Πέρασμα στην Ινδία

Μέσα στον Ιανουάριο του 2024 ταξίδεψα για 16 μέρες στο βόρειο κομμάτι της κεντρικής Ινδίας. Αφορμή για το ταξίδι ήταν ο ινδουιστικός γάμος μιας παιδικής μου συμμαθήτριας με έναν Ινδό άνδρα από οικογένεια γαιοκτημόνων.

Επισκεφθήκαμε το νέο Δελχί, την ινδική πρωτεύουσα με τους 30 εκατομμύρια κατοίκους, την Άγκρα με το, γιγάντιο σε σύγκριση με φωτογραφίες, Ταζ Μαχάλ, το Βαράνασι, ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά κέντρα του ινδουισμού, πάνω στον ποταμό Γάγγη και πολλές άλλες μικρότερες πόλεις και χωριά.

Στο κείμενο αυτό θα προσπαθήσω να εξηγήσω μερικά πράγματα που διαπίστωσα και ανακάλυψα για τον πολιτισμό αυτό, με απώτερο στόχο τον προβληματισμό του ελληνικού κοινού.

Συνοπτική ιστορία της χώρας

Οι περισσότεροι Έλληνες δεν γνωρίζουν ότι το πραγματικό όνομα της Ινδίας είναι “Bharat”, όπως εμείς λέμε Ελλάδα και όχι “Γρεκία”. “Bharat” σημαίνει χώρα αλλά και άνθρωπος. Ο όρος Ινδία είναι εξωνύμιο που υιοθέτησαν οι αρχαίοι Έλληνες, και μετέπειτα η Δύση, από το τοπικό όνομα “Sindu” και την περσική του παραλλαγή “Hindu”. “Sindu” ήταν το όνομα του μεγάλου ποταμού “Ινδού” που επισκέφθηκαν τα στρατεύματα του μεγάλου Αλεξάνδρου. Το όνομα “Bharat” περιλάμβανε για αιώνες όχι μόνο τη σημερινή Ινδία αλλά και το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, την Σρι Λάνκα, τις Μαλδίβες, το Μπουτάν και το Νεπάλ. Με λίγα λόγια, όταν μιλάμε για ινδικό πολιτισμό αναφερόμαστε σε όλες αυτές τις, ανεξάρτητες πλέον, χώρες που κάποτε αποτελούσαν μια εθνική ενότητα.

Η καταγεγραμμένη ιστορία της Ινδίας ξεκινά με τον πολιτισμό του Ινδού ποταμού, στο σημερινό Πακιστάν, τον οποίο αργότερα κατέστρεψαν οι Άριοι λαοί που εισέβαλαν στην περιοχή από την Περσία (Aryan, Ayran, Iran). Οι λαοί αυτοί φέρανε μαζί τους τη θρησκεία της Βεδικής γραφής, κάτι σαν την Παλαιά Διαθήκη του Ινδουισμού, η οποία είχε σαν βασικά τελετουργικά χαρακτηριστικά τις θυσίες ζώων και την μνημόνευση των οικογενειακών προγόνων.

Παράλληλα φέρανε και την Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα που ομιλείται σήμερα στην Ινδία, τα Sanskrit(Saint scripture) που αργότερα έγιναν Hindi. Αξίζει να σημειωθεί ότι η γλώσσα αυτή, όντας ινδοευρωπαϊκή, έχει τεράστια συγγένεια με την Ελληνική και τις λατινικές γλώσσες.

Για την επόμενη ιστορική περίοδο της χώρας θα αναφέρω συνοπτικά ότι προέκυψαν αμέτρητες βασιλείες, αυτοκρατορίες και διαμάχες μέχρι την επικράτηση των ελληνιστικών βασιλείων, των διαδόχων του μεγάλου Αλεξάνδρου, τουλάχιστον στο δυτικό κομμάτι της ευρύτερης περιοχής.

Χάρη συντομίας και πάλι θα αναφέρω την ισλαμική αυτοκρατορία των Μουγκάλ (Μογγόλων) που κυριάρχησε σε όλη σχεδόν την Ινδία για αιώνες και, εν τέλει την Βρετανική αποικιοκρατία που προηγήθηκε της ίδρυσης της σημερινής δημοκρατίας της Ινδίας.

Άξιος αναφοράς, από ιστορική άποψη, είναι και ο διαχρονικός ρόλος που έπαιξε η οροσειρά των Ιμαλαΐων στην ατέρμονη αύξηση του πληθυσμού της Ινδίας (και της Κίνας από την αντίθετη πλευρά της οροσειράς), αφού τα βουνά αυτά προμήθευαν στις εύφορες κοιλάδες της υποηπείρου άφθονο γλυκό νερό.

