Οδοιπορικό στην Κούβα του 2024

Λέξεις/Εικόνες: Κωνσταντίνος Σφήκας

Με θυμάμαι από τα τριάντα μου να λέω πως θέλω να επισκεφτώ την Κούβα. Αυτή η χώρα στο μαλακό υπογάστριο των ΗΠΑ με το τελευταίο κομμουνιστικό καθεστώς σήμερα στον κόσμο είχε πάντα έναν εξωτικό χαρακτήρα στο μυαλό μου με τους πολύ όμορφους ανθρώπους, την θαυμάσια αρχιτεκτονική, την μουσική της και κυρίως τον χορό.

Επισκέφτηκα άλλες χώρες στο μεταξύ, αλλά η Κούβα πήγαινε όλο και πιο πίσω στις επιλογές μου καθώς το έτερον ήμισυ αρνείτο να πάει για να μην δει φτώχεια και κατεστραμμένα κτίρια.

Οι γνώμες αλλάζουν στην πορεία του χρόνου.

Η δύση του 2023 και η αυγή του 2024 μας βρήκε να ξεκινάμε και να απολαμβάνουμε ένα ταξίδι ζωής για εμένα.

Η εργασία μου δεν μου επέτρεψε να οργανώσω το προσωπικό ταξίδι που ήθελα, αλλά αποφασίσαμε να ακολουθήσουμε ένα οργανωμένο ταξίδι με γνωστό ελληνικό πρακτορείο. Η επιλογή όμως του να έχω τον καλύτερο αρχηγό-ξεναγό σε όλο το νησί ήταν η εγγύηση πως θα περνούσαμε εξαιρετικά. Ο Αξαρλής Γιώργος, μόνιμος κάτοικος Κούβας εδώ και δεκαετίες, μιλάει με τον απόλυτο ενθουσιασμό γι’ αυτήν την καταπληκτική χώρα.

Το ταξίδι μας είχε έναν πρώτο σταθμό στην πρωτεύουσα της Ισπανίας την Μαδρίτη και συνεχίστηκε την επόμενη ημέρα με πτήση 11 περίπου ωρών στο νησί που αντίκρυσε ο Χριστόφορος Κολόμβος στο δεύτερο ταξίδι του στην αμερικανική ήπειρο που δεν ανακάλυψε (αφού υπήρχαν ήδη γηγενείς πληθυσμοί στα νησιά και στην κυρίως ήπειρο).

Οι ινδιάνοι Τάϊνος που ζούσαν στη φύση και ήταν ιδιαίτερα απελευθερωμένοι στον τρόπο ζωής τους, υπέστησαν την κατάκτηση στην αρχή με ηρεμία και αργότερα με μαζικές αυτοκτονίες, όταν δεμένους τους πέταξαν στα ορυχεία στην απόλυτη σκλαβιά.

Η Αβάνα πάντως, η πρωτεύουσα της χώρας, ήταν η πρώτη πόλη που ιδρύθηκε στην ήπειρο. Οι ισπανικές αρχιτεκτονικές καταβολές είναι υπαρκτές στους ναούς, στις πλατείες όχι μόνον της Αβάνας αλλά και στις πολύ μικρότερες πόλεις όπως το Τρινιδάδ, το Σινφουέγος και το Ματάνσας.

Το μπαρόκ συμφύρεται με τον εκλεκτικισμό που κυριαρχεί στην πόλη και την αρχιτεκτονική art deco που χαρακτηρίζει κυρίως την αρχιτεκτονική μετά το 1898 έως το 1930. Προσωπικά ερωτεύτηκα αυτό το ατελείωτο μουσείο αρχιτεκτονικής στις περιοχές της πόλης: Centro, Habana Vieja, το Vedado, κάποιες από αυτές με θέα τον Ατλαντικό Ωκεανό.

Η πρώτη εικόνα από το εξαιρετικό ξενοδοχείο μας πάνω στην λεωφόρο Malecon, την πιο “εικονική” έκφανση της Αβάνας είναι τα τεράστια κύματα να σκάνε στην προβλήτα που έχτισαν οι Αμερικανοί στα 1900.

Τα παλιά αμάξια που πηγαίνουν πάνω κάτω σε αυτά τα 7 χιλιόμετρα της λεωφόρου, καθώς ανεβαίνει ο ήλιος ή καθώς πάει προς την χάση του, μου έκλεψαν την καρδιά. Και ήταν όντως μεγάλη χαρά μου που απολάμβανα το όνειρο της ζωής μου, να βρεθώ εκεί.

Αλήθεια, υπάρχει σε αυτόν τον κόσμο κάτι πιο όμορφο από τα ταξίδια;

Τα 3 μικρά καστράκια να φυλάγουν την είσοδο του λιμανιού της Αβάνας του 16ου αιώνα μαζί με το κτίριο της Ισπανικής πρεσβείας με μια τεράστια ουρά Κουβανών που περιμένουν το πολυπόθητο διαβατήριο για να φύγουν νόμιμα από την χώρα είναι ένα από τα ομορφότερα κτίρια της πόλης.

Το κτίριο με τις Καρυάτιδες, το ξενοδοχείο National (προπύργιο της Μαφίας κατά τη διάρκεια της δικτατορίας) μαζί με τις ανακατασκευασμένες προσόψεις αρκετών κτιρίων της Malecon, το μνημείο του πλοίου Μέϊν (που ανατινάχτηκε στο λιμάνι δίνοντας την δυνατότητα για παρέμβαση των Αμερικανών το 1898 στην πολιτική σκακιέρα της χώρας) μονοπωλούν την επιθυμία των φωτογράφων και των τουριστών.

Φυσικά, βλέποντας το πίσω μέρος των κτιρίων είναι σαν να δέχεσαι μια γροθιά στο στομάχι, καθότι βρίσκονται σε οικτρή κατάσταση.

300 κτίρια κάθε χρόνο καταρρέουν και χάνονται εφόσον το κράτος αδυνατεί πλέον να τα αναστηλώσει. Ευτυχώς υπάρχει η UNESCO που έχει κηρύξει όλη την πόλη διατηρητέα και φροντίζει αρκετά από αυτά.

Πραγματικά δεν μπορώ να ξεχωρίσω ποιο τμήμα μου άρεσε περισσότερο από την πόλη. Η παλιά Αβάνα, στην άκρη της οποίας που βρισκόταν το ξενοδοχείο μας, το καλύτερο της πόλης, το Royalton Paseo del Prado.

Η θέα προς το Καπιτώλιο με το μαρμάρινο πεζοδρομημένο δρόμο Paseo del Prado να ενώνει τη θάλασσα και το κτίριο της κεντρικής εξουσίας των δικτατόρων πριν την επανάσταση, ήταν η απόλυτη art deco οδός, ενώ οι πολύχρωμες μπιούικ και κάντιλακ έτρεχαν και από τις δύο πλευρές του δρόμου.

Η πρώτη εμπειρία ακολουθήθηκε από μια βραδινή βόλτα στα ημιφωτισμένα στενά και δρόμους της παλιάς Αβάνας. Πόλη που ακροβατεί ανάμεσα στο χρωματιστό παρελθόν και το γκριζωπό παρόν και σε ένα εντελώς αβέβαιο μέλλον.

Σπίτια που δεν αντέχουν ενδιάμεσες κατασκευές δέχονται την παρέμβαση της δημιουργίας ενός παταριού που ενοικιάζεται σε άλλες οικογένειες.

Ζωτικός χώρος του κάθε κατοίκου εντός των οικιών; Ελάχιστος.

Όλα ακούγονται, όλα σε σχετικά κοινή θέα, εξ ου και η ελευθεριότητα της κοινωνίας που απολαμβάνει ακόμα τον έρωτα χωρίς ενοχές.

Παντρεύονται εύκολα λόγω έρωτα; Χωρίζουν ακόμα πιο εύκολα με κόστος 25 ευρώ μέσα σε μόνο 20 λεπτά! Όλοι οι Κουβανοί έχουν 4 με 5 διαζύγια στη ζωή τους. Τα πρότυπα τους όσον αφορά την ομορφιά; Γυναίκες με “μεγάλα πιασίματα” με μεγάλη φαρδιά λεκάνη, αστραγάλους που δεν φαίνονται…

Άνδρες. Γυμνασμένοι με φαρδείς ώμους και στενή λεκάνη και απαίτηση να ρίχνουν και καμία σφαλιάρα πού και πού. Ματσίλα.

Χαρακτηριστική άποψη Κουβανέζας: «Ο σύζυγός μου, μου άνοιγε την πόρτα, μου μιλούσε τρυφερά και με ρωτούσα τι ήθελα…. Ε! Τον χώρισα!»

Άλλοι καιροί, άλλες χώρες, άλλες αντιλήψεις. Κοροϊδεύουν δε τους Ευρωπαίους που επιθυμούν τις λεπτές και αέρινες υπάρξεις, ρωτώντας τους ταξιτζήδες τους οποίους χρησιμοποιούσαμε και εκείνοι μας απαντούσαν δίνοντας μας αυτές τις πληροφορίες.

Το μουσείο της επανάστασης στο τέλος του Paseo del Prado με τα διάφορα παλάτσο ένθεν κακείθεν βρίσκεται κοντά στο σημείο που έζησε ο Γκράχαμ Γκριν στην Αβάνα. Αεροπλάνα, τανκς και η βάρκα που έφερε τους 87 επαναστάτες στο νησί για να κηρύξουν την επανάσταση.

Φιντέλ Κάστρο, Ραούλ Κάστρο, Καμίλο Σιενφουέγος, Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, ονόματα που στοιχειώνουν την πολιτική της χώρας και της αιώνιας επανάστασης σε όλον τον κόσμο όπως το σκεφτόταν αυτοί οι επαναστάτες που φαντασιώθηκαν ένας άλλον κόσμο ισότητας.

Έτσι τουλάχιστον ξεκίνησαν. Η εξέλιξη δεν θα τους δικαίωνε πάντα και η σημερινή κατάσταση της χώρας , πολύ ρευστή είναι σε συνεχείς ζυμώσεις για τις επόμενες εξελίξεις.

Ας πούμε πως σήμερα, έξι μέρες μετά την επιστροφή μου, η βενζίνη απέκτησε νέα τιμή.

Πέντε φορές επάνω!

Βενζίνη που προμηθεύεται ο ταξιτζής μας ή από την μαύρη αγορά ή από τα κρατικά πρατήρια βενζίνης όπου περιμένεις δύο, ναι δύο, ολόκληρες ημέρες για να βάλεις βενζίνη.

Η πλατεία της Επανάστασης είναι το διοικητικό, πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της χώρας από το 1959.

Κτίρια των δικτατοριών γύρω από μια τεράστια ανοιχτή πλατεία όπου δεσπόζει το μνημείο του Χοσέ Μαρτί, του ιδεολόγου της επανάστασης με θεωρία την αναδιανομή του πλούτου και την παύση της καταπίεσης από την άρχουσα τάξη. Στο άγαλμα εμφανίζεται να δέχεται τη σφαίρα που του έκοψε το νήμα της ζωής.

19 μέτρα πάνω από το επίπεδο του εδάφους βρίσκεται το μνημείο ήταν το σημείο που έβγαζε τους λόγους του ο Φιντέλ Κάστρο.

Λόγοι που κρατούσαν μέχρι και 6 ώρες σε μια κατάμεστη πλατεία όπου δεν έφευγε κανείς. Φρόντιζαν για αυτό οι κομισάριοι που παίρναν παρουσίες ανά δρόμο, ανά τετράγωνο. Οι πληροφορίες που μας δίνουν οι ντόπιοι ταξιτζήδες είναι κατατοπιστικές πάνω στο θέμα.

Αυτό ισχύει ακόμα και τώρα, μας λέει ο οδηγός της ροζ κάντιλακ καθώς περνάμε από εκεί. Οι κάτοικοι του κάθε δρόμου πηγαίνουν εν σώματει σε αυτές τις ομιλίες του ενός και μοναδικού κόμματος της χώρας.

Η επίσκεψη στο εργοστάσιο των πούρων ήταν η επόμενη εμπειρία. Αν και δεν καπνίζω η μυρωδιά του καπνού υπάρχει ζωντανή στην μνήμη μου από την παιδική ηλικία.

Τα περίφημα πούρα της Partagas, Romeo and Juliet, Κόμης Μοντεχρίστο και Cohibas παρασκευάζονται χειροποίητα από χειρώνακτες εργάτες που πληρώνονται ανά τεμάχιο αποφεύγοντας τον ελάχιστο μισθό των 20 δολαρίων ανά μήνα (ο μέσος μισθός).

Αυτά τα ιστορικά ονόματα προέκυπταν από έναν αναγνώστη που διάβαζε στους εργαζόμενους κλασική λογοτεχνία, διαβαζόταν μέχρι την επανάσταση. Μετά την επανάσταση είχαμε διάβασμα μαρξιστικών κειμένων.

Να σημειωθεί, ότι ο καλοπληρωμένος γιατρός παίρνει 40 ευρώ μισθό, ο μηχανικός 30 (γι’ αυτό επιλέγει να οδηγεί ταξί αντί να ασκεί την επιστήμη του).

Ρούμι Havana club! Άλλο ένα διακριτό προϊόν της χώρας . Η επίσκεψη στο μουσείο του εθνικού ποτού της Κούβας ήταν μια πολύ όμορφη εμπειρία. Το ποτό cuba libre ένα λαλούν σύμβολο για τη χώρα, τα κοκτέιλ είναι τουλάχιστον εκπληκτικά στην Κούβα.

Όπου πας σου προσφέρουν ρούμι. Πώς να μην έχεις κέφι από νωρίς το πρωί;

Η δημιουργία του αλκοολούχου ποτού έγινε στα 1500 και η νέα τεχνική απόσταξης ζαχαροκάλαμου το έκανε παγκοσμίως γνωστό.

Δίπλα στο μουσείο η πρώτη από τις τέσσερις καταπληκτικές πλατείες της πόλης.

Η πρώτη είναι η πλατεία του Αγίου Φραγκίσκου με το καθολικό μοναστήρι και την ορθόδοξη εκκλησία.

Ακολουθεί η πλατεία των Όπλων (ίσως η ωραιότερη πλατεία της Αβάνας) με τον παλάτσιο ντε Λος Καπιτάνες Χενεράλες (το ανάκτορο του Διοικητή της Αβάνας). Είναι ένα εκπληκτικό κτίριο, με Κουβανέζες να περιφέρονται γύρω του με πολύχρωμα φορέματα, να φιλούν τους τουρίστες για λίγα πέσο, με τα οποία όμως δεν είναι ποτέ ευχαριστημένες.

Πόσο πιο τουριστικό μπορεί να γίνει;

Η πλατεία του καθεδρικού ναού, αντίστοιχα όμορφη, διαθέτει έναν υπέροχο αποικιακό ναό και το μουσείο της πόλης. Οι Ισπανοί τον 16ο αιώνα λόγω έλλειψης γυναικών κυκλοφορούσαν αγκαζέ με τις κρεολές και τις αφρικανές γυναίκες που είχαν γίνει ερωμένες ή ακόμα και σύζυγοι προκαλώντας τα χρηστά ήθη των νεοφερμένων κληρικών και των συνεχώς νεοφερμένων Ισπανών.

4 αφρικανικές χώρες έχασαν μεγάλο ανθρώπινο δυναμικό, καθώς οι κάτοικοι τους, σκλάβοι με τον πιο εντυπωσιακό σωματότυπο (αυτό βλέπουμε στους ευθυτενείς Κουβανέζους) μεταφέρθηκαν στο νησί όταν ο ιθαγενής πληθυσμός της Κούβας των Τάΐνος εξέλειπε από την βαναυσότητα των Ισπανών. Σημειωτέον ότι οι Τάΐνος υπήρξαν η έμπνευση για την ταινία Άβαταρ του Τζέιμς Κάμερον.

Δεν υπάρχει περίπτωση να συγκριθούν οι μηχανικοί αυτοκινήτων της Κούβας με άλλους στον κόσμο. Είναι οι καλύτεροι. Από το τίποτε μπορούν να επιδιορθώσουν τα πάντα. Η βόλτα με αυτά τα πολύχρωμα αμάξια, τα οποία επιδιορθώνονται διαρκώς, είναι ένα πανηγύρι αξέχαστο.

