Λισαβώνα: Η πόλη που προχώρησε στο μέλλον

Στη Λισαβώνα είχα ταξιδέψει άλλη μια φορά, το 1990. Η αίσθηση μου από την πόλη σε κείνο το ταξίδι ήταν η αίσθηση μιας πρώην ένδοξης πρωτεύουσας, της παλαιότερης πρωτεύουσας της Ευρώπης, αλλοτινό κέντρο μιας αυτοκρατορίας, που μελαγχολική πλέον, με απαρχαιωμένες υποδομές, κτίρια που ρήμαζαν, χωρίς ιδιαίτερο τουρισμό, γοητευτική αλλά παρατημένη, κοίταζε μάλλον προς το λαμπρό παρελθόν, παρά προς το μέλλον.

Η επίσκεψη μου λίγες μέρες πριν εκεί μου έδωσε μια εντελώς διαφορετική εικόνα: Μια μεταμορφωμένη γοητευτική πόλη, που υποδέχεται αλλαγμένη τον επισκέπτη της, έτοιμη να του δείξει και τις ομορφιές της παλιές και νέες αλλά και όσα εντυπωσιακά πέτυχε!

‘Ενα ταξίδι που ξεκίνησε από το ολοκαίνουριο εντυπωσιακό lounge της Aegean στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης, ένα χώρο υψηλής αισθητικής και άνεσης, αντάξιο της πόλης και του αναβαθμισμένου αεροδρομίου που έλειπε και ήρθε να προστεθεί στο τουριστικό οπλοστάσιο της πόλης.

Η εντυπωσιακή μεταμόρφωση της Λισαβώνας ξεκίνησε ουσιαστικά από το 1994, χρονιά που στέφθηκε πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης και συνεχίστηκε το 1998 όταν φιλοξένησε την παγκόσμια έκθεση EXPO.

Τότε οι άνθρωποι που είχαν την ευθύνη της σκέφτηκαν στα σοβαρά ότι η έκθεση θα μπορούσε να είναι η αφορμή για να αναπτυχθεί η ανατολική πλευρά της πόλης και οι υποδομές που θα δημιουργηθούν, αντί να εγκαταλειφθούν στην πορεία ως μη λειτουργικές να σχεδιαστούν ως κατάλληλες για εκμετάλλευση από την πόλη στη συνέχεια.

Έτσι δημιουργήθηκε το θαύμα που συναντά κανείς γύρω από τη στάση Oriente, ένα θαύμα που περιλαμβάνει από εντυπωσιακά ξενοδοχεία-ουρανοξύστες μέχρι τελεφερίκ και κοιτίδες τεχνολογίας μεγάλων κολοσσών και νεοφυείς επιχειρήσεις και μοντέρνα συγκροτήματα κατοικιών και διαμόρφωση της ακτογραμμής και πρότυπων πάρκων και βέβαια θεάτρων, μπαρ, εστιατορίων και του πιο εντυπωσιακού ενυδρείου της Ευρώπης;

Μια πόλη που άλλαξε τη δυναμική της πρωτεύουσας και παρέσυρε μαζί της στην αλλαγή και τα παλιά της τμήματα, λειτουργώντας σαν ατμομηχανή.

Επόμενη σημαντική στάση στη μεταμόρφωση της πόλης υπήρξε ο καιρός της δοκιμασίας της οικονομικής κρίσης. ”Εκείνα τα χρόνια κάναμε σύμφωνα με τη γνώμη μου κάτι πολύ σημαντικό” μου λέει ο τριαντάχρονος συνομιλητής μου, o Joao, υπεύθυνος σε ρεσεψιόν ξενοδοχείου.

”Σοκαριστήκαμε σίγουρα από το κακό που μας βρήκε αλλά δεν το βάλαμε κάτω. Σηκώσαμε τα μανίκια και δουλέψαμε. Καταλάβαμε πως ήταν η ευκαιρία να αλλάξουμε τις παθογένειες που μας ταλαιπωρούσαν και να πάμε παρακάτω, δεν γινόταν αλλιώς”. Αυτό το κλισέ που λέγαμε και στην Ελλάδα να δούμε την Κρίση σαν ευκαιρία οι Πορτογάλοι το έκαναν πράξη.

Στη θέση του δημάρχου Αντόνιο Καρμόνα, που παραιτήθηκε το Μάιο του 2007 εν μέσω κατηγοριών για διαφθορά σχετικά με παράνομες άδειες οικοδόμησης εξελέγη ο Αντόνιο Κόστα, πρώην υπουργός Εξωτερικών της χώρας και μετέπειτα πρωθυπουργός της.

