Πάσχα με έθιμα που «μυρίζουν» χωριό σε μέρη πέριξ της Θεσσαλονίκης

Πολλοί από εμάς τώρα που μεγαλώνουμε νοσταλγούμε το Πάσχα στο χωριό.

Εκείνες τις ημέρες που περιμέναμε με ανυπομονησία να κλείσουν τα σχολεία και από το Σάββατο του Λαζάρου φτάναμε στο χωριό για να ζήσουμε δύο ξέγνοιαστες εβδομάδες, πάντοτε μέσα στο κατανυκτικό πλαίσιο των ημερών της Μ. Εβδομάδας, μέχρι να οδηγηθούμε στο πανηγυρικό κλίμα της Κυριακής του Πάσχα και των ημερών που ακολουθούσαν.

Και όταν μιλάμε για Πάσχα στο χωριό, εννοούμε έθιμα που έχουν συνδυαστεί με το πνεύμα των ημερών.

Μερικά από αυτά αναβιώνουν και φέτος σε γειτονικούς νομούς της Θεσσαλονίκης. Αξίζει λοιπόν να εκμεταλλευτείς τις ημέρες που έρχονται για να κάνεις μια όμορφη εκδρομή και γιατί όχι να τη συνδυάσεις με μια στάση στα μέρη αυτά.

Κούτσμανοι, Σουσαρίτσα, Κούνια και Ζύγισμα του Άι Γιώργη

Την Τρίτη Ημέρα του Πάσχα (22 Απριλίου), αλλά και την Τετάρτη (23 Απριλίου) ανήμερα του Αγ. Γεωργίου, η Πολιτιστική και Επιμορφωτική Εταιρία Αρναίας μας προσκαλεί να γνωρίσουμε όμορφα έθιμα.

Νωρίς το πρωί από την κεντρική πλατεία, ξεκινούν δεκάδες ιππείς ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές και φουστανέλες για το ύψωμα του Προφήτη Ηλία, όπου τελείται η Θεία Λειτουργία, η περιφορά της εικόνας και στη συνέχεια χορεύεται ο «Κούτσμανους».

Ο «Κούτσμανους» είναι έθιμο από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και η ονομασία του προέρχεται από παραφθορά του ονόματος του Τούρκου Αγά της περιοχής, Κοτσμανλή. Την τρίτη ημέρα του Πάσχα οι άνδρες της Αρναίας φορούσαν τα καλά τους, με τα καριοφίλια και τα άλογα τους και ανηφόριζαν για το ύψωμα του Άη-Λια. Εκεί ανέβαιναν και τα γυναικόπαιδα και οι ιερείς του χωριού. Μετά την πανηγυρική θεία λειτουργία τα παλικάρια με πρόσχημα το έθιμο διαγωνίζονταν στη σκοποβολή με στόχους κόκκινα αυγά. Στη συνέχεια οι πανηγυριώτες κατέβαιναν στο άλσος της Αγίας Παρασκευής όπου συνεχιζόταν το γλέντι.

Ένα ακόμη έθιμο, που πραγματοποιείται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα είναι η «Σουσαρίτσα», όπου οι συμμετέχοντες κρατούν από ένα κόκκινο αυγό και διαγωνίζονται για το ποιος θα το κυλήσει πάνω στο γρασίδι χωρίς να το σπάσει. Νικητής ανακηρύσσεται αυτός που κυλά το αυγό του άσπαστο μακρύτερα.

Το έθιμο της «κούνιας» έχει τις καταβολές του στην αρχαία Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα πρόκειται για την «αιώρα» των κοριτσιών κατά τα αθηναϊκά Ανθεστήρια την περίοδο της Άνοιξης προς τιμήν του θεού Διονύσου. Η αίσθηση ελευθερίας που δίνει η κίνηση της κούνιας προς τον ουρανό, πίστευαν πως έφερνε καλή τύχη.

Κατά το έθιμο αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο

Οι κούνιες στολίζονται με όμορφα λουλούδια της Άνοιξης και την ώρα που μικροί και μεγάλοι κουνιούνται, οι κυρίες του χωριού τραγουδούν πασχαλιάτικα άσματα για το καλό.

Η Αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Εσταυρωμένου στο Δρυόβουνο

Η Τελετή της Αναπαράστασης του Εσταυρωμένου θα πραγματοποιηθεί και φέτος στην Ιερά Μονή Λογγίνου στο λόφο Γολγοθά στο Δρυόβουνο του Δήμου Βοΐου.

Η Θρησκευτική τελετή θα λάβει χώρα όπως κάθε χρόνο την Μεγάλη Παρασκευή 18 Απριλίου στις 10 το πρωί στον περίβολο της Ιεράς Μονής.

Αυγομαχίες στην Κρύα Βρύση

Ο Δήμος Πέλλας σε συνεργασία με τον Εμπορικό Σύλλογο Κρύας Βρύσης και τον Πολιτιστικό Αθλητικό Σύλλογο «Σωκράτη» διοργανώνουν την Δευτέρα 21 Απριλίου 2025 (δεύτερη μέρα του Πάσχα), Αυγομαχίες, στις 11.00 το πρωί στην οδό Ι. Μεταξά και Μ. Αλεξάνδρου γωνία (απέναντι από το cafe VERDI), στην Κρύα Βρύση

Οι Αυγομαχίες, είναι το έθιμο που συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό.

«Μαύρο αλώνι»

Στην τρίτη χερσόνησο της Χαλκιδικής, την Ιερισσό, έδρα του δήμου Αριστοτέλη, αναβιώνει το έθιμο του Καγκελευτού χορού. Πρόκειται για μεικτό κυκλικό ιστορικό και αργόσυρτο χορό που χορεύεται τις ημέρες του Πάσχα, ιδιαίτερα την Τρίτη μέρα, στην περιοχή «Μαύρο Αλώνι».

Τότε, οι χορευτές, σε κοινό κύκλο με τους άντρες μπροστά και τις γυναίκες να ακολουθούν, πιασμένοι αγκαζέ θηλυκωτά, με εξαίρεση τους δυο πρώτους οι οποίοι πιάνονται με μαντήλι από τα χέρια, κινούνται σύμφωνα με τις επιταγές του τραγουδιού. Οι στίχοι προστάζουν τον πρωτοσυρτή και τον πρωτοκαγκιλευτή να «βιργουκαγκιλέψουν» τον χορό.

Ετσι σχηματίζουν με τα χέρια τους καμάρα, κάτω από την οποία περνούν όλοι οι χορευτές σχηματίζοντας πολλές σειρές σαν σπείρες (καγκέλι). Ο χορός τελειώνει όταν περάσουν όλοι οι χορευτές και ο χορός ξαναπάρει την αρχική του μορφή σε ανοιχτό κύκλο.

«Μαύρο Αλώνι» ονομάζεται η τοποθεσία στην Ιερισσό, όπου το 1821, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης της Χαλκιδικής, το 1821, οι Τούρκοι κατά τη διαταγή του Σιντίκ Γιουσούφ Μπέη, έσφαξαν 400 Ιερισσιώτες. Με ύπουλο τρόπο, είχε υποσχεθεί γενική αμνηστία σ’ όλους όσους θα παραδινόταν. Αφού παραδόθηκαν 400 Ιερισσιώτες, τους ανάγκασε με την απειλή των όπλων να χορεύουν. Σε κάθε στροφή του χορού, τα σπαθιά των Τούρκων έσφαζαν και από έναν χορευτή.

Εκτοτε, για να τιμηθεί εκείνη η θυσία, κάθε χρόνο, την Τρίτη μέρα του Πάσχα, τελείται τρισάγιο και στη συνέχεια στήνεται χορός, με τη συμμετοχή ντόπιων και επισκεπτών. Πρόκειται για τον Καγκελευτό χορό που περιγράφουμε πιο πάνω, με το τραγούδι να συνοδεύεται από υπονοούμενα για την πολυπόθητη λευτεριά.

Η συμμετοχή της Ιερισσού στον Επαναστατικό Αγώνα του 1821 αποδεικνύεται από έγγραφα Ιερισσιωτών Αγωνιστών της περιόδου αυτής, που βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.

Η μνήμη αυτών των ηρωικών Ιερισσιωτών, αλλά και των Χαλκιδικιωτών αγωνιστών τιμάτε την Τρίτη μέρα του Πάσχα.

Το εύλογο ερώτημα που τίθεται, γιατί το μνημόσυνο γίνεται την Τρίτη ημέρα Πάσχα, ενώ τα σχετικά γεγονότα διαδραματίζονταν το Δεκέμβρη του 1821, φέρει απάντηση στο θρησκευτικό έθιμο των ορθόδοξων κατοίκων των Βαλκανικών χωρών και του ελληνικού χώρου, να εορτάζουν την Ανάσταση στα μνήματα με την τέλεση τρισαγίων και παραπλήσια, αναστάσιμα έθιμα (όπως π.χ. συμφαγία με τους νεκρούς) εκδοχή που ίσως αιτιολογεί γιατί παλαιότερα οι ντόπιοι, εκτός από τον συμβολικό Καγκελευτό Χορό, συνήθιζαν να παραμένουν όλη τη μέρα και να τρώνε στον χώρο του Μαύρου Αλωνιού.

*ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ, μετά τη Θεία λειτουργία στο ναό της Γέννησης της Θεοτόκου, ξεκινά η πομπή, όπου άντρες και γυναίκες κρατώντας εικόνες και εκκλησιαστικά λάβαρα (μπαριάκια), με την ελληνική σημαία να προπορεύεται, ξεκινούν τη διαδρομή για το Μαύρο Αλώνι. Η διαδρομή περνά από την περιοχή που ήταν χτισμένη η παλιά Ιερισσός, πριν τον καταστρεπτικό σεισμό του 1932, και που παλιότερα ήταν η αρχαία Ακανθος. Όταν φτάσουν στον χώρο του Αλωνιού ψάλλεται επιμνημόσυνη δέηση, προσφέρεται καφές -ο γνωστός ζωγραφίτικος (ελληνικός καφές αρκετά αραιωμένος) και κεράσματα. Ακολουθούν χοροί που χορεύονται από όλους και τελειώνουν πάντα με τον Καγκελευτό χορό. Με το που τελειώνει ο χορός όλοι μαζί, κατεβαίνουν με τις εικόνες και τα λάβαρα από διαφορετική διαδρομή.

Η συνάντηση των Επιταφίων στα Κοιμητήρια στη Νέα Μεσημβρία Θεσσαλονίκης

Στη Νέα Μεσημβρία Θεσσαλονίκης, τη Μεγάλη Παρασκευή, οι δύο Επιτάφιοι των ενοριών, μετά την περιφορά τους στους δρόμους, συναντώνται λίγο μετά τις 21:00 το βράδυ στα νεκροταφεία.

Εκεί, οι κάτοικοι ανάβουν κεριά στα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή και «η νύχτα γίνεται μέρα» από το φως των κεριών.

Το «Χριστός Ανέστη» στα νεκροταφεία και τα «Νεκρόδειπνα»

Στην Κοζάνη, το «Χριστός Ανέστη», πολλοί κάτοικοι το ψάλλουν στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου, που είναι το μεγαλύτερο νεκροταφείο της πόλης. Πρόκειται για μια θρησκευτική συνήθεια που έχει αντέξει στον χρόνο και που παρ’ όλες τις σύγχρονες διαστάσεις και μοντερνισμούς της ζωής, έχει καταφέρει να παραμείνει λιτή και με συμβολικό περιεχόμενο. Τα μέλη κάθε οικογένειας συγκεντρώνονται γύρω από τα μνήματα των νεκρών τους και με αναμμένη τη λαμπάδα ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη».

Άλλοι κλαίγοντας, άλλοι χαμογελώντας θα αγκαλιαστούν, θα τσουγκρίσουν τα αυγά τους και θα ανταλλάξουν ευχές, θα μιλήσουν για τους αγαπημένους τους που δεν βρίσκονται στη ζωή, ενώ φεύγοντας θα αφήσουν κόκκινα αυγά στο μνήμα για να «χορτάσουν» όλα τα μέλη της οικογένειας που έχουν πεθάνει.

Η ατμόσφαιρα της βραδιάς είναι ξεχωριστή, έχει στοιχεία κατάνυξης, έντονης συγκινησιακής φόρτισης ακόμη και σπαραγμού για τις οικογένειες που θρηνούν νέους ανθρώπους. Είναι μια ξεχωριστή εμπειρία, με πολύ δυνατές εικόνες για τον επισκέπτη.