Ελλάδα εναντίον Τουρκίας

Όπως η Ελλάδα και η Τουρκία, έτσι και οι χώρες του ινδικού πολιτισμού χωρίστηκαν μετά από χιλιετηρίδες συμβίωσης και οργάνωσαν μια τεράστια ανταλλαγή μουσουλμάνων και ινδουιστών πληθυσμών. Ο πολιτικός ηγέτης Μαχάτμα (μεγαλόψυχος) Γκάντι οραματίστηκε την ειρηνική συμβίωση όλων αυτών των διαφορετικών θρησκευτικά αλλά όχι και εθνικά ανθρώπων. Στο τέλος, το όραμα του απέτυχε. Είναι ίσως γνωστό σε κάποιους Έλληνες ότι μέχρι και σήμερα το Πακιστάν και η Ινδία είναι θανάσιμοι εχθροί. Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι δύο χώρες διαθέτουν πυρηνικό οπλοστάσιο, απλά και μόνο γιατί είναι εχθροί.

Προς έπαινο της Ινδίας, θα αναφέρω ότι ως κράτος σεβάστηκε σε μεγάλο βαθμό την αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά των Μουγκάλ και του ισλάμ γενικότερα, σε αντίθεση με την Ελλάδα που πάλεψε να ισοπεδώσει κτιριακά αριστουργήματα της οθωμανικής περιόδου. Τα (πραγματικά) κολοσσιαία τείχη και οχυρά των Μουγκάλ κοσμούν ακόμα πόλεις όπως το Νέο Δελχί και η Άγκρα, αν και για πολλούς κατοίκους του Πακιστάν, το Νέο Δελχί, η αυτοκρατορική πρωτεύουσα των Μουγκάλ, συμβολίζει ότι και η Κωνσταντινούπολη για το εθνικόφρονο κοινό της Ελλάδας.

Άγνοια κινδύνου

Δεν θα ήταν υπερβολή να πιστέψουμε ότι κάποιος Ορθόδοξος Άγιος ή κάποια ινδουιστική θεότητα “Deva”(diva, divine) προστατεύει ανελλιπώς κάθε κάτοικο αυτής της χώρας. Ο κίνδυνος και η ασφάλεια είναι μάλλον δύο αλληλοεπικαλυπτώμενες έννοιες που δύσκολα διαχωρίζονται. Ξεκινώντας από τον τρόπο οδήγησης, στη χώρα αυτή δεν υπάρχουν ρεύματα κυκλοφορίας, φανάρια ή διαβάσεις. Κάθε οδηγός ή οδοιπόρος κινείται όπως και όπου θέλει.

Δεν είναι σπάνιο να προσπαθήσουν δύο Ι.Χ. μαζί με ένα μεγάλο φορτηγό να κάνουν ταυτόχρονα προσπέραση πάνω σε στροφή και μάλιστα χωρίς φανούς να φωτίζουν το οδικό δίκτυο. Όσον αφορά την υγιεινή, είναι απλά ανύπαρκτη.

Ατέλειωτα σκουπίδια, ακαθαρσίες, φτυσίματα, καπνοί από αυτοσχέδιες φωτιές στο δρόμο, ατελείωτη εναέρια μόλυνση. Κι όμως, η ζωή συνεχίζεται, η καθημερινότητα προχωράει, οι άνθρωποι νιώθουν την “κανονικότητα” που τόσο προσμένουμε στην Ελλάδα.

Οι στατιστικές βέβαια ατυχημάτων, θανάτων, κλπ., συγκριτικά με την Ευρώπη, είναι σίγουρα αντίθετες από αυτή την γενικότερη αισιοδοξία.

Φεουδαρχία

Ο παραπάνω όρος μάλλον είναι συνδεδεμένος με την Ευρώπη. Κι όμως, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μείναμε για πολλές μέρες σε ένα οικιακό συγκρότημα όπου κυριαρχούσε ένα ξεκάθαρα φεουδαρχικό καθεστώς. Επρόκειτο για ένα μεγάλο ισόγειο οίκημα των αρχών του 20ου αιώνα με εσωτερικές αυλές, περικυκλωμένες από στοές που οδηγούσαν σε διάφορα δωμάτια. Αν και μεγάλο σε έκταση, ήταν ένα ταπεινό, στα μάτια ενός Δυτικού, σπίτι, μόνο με πολύ βασικές, πρωταρχικές, ανέσεις. Εκεί έμεναν κατά περιόδους οι διαφορές οικογένειες του ευρύτερου γένους του Ινδού γαμπρού. Εκείνες τις μέρες, με αφορμή το γάμο με την Ελληνίδα, όλες σχεδόν οι οικογένειες του γένους βρίσκονταν εκεί.

