Ταξίδι στο Ιράν: Μια χώρα που σε αφήνει άφωνο

Λέξεις-Εικόνες: Άννα Χατζημανώλη

Στις 18/4 απογειωθήκαμε για Σιράζ, στο Ιράν, στις 3/5 η επιστροφή στα γενέθλια χώματα, ένας μήνας αργότερα κι ακόμη προσγειώνομαι. Είναι αστείο να νομίζει κανείς ότι μπορεί να ξεμπερδέψει έτσι εύκολα μ’ αυτή τη χώρα-ρουφήχτρα, λάθος, ο προσδιορισμός, αφορά ολόκληρη την περιοχή του σημερινού Ιράν και Ιράκ, ανάμεσά τους η οροσειρά Ζάγρος και ο Περσικός Κόλπος.

Ένα κράμα φύλων που παρήλασαν από εκείνα τα μέρη, άλλα χάθηκαν, άλλα αναμείχθηκαν, όλα όμως απόθεταν την ψηφίδα τους επί χιλιετίες – εντός η του Αλέξανδρου Γ΄ Μακεδόνων που άφησε την τελευταία του πνοή στη Βαβυλώνα, εντός κι εκείνη της σχεδόν άγνωστής μας 250χρονης δυναστείας των Σελευκιδών – ένα κράμα από την αυγή των βημάτων του ανθρώπινου πολιτισμού, από τη νούμερο ένα επανάσταση 10.000-11.000 χρόνια, την επανάσταση της γεωργίας στην Εγγύς Ανατολή, τότε που οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες σταθεροποιούνται σε συγκεκριμένη ιδιοκτησία γης, δημιουργούν αποθέματα, άρα και βασιλιά, επί της γης εκπρόσωπο του θεού, άρα οργανωμένο ιερατείο με τεράστια έγγεια ιδιοκτησία, διαμεσολαβητή μεταξύ θεού-βασιλιά-πιστών, άρα οργανωμένη διοίκηση και κοινωνική ιεραρχία.

Ας ακουμπήσω ακροθιγέστατα την περιοχή ανάμεσα στον Τίγρη και στον Ευφράτη, γη γόνιμη, θρέφει τους πολιτισμούς των Σουμερίων, των Βαβυλωνίων και των Ασσυρίων – τότε Μεσοποταμία, τώρα Ιράκ. Στα 6.000-8.000 χρόνια πριν, η πρώτη μέχρι στιγμής γνωστή πόλη-κράτος, η Εριντού. Προστάτης της ο Ένκι, εκείνος που σε μερικές μυθο-θρησκευτικές παραδόσεις είναι ο δημιουργός της ανθρωπότητας που την έπλασε με λάσπη και της φύσηξε ζωή με την ανάσα του, ο θεός που μπορούσε να αναστήσει νεκρούς και που χάρη σε αυτόν ένα μόνο ζευγάρι προειδοποιήθηκε και σώθηκε από τον κατακλυσμό… Δεκάδες χιλιάδες οι πινακίδες στην – ευτυχώς – αποκρυπτογραφημένη σφηνοειδή. Πλούτος. Πόσων χιλιάδων χρόνων ιστορία;

