Λίβανος: μια ιδιαίτερη χώρα, μια προσωπική σχέση αγάπης

Λέξεις – Εικόνες: Ρούλα Τσοκαλίδου, Καθηγήτρια Κοινωνιογλωσσολογίας και διδασκαλίας της γλώσσας, Τ.Ε.Π.Α.Ε., Α.Π.Θ, polydromo.gr

Ο Λίβανος είναι μια ορεινή παραθαλάσσια χώρα που συνορεύει με τη Συρία, την Παλαιστίνη-Ισραήλ και βρέχεται από τη Μεσόγειο. Γνωστός ως τμήμα της αρχαίας Φοινίκης, στον Λίβανο θα δει κανείς επιρροές τόσο από το πέρασμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όσο και των Ρωμαίων και των Αράβων.

Μέχρι σήμερα ιδιαίτερα ορατή είναι η μεγάλη επιρροή που άσκησαν οι Γάλλοι κατά τα περίπου 30 χρόνια της γαλλικής κατοχής που έληξε το 1943. Πέρα όμως από όλα αυτά, στον σημερινό Λίβανο ανεξίτηλα είναι τα σημάδια του εμφύλιου πολέμου (19975-1990) που είχε θρησκευτικά και ιδεολογικά κίνητρα.

Προσωπικά γνωρίζω τον Λίβανο από το 1997 όταν επισκέφτηκα τη χώρα και τη γειτονική Συρία για να μελετήσω, εκ μέρους του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, τις ελληνόφωνες εστίες της περιοχής.

Η εμπειρία μου από αυτή την έρευνα, που διήρκησε τρία χρόνια και κατέληξε στη ψηφιακή έκδοση του ΚΕΓ ‘Χαρτογραφώντας την Ελληνόφωνη Πραγματικότητα: Λίβανος και Συρία’ μπορεί να χαρακτηριστεί συγκλονιστική. Υπήρξε για μένα μία από τις πιο σημαντικές εμπειρίες στην κοινωνιογλωσσολογική ερευνητική μου αναζήτηση και η απαρχή μιας σχέσης ζωής με τον Λίβανο, η οποία με έχει επηρεάσει βαθιά τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική μου ζωή.

Τόσο οι ελληνόφωνοι/ες χριστιανοί/ές που ήρθαν ως πρόσφυγες στην περιοχή μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, όσο και οι μουσουλμάνοι/ες κρητικής καταγωγής, που μετακινήθηκαν από την Κρήτη στην τότε οθωμανική αυτοκρατορία μετά το τέλος των κρητικών πολέμων (1897), αποτέλεσαν για μένα παράδειγμα δυναμικών εστιών ελληνοφωνίας και πολιτισμού με ιδιαίτερο χρώμα και ιστορία, μια σπουδαία παρακαταθήκη που δε μπορούσε παρά να εμπλουτίσει την έννοια της ελληνικότητας μέσα από μία μοναδική πολυπολιτισμική και γόνιμη συνύπαρξη.

Μέχρι σήμερα υπάρχει μια ιδιαίτερα δραστήρια ελληνική κοινότητα στην πρωτεύουσα της χώρας, τη Βηρυτό, ενώ το ντοκιμαντέρ του δημοσιογράφου ελληνικής καταγωγής George Eid με τίτλο ‘Kalimera Men Beirut’ αποτελεί απόδειξη της δημιουργικής συνεύρεσης του ελληνικού με τον αραβικό πολιτισμό και γλώσσα.

Το εξαιρετικό αυτό ντοκιμαντέρ αναδεικνύει την ιδιαίτερη σχέση που ενώνει μέχρι και σήμερα τον Λίβανο με την Ελλάδα. Όπως λένε κι οι ίδιοι/ες οι Έλληνες/ίδες του Λιβάνου, είμαστε κεφάτοι λαοί παρόλα τα προβλήματά μας, ενώ μας βρέχει η ίδια θάλασσα που γίνεται και ισχυρή γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στις χώρες μας.

Τι είναι λοιπόν για μένα ο Λίβανος; Είναι η πιο μικρή και πολύχρωμη χώρα, κοντινή στην Ελλάδα, με ανθρώπους ευγενικούς, κουρασμένους αλλά γεμάτους διάθεση για ζωή, ανθρώπους με ‘zo’ που στα αραβικά σημαίνει γούστο!  Μας καλωσορίζουν με ένα ‘ahala’ ή ‘ahala u sahala’ ή ‘ahlen’ (καλωσήρθες, Welcome), μας χαιρετούν με ένα ‘marhaba’ ή ‘sabah al kher’ ή ‘bonjour’  το πρωί, ενώ μας αποχαιρετούν συνήθως με την ευχή ‘alla makum’ (ο Θεός μαζί σας). Με την ίδια ευκολία που μας ευχαριστούν με ένα ‘shukran’ στα αραβικά, μπορούν να μας πουν και ‘merci’ ή ‘Thank you!’.  Οι γλώσσες βρίσκονται σε διαρκή διάδραση σε αυτή τη μικρή και τόσο πολύχρωμη χώρα.