To βάρος της προσπάθειας έπεσε στη δημιουργία μιας σειράς αλλαγών και υποδομών.Ο Vitor Carriço, ανώτατο στέλεχος του Οργανισμού Τουρισμού της πόλης μου είπε: ”Πριν κάνουμε οτιδήποτε για να φέρουμε τουρίστες οφείλαμε να δημιουργήσουμε υποδομές που δεν θα μας εξέθεταν. Και αυτό κάναμε. Και όταν όλα αυτά άρχισαν να αποδίδουν τότε με τα χρήματα από τον τουρισμό δημιουργήσαμε και νέες επενδύσεις αλλάζοντας σταδιακά και άλλα τμήματα της πόλης”.

Ο μητροπολιτικός δήμος της Λισαβώνας δημιούργησε 4 διαφορετικούς οργανισμούς που έχουν κεντρικά την ευθύνη για μια σειρά από τομείς.

Ένας για τις συγκοινωνίες ενοποιήσε όλες τις συγκοινωνίες της πόλης και έτσι ένα ευρύτατο δίκτυο που περιλαμβάνει μετρό, τραίνα, λεωφορεία, πλοία και φυσικά τα ιστορικά τραμ που διασχίζουν το ιστορικό κέντρο της συνδέονται και δημιουργούν ένα από τα καλύτερα συγκοινωνιακά δίκτυα της Ευρώπης.

Ένας για τον πολιτισμό. Που διαχειρίζεται κεντρικά και με απόλυτη συνέπεια μουσεία, πολιτιστικούς χώρους και διοργανώνει μικρά και μεγάλα event όλο το χρόνο σε όλη την πόλη, ακόμα και σε απομακρυσμένες γειτονιές με τη λογική της αποκέντρωσης. ”Μας ενδιαφέρει να φύγουμε από το υπερ-κορεσμένο κέντρο. Να πάμε κει που οι άνθρωποι ζουν απομονωμένοι από το καθημερινό γίγνεσθαι” μου είπε η διευθύντρια του οργανισμού EGEAC, Joana Gomes Cardoso καθώς ξεφύλιζα το εφημεριδάκι με τις δράσεις ενός εντυπωσιακού Απριλίου.

Ένας για τα μεγάλα project, με θεαματικά αποτελέσματα προσέγγισης μεγάλων εταιριών και start ups, που συνδιάστηκε με την εθνική προσπάθεια για εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης, πάταξη της γραφειοκρατίας, εξωστρέφεια, συναίνεση, αύξηση εξαγωγών, επενδύσεις σε υποδομές, ευελιξία και δουλειά που έβγαλε τη χώρα από τα μνημόνια σε 3 χρόνια.

Ο τελευταίος αφορά την κοινωνική κατοικία. Η τεράστια προσέγγιση τουρισμού και νέων νομάδων εργασίας υψηλών μισθών έφερε μοιραία και την αλλαγή στην πόλη. Σχεδόν όλο το κέντρο της μετατράπηκε σε airbnb και ξενοδοχεία, οι παραδοσιακοί κάτοικοι του μετακόμισαν σε προάστια και οι τιμές πήγαν στα ύψη για τα ενοίκια. Ήταν μια από τις πληγές που οδήγησαν στην ήττα του πρώην δημάρχου της πόλης που έχασε αν και είχε υποσχεθεί στους κατοίκους της πως θα πάρει πίσω τα σπίτια για κείνους. Ήταν όμως αργά…

Η πόλη ανακάλυψε τη σχέση της με το νερό που ήταν προβληματική. Έστρεψε ξανά το βλέμμα της στον ποταμό Τάγο και τον Ατλαντικό και επανοικιοποιήθηκε την ακτογραμμή μετατρέποντας παλιούς βιομηχανικούς χώρους σε θεαματικά μουσεία και σύγχρονα κέντρα καινοτομίας και δημιουργώντας ατέλειωτους περιπάτους ή ποδηλατόδρομους σε όλο το μήκος της πόλης και εντυπωσιακούς κήπους.

Η δυνατότητα της νέας παροχής WiFi στις πτήσεις της Aegean μου έδωσε την άνεση να τσεκάρω όλα εκείνα τα σημεία που ήθελα να επισκεφθώ όσο ταξίδευα.

Παράλληλα φρόντισε να συντηρήσει και να αναδείξει το τεράστιο κτιριακό της απόθεμα, το μεγαλύτερο που μπορεί κανείς να συναντήσει σε οποιαδήποτε άλλη πόλη της Ευρώπης νομίζω, κάνοντας σε να πιστεύεις ότι παίζεις σε ταινία εποχής.

Η Λισαβώνα τόλμησε να αλλάξει. Στους δρόμους της θα δεις δημόσια έργα γλυπτικής, σε παλιά εργοστάσια όπως το LX Factory δημιούργησε πόλους δημιουργικότητας εντυπωσιακούς, ανέπτυξε μεταξύ άλλων μια εξαιρετική γαστρονομική σκηνή με τον Jose Avillez να πρωταγωνιστεί σχεδιάζοντας διαρκώς νέα project που αποτελούν τόπους λατρείας.

Δεν θα δεις ούτε ένα σκουπίδι πουθενά και θα δεις κάθε νύχτα να πλένονται όλοι οι δρόμοι και τα πεζοδρόμια, δεν θα δεις καταλήψεις δημόσιου χώρου αλλά θα δεις κομψά περίπτερα που προσφέρουν καφέ με συγκεκριμένο αριθμό τραπεζοκαθισμάτων και όχι χάος και αναρχία στα πεζοδρόμια.

Πλάι στην παράδοση της μεγάλης αγκαλιάς και των αποικιών, του Πεσσόα και του βακαλάου, των Φάντος και της Ιστορίας υπάρχει και το νέο δυναμικό πρόσωπο της πόλης. Το σλόγκαν “Lisbon is the new Lisbon” περιγράφει ορθά όσα συμβαίνουν.

Στα σημεία που χρήζουν βέβαια φροντίδας για το μέλλον και που ρίχνεται τώρα το βάρος είναι σίγουρα η προστασία από τον υπερ-τουρισμό, που κυρίως με τα κρουαζιερόπλοια και τις εκατοντάδες πτήσεις κάθε μέρα που προσγειώνονται μέσα στην πόλη, τους εκατομμύρια επισκέπτες που δημιουργούν ασφυξία, την αδυναμία των νέων ανθρώπων κυρίως αλλά και των χαμηλόμισθων να μετέχουν της τρελής ανάπτυξης και της ανόδου των τιμών, την τιμή της γης να φεύγει στο θεό, είναι θέματα που η πόλη καλείται να αντιμετωπίσει.

Προβλήματα που θα ακούσεις να συζητιούνται έντονα στην απέναντι πλευρά του ποταμού, στα μποτιλιαρισμένα στενά της Αλφάμα ή στις ατέλειωτες λαϊκές πολυκατοικίες των απομακρυσμένων προαστίων στη διαδρομή προς τη Σίντρα, την παλιά πρωτεύουσα της χώρας που έχει σχεδόν ενοποιηθεί με τη νέα.

Η Λισαβώνα κατάφερε το ακατόρθωτο: Να αλλάξει ήρεμα, εντυπωσιακά και δραστικά. Να είναι αυτή τη στιγμή μια πόλη που λειτουργεί σαν μαγνήτης και παράδειγμα για τον επισκέπτη. Σε μαγεύει και σου μαθαίνει τι σημαίνει προχωρώ. Είναι η παντοτινή πριγκήπισσα του Ατλαντικού.

Πέντε πράγματα που δεν πρέπει να χάσεις:

-To μουσείο και οι κήποι του Museu Calouste Gulbenkian. Οι συλλογές του μεγάλου Αρμένη φιλότεχνου και το υπέροχο συγκρότημα με τους υπέροχους κήπους και το εστιατόριο.

-Ο πολυχώρος LX Factory. Κάτι σαν τον Μύλο της Θεσσαλονίκης στο σήμερα. Με παζάρια, μπαρ, εστιατόρια και εκπλήξεις.

-Το Bairo Avillez ένας εστιατορικός πολυχώρος με 4 διαφορετικά concept από τον βραβευμένο με Μισλέν διάσημο σεφ σε casual προτάσεις με hot το κρυμμένο  μπαρ στο βάθος.

-Μια απογευματινή βόλτα στην Αλφάμα, την παλιά αράβικη γειτονιά που είναι πια ο τόπος λατρείας για τους τουρίστες. Δειπνήστε με ψάρια στο οικονομικό και πεντανόστιμο Alpendre.

-Το παλιό εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας που μετατράπηκε σε μουσείο και πολυχώρο στην παραλία κοντά στο Belem. Μια εντυπωσιακή πρόταση το Maat θα σε γοητεύσει και θα ζηλέψεις που και το δικό μας Fix δεν έγινε έτσι.

–

*Ευχαριστούμε την Πρεσβεία της Πορτογαλίας στην Ελλάδα, τον κ. Λοράν Αρμάο, Εμπορικό και Οικονομικό Ακόλουθο της Πρεσβείας, το Κύκλος Travel και την Aegean Airlines για τη βοήθεια στην πραγματοποίηση του ταξιδιού.