Η Εριντού κοντά στην Ουρ, εκείνη που κατά τας γραφάς, θα γίνει η Ουρ των Χαλδαίων, πατρίδα του Θάρρα, πατέρα του Αβραάμ (γύρω στο 1812 με 1637 τον υπολογίζουν), του πατριάρχη των τριών αβρααμικών θρησκειών: του ιουδαϊσμού, και στη συνέχεια του χριστιανισμού και του ισλάμ. Την ιστορία του Αβραάμ στο κεφάλαιο της Γένεσης της Παλαιάς Διαθήκης του χριστιανισμού, συν όλα τ’ άλλα που ξέρουμε ή που θεωρούμε ότι ξέρουμε, ανώνυμοι συγγραφείς, θ’ αρχίσουν να καταγράφουν, σταδιακά, από τις προφορικές παραδόσεις, μετά το 450 μέχρι το 412 περίπου, μετά την πτώση της ζωροαστρικής Βαβυλώνας στα χέρια του Κύρου Β΄ Μέγα της Περσίας (559–530) και μετά τη λήξη της περίπου πενηντάχρονης βαβυλώνιας αιχμαλωσίας των Ιουδαίων του βασιλείου του Ιούδα (;930–586) με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ – τότε που γεννήθηκε το κίνημα του Ιουδαϊσμού. Το ανταγωνιστικό προς το του Ιούδα βασίλειο του Ισραήλ (;930–722) με πρωτεύουσα τη Σαμάρεια, είχε υποδουλωθεί στους Ασσύριους περίπου εκατόν σαράντα χρόνια νωρίτερα.

Μας νοιάζουν τόσο παλιά πράγματα; Και πολύ μάλιστα, θα έλεγα. Είναι τόσο παρόντα, όσο δεν πάει ο νους.

Aυτά, λοιπόν, συνέβαιναν τότε στις εκβολές του Περσικού, στο Ιράκ. Στην ανατολική του πλευρά, το Ιράν, όπου η Σιράζ, όπου προσγειωθήκαμε – τότε περιοχή του Ελάμ. Τότε διαπερατά όρια και κάθε τρεις και λίγο ρευστά, τώρα επακριβή σύνορα.

Σιράζ. Βομβαρδισμός ερεθισμάτων καθημερινά, το τότε, σε όποιο ιστορικό του στάδιο, το τώρα.

Τι να καταλάβεις από μια χώρα με έκταση 3.700.000 τ.χλμ. (η της Ελλάδας 131.957 τ.χλμ.) και πόσα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Ουνέσκο, σε μια τρεχάλα δεκαπέντε ημερών, στο κέντρο της χώρας, από το Σιράζ μέχρι την Τεχεράνη; Μια χώρα με τόσους μεγάλους ποιητές; Ας αναφέρω μόνο τον Oμάρ Καγιάμ και τον Τζελαλεντίν Ρουμί που κάπως γνωρίζουμε.

Καθεμιά και καθείς εστιάζει όπου την ή τον ενδιαφέρει. Η δική μου ματιά επικεντρωνόταν στα προ-ισλαμικά χρόνια, όχι ότι τα μετά δεν έχουν την αξία και το ενδιαφέρον τους, όπως και η ζώσα ατμόσφαιρα. Έρημος ή ημιέρημος, κάθετα βραχώδη βουνά, φαινομενικά μονότονο τοπίο, παρόλ’ αυτά υποβλητικό. Εκεί συνειδητοποιείς την αξία του νερού, τη σοφία της διαχείρισής του, το τι θα πει αβρααμικές θρησκείες της ερήμου.

Οι Πασαργάδες, στην Πάρσα (Περσίδα) όπου ο μοναχικός τάφος του Κύρου Β΄ Μέγα της δυναστείας των Αχαιμενιδών, στη δική του πρωτεύουσα που δεν πρόλαβε να τελειώσει, στον δικό του παράδεισο και παλάτι και διοικητικό κέντρο για τα οποία, ψήγματα έρχονται στο φως στις συνεχιζόμενες ανασκαφές στην άμμο. Ο Κύρος κι ο κύλινδρός του (539), από ψημένο πηλό στην ακκαδική γλώσσα με σφηνοειδή γραφή, ο πρώτος χάρτης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταφρασμένος και στις έξι επίσημες γλώσσες του ΟΗΕ.