Η κουζίνα και η προετοιμασία του φαγητού στον Λίβανο ίσως αποτελεί τη βασικότερη καθημερινή ασχολία των πολιτών της, την καρδιά της καθημερινότητάς τους. Λαχανικά, κρέατα, όσπρια και πολλά μυρωδικά βρίσκονται πάντα στις κουζίνες των σπιτιών σε μεγάλες ποσότητες για να μετατραπούν σε μοναδικά και υγιεινά εδέσματα όπως το ταμπουλέ, το χούμους, σαλάτες πολύχρωμες με όλων των λογιών τα χορταρικά, που όλα μπορούν να τυλιχθούν στη ξεχωριστή λιβανέζικη πίτα.

Συχνά το πρωί τρώμε ‘manoush’, ανοιχτή πίτα με τυρί (manoush bjibni), ή με ζάταρ (ρίγανη και μπαχαρικά) (manoush bzatar) ή κιμά, ενώ αντίστοιχα ως σνακ είναι και το ‘σάντουιτς’ με hubz a saj δηλαδή πίτα λεπτή, ψημένη στο σάζ (σάζι που λένε κι οι Πόντιοι) με ποικίλες γεύσεις.

Η πρωτεύουσα της χώρας, η Βηρυτός, είναι μια μαγευτική πόλη, με μέρη που σφύζουν από ζωή και βαβούρα, όπως φανταζόμαστε να συμβαίνει στην Ινδία, και άλλα μέρη όπου νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε μια από τις ακριβότερες πρωτεύουσες της Ευρώπης.

Εκκλησίες και τζαμιά δίπλα-δίπλα, πολυκαταστήματα και ετοιμόρροπα μαγαζάκια δίπλα-δίπλα, όλα μαζί να κάνουν αυτό που είναι αυτή η χώρα: ταλαιπωρημένη αλλά περήφανη, αδικημένη αλλά αριστοκρατική, μια χώρα που δεν το βάζει κάτω και που οι άνθρωποί της πάντα λένε μια καλημέρα/sabah al kher/ bonjour!

Η λιβανέζικη φιλοξενία αποτελεί βασικό στοιχείο της ζωής στον Λίβανο. ‘Haulo’ θα σου πουν όταν περνάς από το σπίτι, δηλαδή ‘πέρνα μέσα για ένα κέρασμα’. Ίσως να είχε δίκιο ο  πεθερός μου που μου είπε ότι  αυτό έχει μείνει συνήθειο από όταν τα σπίτια των Αράβων ήταν σκηνές και ήταν όλα πάντα ανοιχτά.

Μαζί με τη λιβανέζικη φιλοξενία αξιοσημείωτη είναι κι η λιβανέζικη ευγένεια.  Οι Λιβανέζοι/ες δύσκολα λένε ‘όχι’ σε κάτι που θα τους ζητήσεις, δεν τους το επιτρέπει η αίσθηση της ευγένειάς τους. Αντ’ αυτού θα πουν ‘iza allah rad’, δηλαδή ‘αν θέλει ο Θεός’. Στην αραβική γλώσσα, είναι πολλές οι εκφράσεις που παραπέμπουν στα θεία, γεγονός που ίσως να δηλώνει την ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν ότι υπάρχουν δυνάμεις που δε μπορεί να τις αγγίξει η ανθρώπινη απληστία και ο πόλεμος.

Τα τελευταία χρόνια με τον πόλεμο στη Συρία, ο Λίβανος βιώνει μια ιδιαίτερη πρόκληση και κάνει μεγάλο αγώνα για να υποστηρίξει τους/τις πρόσφυγες που είναι στη χώρα (τα επίσημα στοιχεία αναφέρουν ότι ένας στους πέντε κατοίκους της χώρας είναι πρόσφυγας αλλά ανεπίσημα ο αριθμός είναι ακόμη μεγαλύτερος), κάτι πολύ δύσκολο για τη μικρή και πολύπαθη αυτή χώρα!

Παρόλα αυτά όμως ο Λίβανος παραμένει σημαντικός τακτικός προορισμός, τόσο για τους/τις Λιβανέζους/ες του εξωτερικού, τους/τις Άραβες άλλων χωρών που εκεί μπορούν να βιώσουν μια ιδιαίτερη ελευθερία, όπως και για πολλούς/ές Ευρωπαίους/ες, και όχι μόνο, τουρίστες/ριες που περπατάν τα σοκάκια της Βηρυτού, θαυμάζουν τους κέδρους του Λιβάνου, γεύονται τις απίθανες γεύσεις και τα μοναδικά γλυκά του, συχνάζουν στις πλαζ του το καλοκαίρι και κάνουν σκι στα βουνά του τον χειμώνα!

Εξάλλου στον Λίβανο η επικοινωνία ξεπερνάει τα όρια της αραβοφωνίας. Οι ντόπιοι/ες κάτοικοι, εντυπωσιακά πολύγλωσσοι/ες, γνωρίζοντας πέρα από τα αραβικά, αγγλικά και γαλλικά, είναι πάντα έτοιμοι/ες να χρησιμοποιήσουν όλα τα γλωσσικά τους εργαλεία για να επικοινωνήσουν και να εξυπηρετήσουν τους/τις τουρίστες/ριες. Οι Λιβανέζοι/ες μου έχουν αποδείξει ότι ξέρουν καλά να υπερβαίνουν τα όρια της κάθε γλώσσας, της κάθε θρησκείας και της κάθε δύσκολης κατάστασης για να βρουν σημεία συνάντησης και επικοινωνίας με όλους τους ανθρώπους. Respect!