Η δυτική Κούβα με τις καταπληκτικές παραλίες με άσπρη άμμο από την αποσύνθεση των κοραλλιών μαζί την περιοχή του Πινάρ ντελ Ρίο οδηγεί τους ταξιδιώτες στην κοιλάδα Βινιάλες με τους περίφημους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς που ονομάζονται Μογότες.

Μια αληθινή ζούγκλα ξανοίγεται μπροστά στα μάτια σου από ένα πλατό με τροπική φύση και τους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς.

Προσωπικά θεωρώ ότι ήταν ένα από τα ωραιότερα πανοράματα της ζωής μου.

Καρστικά φαινόμενα σχημάτισαν σπήλαια που είναι εφικτό να τα επισκεφτείς. Μπήκαμε λοιπόν σε βάρκες στο ποτάμιο τμήμα του σπηλαίου.

Από τα έγκατα της γης στην σπηλιά που βρεθήκαμε η βάρκα μας έβγαλε σε σημείο που ο βροχερός καιρός της Κούβας ήταν μία έκπληξη. Οι άνθρωποι του Πινάρ ντελ Ριο, της περιοχής που βρισκόμασταν, θεωρούνται οι πιο τίμιοι όλου του νησιού.

Οι επόμενες ημέρες ήταν αφιερωμένες σε μικρότερες πόλεις όπως η περίφημη Σάντα Κλάρα με το μαυσωλείο του Τσε Γκεβάρα ο οποίος ήταν Αργεντίνος και πρωταγωνίστησε στην επανάσταση. Οι αναφορές σε ταινίες όπως το Ημερολόγια Μοτοσυκλέτας, το υποψήφιο για Όσκαρ Φράουλα και Σοκολάτα και πολλοί τίτλοι βιβλίων μας προτείνονται από τον αρχηγό μας. Μέσα από τη μουσική, τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία κατανοεί κάποιος μια χώρα, την ιστορία της και την πολιτική της.

Το Τρινιδάδ είναι μια υπέροχη αποικιακή πόλη με την plaza Mayor με τον καθεδρικό ναό, τα χρωματιστά σπίτια, τις μουσικές του, τους πλανόδιους πωλητές να πουλούν κοσμήματα από σπόρους, παλιά νομίσματα.

Μπαρ που σερβίρουν ρούμι πρωί πρωί και η μουσική των Buena Vista social club παντού  Μουσική που μου ακούγεται στα αυτιά μου σαν τον δεύτερο εθνικό ύμνο της Κούβας. Μουσική που εδώ δεκαετίες από τα CD που ακόμα και σήμερα αγοράζω την έχω αγαπήσει. Συναυλίες των Ιμπραήμ Φερέρ, Ομάρα Πορτουόντο, Ρούμπεν Γονζάλες και φυσικά το υπέροχο, ομώνυμο φιλμ του Βιμ Βέντερς, σταθμός στη φιλμογραφία του Γερμανού σκηνοθέτη, Buena Vista Social Club.

Η πόλη Ματάνσας ήταν η επόμενη έκπληξη. Πίνουμε καφέ στο Καφέ Αθήνα! Η πόλη ονομάζεται Αθήνα της Κούβας λόγω του θεάτρου, της τέχνης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας για δεκαετίες.

Το Σινφουέγος (100 φωτιές), άλλη μια μικρή αποικιακή πόλη με θέατρο, πλατεία και βήμα ζωής τόσο ήρεμο. Δυστυχώς η νεολαία του νησιού τα τελευταία χρόνια έχει φύγει για μια καλύτερη ζωή μέσω Νικαράγουας και Μεξικού προς άλλες χώρες.

Βάρκες γεμάτες κόσμο έφευγαν για δεκαετίες από την χώρα όταν η πίεση από την ανέχεια που προέκυψε μετά την Περεστρόικα και την παύση της χρηματοδότησης έργων από την ΕΣΣΔ τελείωσε.