Η μεγαλοπρεπής Περσέπολη, πρωτεύουσα του Δαρείου Α΄ Μέγα (521–486) την οποία θα ρημάξει ο Μέγας Μακεδών για να εκδικηθεί για τους περσικούς πολέμους, οι οποίοι όμως ξεκίνησαν από την ιωνική επανάσταση (499–493) και την οποία κατέπνιξε ο Δαρείος για να τιμωρήσει τους Αθηναίους και τους Ερετριείς που βοήθησαν τους Ίωνες να ξεσηκωθούν. Στην Περσέπολη θα προσπαθήσει να αναβιώσει το προγονικό κλέος, γιορτάζοντας τα 2.500 χρόνια από την ίδρυση της περσικής αυτοκρατορίας, ο σάχης Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί (1941–1979), ο «βασιλεύς των βασιλέων» και «φως των Αρείων», δεξιωνόμενος βασιλείς, μονάρχες και αρχηγούς κρατών από όλο τον κόσμο – κι αυτό όλο το μεγαλεπήβολο όσο όσο μέχρι να τον ανατρέψει η Ισλαμική Δημοκρατία του Αγιατολάχ Χομεϊνί.

Από τα 547, το φλερτ των Ελλήνων με τους Πέρσες, τότε που εκείνος ο βασιλιάς με τα χρυσωρυχεία του Πακτωλού, ο Κροίσος (560–546), ο τελευταίος βασιλιάς της Λυδίας (ομηρικοί Μαίονες;), υποτάχθηκε στον Κύρο Β΄, επιβεβαιώνοντας το του Σόλωνα «μηδένα πρό του τέλους μακάριζε». Η ωρίμανση του ειδυλλίου μισό αιώνα αργότερα, με την ιωνική επανάσταση – μας τα λέει κι ο Ηρόδοτος, μας τα λέει κι ο Ξενοφώντας.

Ελληνο-περσικοί πόλεμοι, ρωμαιο-περσικοί πόλεμοι, βυζαντινο-σασσανιδικοί πόλεμοι. Μέχρι το 642, όταν έρχεται φουριόζο το νεοπροσηλυτισθέν ισλάμ. Τότε, όπως γράφει ο ποιητής, φιλόσοφος, λόγιος και πολιτικός Muhammad Iqbal, η Περσία θα δώσει στους Άραβες ό,τι η Ελλάδα στη Ρώμη.

Δύο ομάδες, οι Έλληνες και Πέρσες ή Ιρανοί, ας τους πούμε λαούς ή έθνη με τη σημερινή έννοια, ο καθένας σε διαφορετική ήπειρο, όποιοι κι αν ήταν τότε, όποιοι κι αν είναι τώρα, όποια τυχόν θεωρητική συνέχεια του τότε με το τώρα, αυτοί οι δύο λαοί, λοιπόν, έχουν ένα κοινό τόπο συνάντησης και ανταλλαγής. Δύο ομάδες αλλά και δύο ήπειροι. Εμείς όμως αποκλείουμε και αποστρέφουμε μετά βδελυγμίας το βλέμμα από την Ανατολή, φοβόμαστε σαν σκαντζόχοιροι, ανήκουν, ανήκουμε – καλλιεργείται αυτό – αλλά, τελικά, η ρίζα εκείνου που λένε δυτικός πολιτισμός ή η αυγή των πρώτων θρησκειών, εκεί βρίσκεται. Όσο κι αν θέλει να το ξεχάσει.

Ας μπει μια τελεία εδώ. Μαμνούν (= ευχαριστώ) Ιράν. Εις το επανιδείν. Ελπίζω και εύχομαι.

Αν και όποια ή όποιος θέλει, ας έχει στα υπόψη:

Μοmigliano, Arnaldo. 1975. Ξένη σοφία. Τα όρια του εξελληνισμού στην αρχαιότητα. Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 193–231

Olmstead, Albert T., 2002. Ιστορία της περσικής αυτοκρατορίας. Αθήνα: Οδυσσέας

Πάρκερ, Τζέφρυ & Πάρκερ, Μπρέντα. 2017. Oι Πέρσες. Από την Περσέπολη στην Τεχεράνη. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης