Πορτογαλία: Το καλό παράδειγμα στην Ευρώπη σήμερα
Μια ανάλυση των πλεονεκτημάτων της χώρας. Γράφει ο Μπάμπης Παπαϊωάννου.
Εικόνες – Λέξεις: Μπάμπης Παπαϊωάννου
Η Πορτογαλία είναι μια μικρή χώρα της Ιβηρικής με 10.276.617 κατοίκους. Με βαριά ιστορία πίσω της. Οι αρχαίες ελληνικές πηγές την αναφέρουν ως Λουσιτανία. Η πρωτεύουσα Λισαβόνα έχει πληθυσμό 552.700 κατοίκους ενώ η μητροπολιτική περιοχή της έχει σχεδόν 3.000.000 κατοίκους.
Έχει τον τίτλο της «πόλης του Οδυσσέα» μια και σύμφωνα με το μύθο την ίδρυσε ομηρικός ταξιδευτής και το αρχαίο της όνομα ήταν Ulissipo. Είναι μια πόλη που μπορεί να βρει κάποιος εύκολα τα σημάδια των πολιτισμών που πέρασαν από εκεί, αν και η νεότερη πόλη φέρει τη σφραγίδα της μετά το μεγάλο σεισμό τις 1 Νοεμβρίου του 1755 ριζικής ανοικοδόμησης.
Η Πορτογαλία έχει μια παράλληλη με την Ελλάδα ιστορία και τα χρόνια της κρίσης βρεθήκαμε μαζί στην περίφημη ομάδα P.I.G.S. που περιέγραφε με συντομία τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου ( Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία) που βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα και μπήκαν στα προγράμματα σταθερότητας υπό την τρόικα.
Σε αντίθεση με τη χώρα μας η κρίση στην Πορτογαλία άρχισε το 2010, μπήκαν στη διαδικασία των μνημονίων και της επιτήρησης τον Μάιο του 2011 και βγήκαν τον Απρίλιο του 2015. Η δημοσιονομική εποπτεία για την Πορτογαλία από τον ESM τελειώνει το 2026, ενώ για την Ελλάδα το 2060. Μερικά ακόμα οικονομικά στοιχεία που δείχνουν όμως τη διαφορετική ταχύτητα των δύο χωρών είναι ενδεικτικά για να καταλάβουμε γιατί η Πορτογαλία μας άφησε πίσω.
Στην έκθεση «Οικονομία και επιχειρήσεις – Special Report Ελλάδα – Πορτογαλία» τεύχος 35 του ΣΕΒ διαβάζουμε πως το ΑΕΠ της Ελλάδας συρρικνώθηκε κατά 25% την περίοδο 2008-2017, της Πορτογαλίας συρρικνώθηκε κατά 8% την πενταετία 2008-2013 και μέχρι το 2017 είχε σχεδόν ανακτήσει όλες τις απώλειες. Η Ελλάδα μέχρι πριν λίγα χρόνια υπερτερούσε στο κατά κεφαλή ΑΕΠ αλλά πλέον η Πορτογαλία την έχει προσπεράσει (στα €18,7χιλ έναντι €16,6χιλ στην Ελλάδα).
Αντίστοιχη είναι η εικόνα σε μια σειρά από δείκτες ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας (π.χ., Πορτογαλία στην 34η θέση στο Doing Business έναντι 72ης της Ελλάδας). Τα επί μέρους στοιχεία πλέον είναι επίσης υπέρ της Πορτογαλίας. Ενδεικτικά, μεγαλύτερη απασχόληση (73,5% του πληθυσμού, έναντι 57,8% της Ελλάδας), μεγαλύτερη συνεισφορά της μεταποίησης στην οικονομία (12,5% έναντι 9,4% του ΑΕΠ), μεγαλύτερη μέση προστιθέμενη αξία ανά ΜμΕ (€65,5χιλ έναντι €52,7χιλ).
Τι μπορεί να δει όμως ο απλός επισκέπτης στην Πορτογαλία σήμερα και γιατί η διαφορά είναι εμφανείς ακόμα και χωρίς τα στατιστικά και τους δείκτες των οικονομικών αναλυτών. Στην τελευταία μου επίσκεψη στη Λισαβόνα ήταν τρία τα χαρακτηριστικά που μου έκαναν εντύπωση:
- Τουρισμός. Στα τέλη Σεπτέμβρη η Λισαβόνα είναι μια πόλη με χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Περί τα 5 εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονται την πόλη κάθε χρόνο από το σύνολο των περίπου 25 εκατομμυρίων τουριστών που έχει η Πορτογαλία. (https://www.visitportugal.com/en)
- Η αγορά. Στη Λισαβόνα κάνει εντύπωση πως ο επισκέπτης εκτός από τα πολλά και υπέροχα καταστήματα εστίασης θα δει καταστήματα που πωλούν τοπικά προϊόντα. Ρούχα, παπούτσια, καπέλα, είδη σπιτιού, τοπικά προϊόντα και ότι άλλο μπορείς να σκεφτείς. Όλα ντόπια, Πορτογαλικά. Στους κεντρικούς εμπορικούς δρόμους της πόλης θα βρεις ποιοτικά προϊόντα τοπικών επιχειρήσεων που είναι πέρα από τα γνωστά εμπορικά σήματα που έχουν κατακλείσει και σχεδόν μονοπωλήσει τους εμπορικούς δρόμους των ελληνικών πόλεων.
- Οι άνθρωποι. Πέρα από τη φυσιογνωμική οικειότητα με τους Πορτογάλους που είναι λες και έχουν βγει από το ίδιο μεσογειακό καλούπι με εμάς τους χαρακτηρίζει η ευγένεια και η οικειότητα με όλους τους επισκέπτες στην πόλη και τη χώρα τους.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει τη διαφορά; Και γιατί η Πορτογαλία κατάφερε να βγει πιο γρήγορα από την κρίση και να έχει σήμερα μια ανάπτυξη που δημιουργεί τις προϋποθέσεις συμμετοχής στο νέο ευρωπαϊκό χάρτη;
Προσπαθώντας να μπούμε στην ουσία της ερώτησης μια και έχουν γίνει στο πρόσφατα παρελθόν αναλυτικές παρουσιάσεις και μελέτες του Πορτογαλικού κατορθώματος θα περιοριστώ να εντοπίσω τέσσερις παραμέτρους που συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του αποτελέσματος.
- Πολιτική ωριμότητα. Τα πολιτικά κόμματα στην Πορτογαλία έδειξαν πως στις δύσκολες στιγμές μπορούν να συνεννοηθούν, να θέτουν κοινούς στόχους και να τους πετυχαίνουν. Η δε πολιτική συμμαχία των σοσιαλιστών με την αριστερά κατάφερε τα τελευταία χρόνια να επαναφέρει πολύ πιο γρήγορα εισοδήματα και κοινωνικό κράτος υπέρ των πολλών στα επίπεδα προ της κρίσης. Ενδεικτικό σημείο της πολιτικής ωριμότητας το γεγονός πως ούτε την περίοδο της οικονομικής κρίσης ούτε και τώρα η Πορτογαλία είχε κόμμα φασιστικό, ακροδεξιό ή λαϊκιστικό.
- Ανάπτυξη. Η Πορτογαλία, μια περιφερειακή οικονομία της Ευρώπης και της ευρωζώνης κατάφερε να γίνει ανταγωνιστική και να συμμετάσχει ενεργά στην μετά την κρίση Ευρώπη έχοντας τουλάχιστον τρεις οικονομικούς τομείς στους οποίους θεωρείται σημαντικός οικονομικός παράγοντας. Τόσο στη Λισαβόνα όσο και στο σύνολο της χώρας η κατασκευές νέων κτιρίων είναι στην πρώτη γραμμή των επενδύσεων. Το βαρύ χαρτί της χώρας είναι η μεταποίηση που προσφέρει τόσο θέσεις εργασίας όσο και εξαγωγές.
- Επώνυμα προϊόντα και re-branding.Στο παρελθόν η Πορτογαλία είχε σειρά από προϊόντα τα οποία δύσκολα μπορούσαν με τοποθετηθούν στην ευρωπαϊκή και τη διεθνή αγορά. Τα τελευταία δέκα χρόνια ξεκίνησε μια συστηματική προσπάθεια αναγνώρισης των προϊόντων της και ειδικά στον τομέα της υποδηματοποιίας (https://portugalshoes.com) και της ένδυσης (https://portugaltextile.com) όσο και των κρασιών (http://www.winesofportugal.info) με καταπληκτικά αποτελέσματα. Τα μεγαλύτερα ονόματα των εταιριών υπόδησης φτιάχνουν πλέον τα προϊόντα τους στην Πορτογαλία ενώ είναι δεκάδες οι τοπικές εταιρίες που κάνουν εξαγωγές ποιοτικών υποδημάτων σε όλο τον κόσμο κατοχυρώνοντας έτσι το made in Portugal ως συνώνυμο της ποιότητας.