Σε ορισμένα χωριά της Κοζάνης, όπου οι κάτοικοι έλκουν την καταγωγής τους από τον Πόντο, συνηθίζουν τα περίφημα «Νεκρόδειπνα». Τη Δευτέρα και την Τρίτη του Πάσχα, στο Πρωτοχώρι Κοζάνης, οι κάτοικοι μαζεύονται από νωρίς στα μνήματα και ετοιμάζουν το εορταστικό τραπέζι της οικογένειας με σπιτικά εδέσματα, γλυκά, κόκκινο κρασί και ό,τι άλλο αγαπούσαν οι νεκροί. Το γεύμα διαρκεί μέχρι αργά το απόγευμα και συνήθως σφραγίζεται μ’ ένα μεθυστικό γλέντι, συνοδεία ποντιακής λύρας, με χορούς και τραγούδια που θυμίζουν στα ζώντα μέλη της οικογένειας στιγμιότυπα από την ζωή των συγγενών τους που έχουν πεθάνει.

Η ατμόσφαιρα είναι συγκινητική και αυτό που εντυπωσιάζει είναι η εξοικείωση των ανθρώπων με την ιδέα του θανάτου καθώς και τα αισθήματα αγάπης και χαράς που οι άνθρωποι εκδηλώνουν σε αυτή τη νεκρολατρική γιορτή επιθυμώντας να «επικοινωνήσουν» με τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έφυγαν από την ζωή.

Πανηγύρι Αη Γιώργη – Κάψιμο Ρόκας στην Ρητίνη Πιερίας

Την Τετάρτη 23 Απριλίου 2025 στην Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Ρητίνης οι κάτοικοι της Ρητίνης συνεχίζουν την τοπική παράδοση, το τοπικό πανηγύρι της γιορτής του δρακοκτόνου και προστάτη Αγίου Γεωργίου και το κάψιμο της ρόκας.

Μετά την θεία λειτουργία στην εκκλησία της Ιεράς Μονής, η εικόνα του Αη Γιώργη μεταφέρεται στην αυλή του μοναστηριού και ξεκινά ο χορός με το τραγούδι «Μπρος στ’ Άγιου Γιώργη την αυλή, ιδώ βαρούν τα σήμαντρα να μαζιφτούμι σήμιρα» και συνεχίζεται με άλλα τοπικά τραγούδια που περιγράφουν την δύσκολη καθημερινότητα των κατοίκων από τα δεινά που υπέφεραν από τους Οθωμανούς κατακτητές, αλλά και τραγούδια της χαράς της άνοιξης και της Πασχαλιάς.

Ο χορός μεγαλώνει και συνεχίζεται με την συμμετοχή όλων των πιστών, επισκεπτών. Πέρα απ΄ την χαρά και την ανάταση που προσφέρει ο τοπικός παραδοσιακός χορός και το τραγούδι, είναι ευχή και τάμα για πολλούς να χορέψουν στο πανηγύρι τιμής στην γιορτή του προστάτη Αη Γιώργη.

Το «Κάψιμο της Ρόκας» είναι ένα ξεχωριστό τοπικό έθιμο της ορεινής Πιερίας και πραγματοποιείται στα χωριά που βρίσκονται γύρω από την Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Ρητίνης τις μέρες του Πάσχα, συνήθως την Τρίτη μέρα. Υπάρχουν τοπικές παραλλαγές στο αφήγημα, στην οργάνωση, τα τραγούδια, τη διαδικασία.

Χορεύουν και τραγουδούν τραγούδια της άνοιξης, της Πασχαλιάς, αλλά και τραγούδια που αναφέρονται σε γεγονότα που συνέβησαν την περίοδο της τουρκοκρατίας. Χωριά που υποφέρουν από επιδρομές των Οθωμανών κατακτητών, γυναίκες που αρπάζουν οι τούρκοι για το χαρέμι του Πασά, μάνες που χάνουν τα παιδιά τους, παλικάρια που συλλαμβάνονται και βασανίζονται.

Στο τελευταίο τραγούδι, σύμφωνα με το αφήγημα της προφορικής παράδοσης της Ρητίνης η ρόκα ανάβει, ο χορός σκορπίζει και η γυναίκα με τη ρόκα κυνηγά τον κόσμο.

Αυτό το δρώμενο έχει – κατά το αφήγημα – αναφορά σε ιστορικό γεγονός, όταν μια γυναίκα άναψε την ρόκα και άρχισε να κυνηγά τον κόσμο, διαπιστώνοντας πως τουρκικό απόσπασμα πλησίαζε για να συλλάβει τους άνδρες και τα παλληκάρια που κατέβηκαν από το βουνό για τις γιορτές του Πάσχα και του Αη Γιώργη. Το άναμμα της ρόκας και η αναστάτωση με το κυνηγητό του κόσμου, διέλυσε την συνοχή του τουρκικού αποσπάσματος με αποτέλεσμα τα παλληκάρια να βρουν δρόμο διαφυγής.

Σύμφωνα με την προφορική παράδοση (καταγραφή διδασκάλου Σωκράτη Ζιάκα, 1960) στο πέρασμα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού από την Ρητίνη, μεταξύ των όσων είπε στους Ρητινιώτες, ήταν και η προφητεία για τους τούρκους πως « … θα τους κυνηγάει μια Μάκου (γριά) με τη ρόκα και αυτοί θα φεύγουν χωρίς να κοιτούν πίσω». Φαίνεται πως αυτή η προφητεία επαληθεύτηκε σ αυτό το ιστορικό γεγονός με το άναμμα της ρόκας και το κυνηγητό του κόσμου.

– Τα τοπικά τραγούδια και τους χορούς συνοδεύει με την γκάιντα ο Αντώνης Μελέτης

– Στο μεγάλο χορό του πανηγυριού παίζει το συγκρότημα του Χαρ. Χανδόλια

Την οργάνωση της όλης εκδήλωσης έχει ο Χορευτικός Αναπτυξιακός Σύλλογος Ρητίνης με την συνεργασία της Ιεράς Μονής Αγίου Γεωργίου Ρητίνης και την συνδρομή εθελοντών. Συμμετέχουν τα χορευτικά τμήματα και η χορωδία του Συλλόγου.

«Γεφύρια» στο Νέο Σούλι Σερρών

Στο χωριό Νέο Σούλι του δήμου Εμμανουήλ Παππά αναβιώνει κάθε Μεγάλη Παρασκευή το μοναδικό έθιμο «Γεφύρια». Το έθιμο βρίσκει τις ρίζες του στα βάθη των αιώνων και συνεχίζεται από γενιά σε γενιά.

Σύμφωνα με αυτό, νεαρές κοπέλες και παλικάρια, όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα μαζεύουν από τις αυλές των σπιτιών διάφορα λουλούδια και μεγάλα φύλλα δέντρων.

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ξεκινά ο στολισμός των «Γεφυριών». Ξύλινες και μεταλλικές κατασκευές στο σχήμα γεφυριού τοποθετούνται ψηλά από τη μία πλευρά του δρόμου έως την άλλη.

Οι κατασκευές στολίζονται με πολλά λουλούδια και εικόνες που φέρνει ο κάθε κάτοικος από το σπίτι του.

Σε όλη τη διαδρομή που θα διανύσει το βράδυ ο Επιτάφιος θα περάσει κάτω από τα στολισμένα «Γεφύρια» που θα παραμείνουν στο χωριό 40 ημέρες, έως την «Ανάληψη του Κυρίου».

Μετά οι κάτοικοι θα πάρουν τα ξερά λουλούδια και τις εικόνες και θα τα βάλουν στο εικονοστάσι του σπιτιού, για να έχουν την ευλογία του Χριστού όλο τον χρόνο.

Περιφορά του Επιταφίου με Χάλκινα στην Γουμένισσα

Ένα ιδιαίτερο ηχόχρωμα χαρακτηρίζει τη λιτανεία του Επιταφίου στη Γουμένισσα του Κιλκίς. Δεκάδες οργανοπαίχτες με χάλκινα συνοδεύουν τη Μεγάλη Παρασκευή τους Επιταφίους των τριών εκκλησιών του χωριού, της Παναγίας, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Σάββα.