Το πλέον “καινοφανές”, όμως, για εμάς τους Έλληνες ήταν η ύπαρξη ενός πλήθους “αυλικών” που περιφέρονταν μέσα στο κτίριο κάνοντας δουλειές όπως μαγείρεμα, καθάρισμα, ντάντεμα μωρών και μαστορέματα. Πολλοί από αυτούς δούλευαν και στις αγροτικές εκτάσεις της οικογένειας. Μας εξήγησαν λοιπόν ότι πρόκειται για ντόπιους χωρικούς και εργάτες οι οποίοι μένουν άτυπα στους χώρους του κτιρίου και προσφέρουν την εργασία τους με αντάλλαγμα την προσωρινή παραχώρηση Γης.

Μας ανέφεραν μάλιστα ότι τα τελευταία χρόνια η κυβέρνηση της Ινδίας έχει δώσει επιδόματα σε ανθρώπους σαν κι αυτούς με αποτέλεσμα να ζητάνε πλέον περισσότερα προνόμια για την εργασία τους. Σε μια συζήτηση με τον Ινδό γαμπρό μας εξήγησε πως αν και το σύστημα αυτό θα έμοιαζε με σκλαβιά σε έναν Δυτικό, οι άνθρωποι αυτοί ζουν αυτή τη ζωή επειδή πραγματικά το θέλουν και δεν έχουν σκοπό να φύγουν για κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο ή για να σπουδάσουν, προς αναζήτηση ενός καλύτερου βιοτικού επιπέδου. Μας ανέφερε επίσης ότι δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα εργασίας.

Ο κάθε “αυλικός” ζει μέσα στο κτιριακό συγκρότημα ελεύθερα και προσφέρει τις υπηρεσίες του με τρόπο αυτοσχέδιο και αυτόβουλο.

Πέρα όμως από αυτό το “φεουδαρχικό” μοντέλο, παρατηρήσαμε ότι είναι πολύ συνηθισμένο, ακόμα και για νοικοκυριά της μεσαίας τάξης των πόλεων, να διαθέτουν οικιακό προσωπικό, μάγειρες και οδηγούς σε καθημερινή βάση.

Είναι ένα κοινωνικό σύστημα που για εμάς τους δυτικούς μοιάζει απαράδεκτο. Οι άνθρωποι εκείνοι, ωστόσο, φαίνεται να είναι ολοκληρωτικά ευχαριστημένοι προς το παρόν. Είναι αυτό αφορμή να επαναφέρουμε την φεουδαρχία στην Ευρώπη; Όχι. Είναι όμως ευκαιρία για αναστοχασμό και προβληματισμό.

Δημόσιος χώρος

Αν και έχω ήδη γράψει πόσο οι Ινδοί φαίνεται να δείχνουν ασέβεια στο δημόσιο χώρο τους, θέλω να αναφέρω ένα απρόσμενα θετικό χαρακτηριστικό πάνω σε αυτό το θέμα. Στις περισσότερες χώρες του Δυτικού κόσμου όλο και περισσότεροι αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι και αιρετοί προσπαθούν να εφαρμόσουν μεθόδους αναζωογόνησης και ενεργοποίησης άλλοτε νεκρών κοινωνικά αστικών χώρων όπως κακοσχεδιασμένα πάρκα που κανείς δεν επισκέπτεται, πεζοδρόμια που κανείς δεν διαβαίνει, πλατείες που κανείς δεν απολαμβάνει, δρόμους στους οποίους κανείς δεν οδηγεί. Πρωτοπόρος σε αυτό τον τρόπο σκέψης σχετικά με κοινωνικά υγιείς χώρους είναι ο Δανός αρχιτέκτονας Jan Gehl με το βιβλίο του “Η ζωή ανάμεσα στα κτήρια”.

Στην Ινδία, ωστόσο, φαίνεται ότι μάλλον δεν υπήρξαν ποτέ τέτοια προβλήματα. Κάθε σημείο των πόλεων ή των χωριών είναι καθημερινά γεμάτο με δραστήριους ανθρώπους που είτε δουλεύουν είτε διασκεδάζουν. Ίσως αυτό να οφείλεται στον ασφυκτικά υψηλό πληθυσμό της χώρας. Σίγουρα όμως παίζει ρόλο και το γεγονός ότι κάθε δρόμος, αυτοκινητόδρομος και μονοπάτι είναι γεμάτος με αυτοσχέδιες, ξύλινες συνήθως, κατασκευές που χρησιμεύουν ως μαγαζιά κάθε είδους. Μάλιστα, σε συζήτηση μου με τον Ινδό γαμπρό, μου εξήγησε ότι τα περισσότερα από αυτά τα αυτοσχέδια μαγαζιά είναι νόμιμα και φορολογούνται.

Έτσι οδηγούμαστε σε μια συνθήκη έντονης αξιοποίησης και δημιουργικής, θετικής οικειοποίησης του δημόσιου χώρου. Είναι ίσως αυτό ένα μάθημα που η Ινδία μπορεί να προσφέρει σε δυτικές κοινωνίες.