Το ίδιο και στο χώρο της ένδυσης. Τα δε Πορτογαλικά κρασιά θεωρούνται πλέον από τα καλύτερα στον κόσμο έχοντας εκτός από τα καταπληκτικά κόκκινα της κοιλάδας του Douro τη μοναδικότητα των κρασιών Porto και Vinho Verde. Η συμμετοχή στις μεγαλύτερες εκθέσεις, η ενίσχυση νέων πορτογάλων σχεδιαστών και η δημιουργία μεγάλων εκδηλώσεων – εκθέσεων σε εθνικό επίπεδο αλλά κύρια η υποστήριξη για την ανάπτυξη των κλάδων αυτών και με νέα ψηφιακά εργαλεία έκανε τη διαφορά.
- Στρατηγικός σχεδιασμός σε επίπεδο τοπικό, περιφερειακό, εθνικό. Η Πορτογαλία μια χώρα με χαμηλού επιπέδου υποδομές το 1986 όταν εντάχθηκε στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση κατάφερε να έχει στις μέρες μας ένα από τα καλύτερα οδικά δίκτυα, να είναι από τους πρωταθλητές στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να έχει ένα ξεκάθαρο και αποδεκτό από όλους σχεδιασμό το “Portugal 2020” (https://www.portugal2020.pt) για το τι πρέπει να γίνει σε κάθε τομέα της οικονομίας και της κοινωνίας.
Ταυτόχρονα η Πορτογαλία είναι η πρώτη χώρα στον πλανήτη που εφαρμόζει το θεσμό του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού σε εθνικό επίπεδο και για όλες τις δαπάνες (https://opp.gov.pt/english) . Όχι στη θεωρία όπως παρουσιάστηκε και στην Ελλάδα ή σαν μια μόδα που μας ήρθε από το εξωτικό Πόρτο Αλέγκρε και το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ αλλά ως μια πραγματική άσκηση δημοκρατίας και συμμετοχής των πολιτών. Οι δήμοι, οι περιφέρειες αλλά και η κεντρική κυβέρνηση μέσα από έξυπνες ψηφιακές εφαρμογές ρωτούν τους πολίτες για τις προτεραιότητες και τις ανάγκες τους. Το αποτέλεσμα; Χιλιάδες πολίτες και κύρια νέοι συμμετέχουν στις διαδικασίες συν-διαμόρφωσης των προϋπολογισμών. Είναι μία μόνο από τις πολλές κοινωνικές πρωτοπορίες μιας χώρας που σε διστάζει να τολμήσει να κάνει τη διαφορά.
Αυτό που είδα είναι μια πόλη που θέλει να αναπτύξει ταυτόχρονα προϊόντα και υπηρεσίας για τους πολίτες της αλλά και για τους πολίτες του κόσμου. Μια χώρα που θέλει ρόλο στη νέα μετά την κρίση Ευρώπη εξάγοντας και καλώντας να επισκεφθούν την μικρή αυτή χώρα, να τη γνωρίσουν και να την εμπιστευτούν.
Η Πορτογαλία μπόρεσε να γίνει ένα από τα καλά παραδείγματα στην Ευρώπη σήμερα. Και να αποδείξει πως οι μικρές περιφερειακές χώρες της Ευρώπης μπορούν να γίνουν ελκυστικές στις επενδύσεις, μπορούν να δημιουργούν ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες και να έχουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία με ευαισθησία και κοινωνικό κράτος υπέρ των πολιτών τους. Μια χώρα που δεν έχει μπει σε αυτόματο πιλότο.
Τέλος η Πορτογαλία είναι μια πετυχημένη ιστορία γιατί επενδύει στην εκπαίδευση, τους νέους και την καινοτομία αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία που θα σας την πω τις επόμενες ημέρες.
