Η Mάνη των ονείρων

Κείμενο-Εικόνες: Βαγγέλης Πράππας

Είναι ένας τόπος νησιωτικής απομόνωσης, ο οποίος, ωστόσο πατάει γερά στη στεριά με τα νώτα του καλά φυλαγμένα από την ψηλότερη κορυφή του Μωριά. Τον Ταΰγετο.

Ακόμη και τώρα, καταμεσής της πολύχρωμης μεσογειακής άνοιξης, τα χιόνια ασπρίζουν τις εμβληματικές πυραμιδωτές κορφές του, που υψώνονται στα 2407 μέτρα, για να κρημνιστούν κάπως απότομα, ως εκεί που σμίγει το Ιόνιο με το Αιγαίο, στ’ ανοιχτά του ακρωτηρίου Ταίναρο ή Κάβο-Ματαπά, όπως τον μολογούν οι σύγχρονοι ναυτικοί.

Αυτή η σμίξη τετράψηλων κορφών και δυο πελάγων γεννά άπειρες, μα συμβατές γεωγραφικές, κλιματολογικές, τοπιογραφικές, βλαστικές, καιρικές, μα κι ανθρωπολογικές αντιθέσεις. Που ποικίλλουν τον τόπο μ’ ένα σωρό εικόνες, αρχιτεκτονικές, συνήθειες, ιστορίες και αφηγήσεις. Τούτος ο τόπος δεν είναι άλλος από την περιβόητη Μάνη, την αδούλωτη, όσες αυτοκρατορίες κι αν τη γυρόφεραν στο διάβα του χρόνου, καταπώς καμαρώνουν οι τραχείς, μα φιλόξενοι, ντόπιοι.

Βυζαντινοί, Ενετοί και Τούρκοι αποδέχτηκαν γρήγορα πως δε τους σηκώνει ο τόπος, αναγνωρίζοντας στους ντόπιους διευρυμένη αυτονομία σε κάθε περίπτωση.

Άλλωστε, η φυσική της απομόνωση από το ορογραφικό της ανάγλυφο καθιστούσε, μέχρι και πρόσφατα τη δεκαετία του ’50, προβληματική την οδική της προσέγγιση, με τις μετακινήσεις να πραγματοποιούνται ακτοπλοϊκώς ή με τα συμπαθέστατα τετράποδα υποζύγια, γαϊδούρια και μουλάρια. Πλέον, καλά ασφαλτοστρωμένες στράτες ελίσσονται και φιδοσέρνονται πλάι στην πολύπλοκη ακτογραμμή της όλο ορμίσκους, ακρωτήρια, κόλπους, σπηλιές και παραλίες, απόκρυφες και φανερές, κυρίως βοτσαλωτές και βραχωτές, μα κι αμμουδιές καλοφυλαγμένες. Βοηθάει καμπόσο και ο νέος αυτοκινητόδρομος που από την Αθήνα σ’ αφήνει στα περίχωρα της Σπάρτης. Κι από κει πια, της Μάνης ο πυργότοπος είναι ένα σύντομο, μα θαυματουργό ταξίδι, ανάμεσα σε στεριανά τοπία θαλασσινής προοπτικής.

Ένας βιολόγος θα ένιωθε περίπου την αγαλλίαση του Δαρβίνου, όταν αντίκρυσε τα νησιά του Πάσχα ευρισκόμενος στη Μάνη, μα και μείς, οι απλοί περιηγητές, μένουμε έκθαμβοι από το πλήθος των βοτάνων και των αγριολούλουδων που κατακλύζουν τις εξοχές, πάντα υπό την αυστηρή εποπτεία του βραχώδους τοπίου που χαρακτηρίζει τη λακωνική Μάνη.

Πρόκειται για τον ίδιο βράχο με τον οποίο οι ντόπιοι έχουν χτισμένα τα σπιτικά τους, με 98 από το σύνολο των μανιάτικων χωριών και κωμοπόλεων, που δεν είναι και πολύ περσότερα, να είναι κηρυγμένα επισήμως, ως διατηρητέοι οικισμοί ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού κάλλους και ιστορικής σημασίας. Χτισμένα σε οχυρές και επιβλέπουσες θέσεις, διαθέτουν ως εμβληματικό στοιχείο τους περίφημους μανιάτικους πύργους, με τη σφιχτή λιθοδομή και τα φτενά παράθυρα-πολεμίστρες, να βαστούν τον εχθρό μακριά και τα μέλη της οικογένειας καλά προστατευμένα. Γιατί η Μάνη διατηρούσε, ως και πρόσφατα, το εθιμικό δίκαιο του γδικιωμού. Της τοπικής βεντέτας δηλαδή, γνωστής και από άλλους τόπους της Μεσογείου ως η Κρήτη, η Σικελία και η Κορσική. Ίσως, να μην είναι τυχαίο βέβαια, που αυτοί οι τόποι διατηρούν και δεσμούς αίματος αναμετάξυ τους, με τους Μανιάτες να μνημονεύονται ως πρόγονοι του Κορσικανού, γνωστού από την ιστορία, Μεγάλου Ναπολέοντα.

Μα ας μην ξετοπίσουμε τόσο πολύ. Η τοπική ιστορία και μόνον διαθέτει πλήθος αφηγήσεων, ικανών να γεμίσουν τόμους ολάκερους. Εμείς θα αναφέρουμε μόνον, πως η επανάσταση του ‘21 κίνησε κάπως μοιραία και λογικά από τούτα δω τα χώματα ή μάλλον τα βράχια.

Στις 17 Μαρτίου του 1821, υψώθηκε το πρώτο λάβαρο, το πρώτο μπαϊράκι, με το σύνθημα Νίκη ή Θάνατος, ενάντια στο οθωμανικό καθεστώς, στην πλατεία της Αρεόπολης, ενός εκ των ιστορικότερων,  μεγαλύτερων και ομορφότερων οικισμών της Μάνης. Έκτοτε, οι Μανιάτες οπλαρχηγοί θα πολεμήσουν σε κάθε γωνιά ελληνικής γης, σε κάθε εκστρατεία του νεοσύστατου ελλαδικού κράτους, ως τον μακεδονικό αγώνα και τη μικρασιατική καταστροφή, μαζικά και με αξιομνημόνευτη αυτοθυσία.

Μα δεν είναι μόνο πόλεμος και βράχος τούτος ο τόπος, όπως σας τον φανερώνω μέχρι τώρα.

Είναι, κυρίως πλέον, φιλοξενία, περιποίηση, μεράκι, γαστριμαργία, καλοπέραση.

Με την ιστορία και την ομορφιά πάντα δεσπόζουσες, απολαμβάνει κανείς ντόπιες λιχουδιές, φυσικές  διαδρομές, όμορφες θάλασσες, την ευωδιαστή ενδοχώρα, με τον πρόθυμο χαρακτήρα των κατοίκων να προστρέξουν στην περιέργεια και τις ερωτήσεις του επισκέπτη.

Αυτή η αυτονομία και η πολυποίκιλη περιπλοκότητα  της Μάνης φανερώνεται και στην κουζίνα της. Με τα ντόπια κρέατα να συναγωνίζονται τα άφθονα θαλασσινά και τα χορταρικά να συνοδεύουν κάθε μαγειρική εκδοχή τους, με συνδετικά υλικά το περίφημο λάδι της περιοχής και τα πανταχού παρόντα εσπεριδοειδή της. Ακατόρθωτο να μείνει ουρανίσκος αγνώμων στα καλούδια της.

Και οφθαλμός στα κάλλη της δηλαδή, είτε τ’ ανθρώπινα με τα λιθόστρωτα στενά και τα πετρόσπιτα, είτε τις πλαγιές, τις ρεματιές, τα μονοπάτια και τη φύση της, αρμονικά συνυπάρχουσα με τους Μανιάτες. Τέτοια αγαστή συνύπαρξη πολιτισμού και φύσης πολύ σπάνια συναντάται πια σε οποιαδήποτε γωνιά της γης, ως εδώ που τα χωριά ξεπροβάλλουν σα φυσική προέκταση του βράχου και οι ελαιώνες σκιάζουν τις άδεντρες εξοχές. Αρκεί, βέβαια, ένα μικρό βήμα κατά τη Δύση, στη Μάνη την αποσκιερή, τη Μεσσηνιακή, δηλαδή, για να χορτάσει το μάτι και ο πνεύμονας του ανθρώπου βλάστηση και οξυγόνο. Καθώς, η προσηλιακιά, η Λακωνική πα να πει, μας χόρτασε Αιγαίο και Ελυτικό ξερόβραχο, θυμαρίσιο.

Ο Ταΰγετος που ορίζει τις δυο Μάνες προσηλιακιά κι αποσκερή, Λακωνική και Μεσσηνιακή, βαστάει τις βροχές του Ιονίου στα μεσσηνιακά σύνορα, αφήνοντας άβροχη κι ανεμόεσσα τη Λακωνική, παραδομένη στο Αιγαίο. Εκεί πια, μαζί με τα πυργόσπιτα θάλλουνε δάση βελανιδιάς και πευκοδάση, βλάστηση οργιαστική, χαρίζοντας μια ποικιλία τοπίου ασύλληπτη στον ίδιο τόπο. Τα χωριά παραμένουν γραφικά και οι άνθρωποι φιλόξενοι. Τα τραπέζια πλούσια κι οι θάλασσες προκλητικές.

Μα, εκτός από τη βλάστηση, το Ιόνιο φέρει και άλλες επιδράσεις. Ξενομερίτικες. Εδώ τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της φραγκοκρατίας είναι ορατά. Οι Μεσσήνιοι Μανιάτες είναι πιο δεκτικοί σε επιρροές και οι πύργοι τους παραπέμπουν πιότερο σε κείνους της Εσπερίας, κάπως μυθιστορηματικοί, με επάλξεις τετραγωνισμένες, βγαλμένες από τις καστροπολιτείες, τις φράγκικες. Που θαρρείς, θα ξεπροβάλλει η πριγκηπέσα Ιζαμπώ, ναι, κείνη που αναφέρεται στο χρονικό του Μορέως, ως κόρη του Γουλιέλμου Βιλαρδουΐνου και νύφη υποψήφια του Φίλιππου της Σικελίας (να τη, πάλι, η Σικελία). Η ίδια που ξεροστάλιαζε ερωτευμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τερζάκη.

Μα, ας μη σας προκαταλάβω με δικά μου αναγνώσματα. Μπορείτε κάλλιστα να τοποθετήσετε στ’ αποσκιερά πυργόσπιτα δικές σας πυργοδέσποινες και πυργοπαλήκαρα.

Και τα υπόλοιπα, βέβαια, μένει να τ’ ανακαλύψετε εσείς. Αυτή ήταν απλώς μια δική μου, κάπως περιεκτική και σύντομη εισαγωγή στον παραμυθένιο κόσμο της Μάνης.

Καλώς να ορίσετε!