Τουριστικός παράδεισος λοιπόν η Κούβα μετά το 1989. Παράδεισος για όσους ήθελαν να χαρούν αυτά τα υπέροχα νιάτα οδηγώντας τα στο κρεββάτι τους, χρήμα που μπήκε στην χώρα σαν οικονομικές ενέσεις για ένα σκαλί πάνω από την επιβίωση.

Και οι άνθρωποι ακόμα και τώρα είναι ζεστοί, άμεσοι, απολαμβάνουν την ερωτική πράξη, είναι πάντα έτοιμοι για όλα, για κάθε μορφή ερωτισμού. Απλά τα νιάτα έφυγαν για το Μαϊάμι της Φλόριντα που βγάζει στην ουσία τον αμερικανό πρόεδρο και τις υπόλοιπες πολιτείες των ΗΠΑ όπου οι μετανάστες είναι πολύ λιγότερο ακραίοι σε σχέση με τους Κουβανούς του Μαϊάμι.

Το φαρμακευτικό μουσείο της πόλης είχε ξύλινες προτομές του Γαληνού και του Ιπποκράτη που με πολλή χαρά μας έδειξε ο τοπικός ξεναγός.

Έπαιξα με τα χρωματιστά βάζα βγάζοντας φωτογραφίες σαν σε παραμορφωτικό φακό.

Τα νησιά των Ινδιάνων Τάϊνος και η φάρμα των κροκοδείλων ήταν η επόμενη στάση μας. Δοκιμάσαμε μαγειρεμένο κροκόδειλο, που ήταν σαν κοτόψαρο. Περπατήσαμε μέσα σε ένα υπέροχο τροπικό φυσικό περιβάλλον και ακούσαμε τις ιστορίες των πρώτων κατοίκων της Κούβας.

Η επιστροφή στην Αβάνα είχε επίσκεψη στο καμπαρέ Τροπικάνα και στο κτίριο των Buena vista social club. Τουριστική η διασκέδαση, αλλά η δική τους διασκέδαση. Ανυπομονούσα για τα δύο θεάματα με μεγάλο ενθουσιασμό και ομολογώ ότι δεν μου έδωσαν την ικανοποίηση που περίμενα.

Υπάρχουν αλλά σημεία για να αναγνωρίσεις την αυθεντική μουσική της Κούβας. Οι άνθρωποι δεν χορεύουν πια στους δρόμους και όταν παίζουν μουσική είναι μάλλον για χρήματα.

Ακόμα και όχι στα καλύτερα της, η Κούβα είναι ένα αριστούργημα. Ότι καλύτερο έχω δει σε αποικιακή αρχιτεκτονική. Έχει χρώμα, έχει απίστευτες εναλλαγές, παραλίες στα cayo (νησιά) και στα μέρη που δεν πήγα όπως η Baracoa και το Santiago όπου ξεκινούσαν όλα τα επαναστατικά κινήματα. Πάντως, το ανθρώπινο δυναμικό μιας τέτοιας χώρας είναι το πιο όμορφο στοιχείο που μπορεί να ανακαλύψει ο ταξιδευτής. Είναι ένας πολύ όμορφος λαός.

Ο επίλογος του ταξιδιού ήταν το Καπιτώλιο και το ωραιότερο κτίριο της χώρας, το εθνικό θέατρό τους.

Το άγαλμα της περίφημης χορεύτριας Αλίσια Αλόνσο, που έκανε γνωστό τον χορό στην χώρα, φιγουράρει σε μια χορευτική κίνηση στην είσοδο του θεάτρου.

Ναι, σε μια χώρα που το ποσοστό του αναλφαβητισμού φτάνει το μηδέν, όταν στις ΗΠΑ φτάνει το 38%, κάποιος μπορεί να σκεφτεί και τα καλά της επανάστασης. Οι άνθρωποι διαβάζουν πολύ, γνωρίζουν πάρα πολλά πράγματα για την Ελλάδα και απολαμβάνουν τις μικρές χάρες της ζωής κάθε μέρα.

*Ο Κωνσταντίνος Σφήκας είναι ξεναγός, δημοσιογράφος της UNESCO.