηκε στην Ιταλία το 1901, αλλά μόνο το 1947 τελειοποιήθηκε ο μηχανισμός που χρησιμοποιεί υψηλή πίεση για να πιέσει το νερό μέσα από τον αλεσμένο καφέ. Αυτή η μέθοδος είναι που δημιουργεί την χαρακτηριστική κρέμα, αυτό το λεπτό καστανοκόκκινο στρώμα αφρού στην κορυφή του εσπρέσο, που είναι το σημάδι ότι φτιάχτηκε σωστά. Από τη δεκαετία του ’80 και μετά ο εσπρέσο έγινε παγκόσμιο φαινόμενο στον σύγχρονο πολιτισμό του καφέ.

Στην Ιταλία όταν λες καφέ είναι ο εσπρέσο, αλλά ποιος από όλους, πως θα παραγγείλεις αυτόν που θέλεις. Κάναμε με την Αρετή πολλές δοκιμές μέχρι να βρούμε τι μας αρέσει, εδώ σου δίνω μια εύκολη λίστα.

Ristretto – Σφιχτός, 15-20ml, γλυκός, συμπυκνωμένος, με πλούσια αρώματα και λιγότερη πικράδα. Normale – Κανονικός, 25-35ml, ισορροπημένος, κλασικός, με ευχάριστο γλυκό ξεκίνημα και λίγη πικράδα μετά. Doppio – Διπλός, 50-70ml, δύο δόσεις Normale εσπρέσο, διπλάσια ένταση σώμα και καφεΐνη. Lungo – Μακρύς, 50-60ml, πιο πικρός και αραιωμένος, λιγότερο έντονος από τον Normale και λίγο ξηρός. Macchiato – Εσπρέσο Normale με μια “στάμπα” αφρόγαλα. Americano – Εσπρέσο Normale στον οποίο βάζεις ζεστό νερό, ήπιος στην ένταση, κοντά στον καφέ φίλτρου.

Τώρα ξέρεις τι εσπρέσο θα παραγγείλεις αλλά και το βλέμμα μετράει. Που κοιτάζεις όταν απολαμβάνεις τον καφέ σου και ίσως ποιος σε κοιτάει την ίδια στιγμή? Μην βάλεις μπροστά σου την οθόνη όταν πίνεις καφέ, θα χάσεις όλα τα αρώματα, χαλάρωσε και άφησε το βλέμμα σου ελεύθερο να κινηθεί εκεί που θέλει.

Trastevere

Ηταν η γειτονιά που μέναμε στην Ρώμη και είναι πολύ όμορφη. Κάθε βράδυ που επιστρέφαμε εδώ κουρασμένοι, ήθελα να κάνω βόλτες στα στενά δρομάκια για να χαλαρώσω από την υπερπληροφόρηση της ημέρας. Είναι δυνατόν να χαλαρώνεις περπατώντας? Και όμως είναι, αρκεί να βρίσκεσαι στο κατάλληλο μέρος και το Trastevere είναι.

Είναι μια πολύ γραφική, ζωντανή και αυθεντική γειτονιά της Ρώμης. Βρίσκεται στη δυτική όχθη, απέναντι από τον ποταμό Τίβερη, από εκεί και το όνομά της, που σημαίνει “πέρα από τον Τίβερη” – tras Tevere.

Διατηρεί την παλιά της ατμόσφαιρα, με στενά λαβυρινθώδη λιθόστρωτα σοκάκια, χρωματιστά κτίρια σε αποχρώσεις της τερακότας και κτίσματα που χρονολογούνται από τον Μεσαίωνα.

Θεωρείται η “καρδιά της Ρώμης” και πολλοί κάτοικοί της, οι Trasteverini, υπερηφανεύονται ότι είναι οι “βέροι Ρωμαίοι”.

Ηταν πρώην εργατική και λαϊκή γειτονιά, όπου ζούσαν απόκληροι και καλλιτέχνες του δρόμου και σήμερα έχει μετατραπεί σε ένα δημοφιλές μποέμ στέκι, γεμάτο εστιατόρια, καφέ, μπαρ και ήρεμη ατμόσφαιρα.

Αυτές ήταν οι τέσσερεις πρώτες μέρες της περιπλάνησης μας στην Ρώμη, μείναμε άλλες δυό και γυρίζαμε χωρίς πρόγραμμα και σκοπό και όπου μας έβγαζε ο δρόμος. Έχει και αυτό την γοητεία του. Φυσικά η Ρώμη έχει πολλά ακόμη να μας δείξει για την επόμενη φορά που θα ρθούμε.

*Ο Στέργιος Μήτας είναι σκηνοθέτης και η Αρετή Τουσέρ μουσικός