Η Βενετία μάχεται για να σώσει τη ψυχή της

Γόνδολες, κανάλια και όλες εκείνες οι γέφυρες. Για πολλούς τουρίστες, η Βενετία είναι μόνο αυτό: η πλωτή πόλη φτιαγμένη για το Instagram.

Για άλλους, αποτελεί σύμβολο των υπερβολών του σύγχρονου κόσμου: μια πόλη που έχει μετατραπεί σε θεματικό πάρκο, καταπατημένη από τον υπερτουρισμό, ενώ τα ενοικιαζόμενα καταλύματα είναι διαρκώς sold out. Τα στατιστικά είναι αποκαλυπτικά. Περίπου 30 εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονται τη Βενετία κάθε χρόνο, υπερκαλύπτοντας τον τοπικό πληθυσμό, που έχει πλέον μειωθεί σε λιγότερους από 50.000 κατοίκους.

Οι ντόπιοι που θέλουν να παραμείνουν στην πόλη τους, αντιμετωπίζουν έλλειψη κατοικιών — καθώς τα σπίτια έχουν μετατραπεί σε τουριστικά καταλύματα — έλλειψη καταστημάτων για την κάλυψη αναγκών της καθημερινής ζωής και έλλειψη θέσεων εργασίας για όσους δεν ασχολούνται με τον τουριστικό τομέα.

Στο μεταξύ, οι επισκέπτες συνεχίζουν να έρχονται, και να ανεβάζουν τις μαγευτικές φωτογραφίες από τα κανάλια στο Instagram. Περίπου το 90% εξ αυτών θεωρούνται μονοήμεροι επισκέπτες — κι έτσι, παρόλο που δεν καταλαμβάνουν την όλο και πιο περιορισμένη προσφορά στέγης, χρησιμοποιούν τους πόρους της πόλης χωρίς να αφήνουν σχεδόν κανένα οικονομικό όφελος για την τοπική κοινωνία.

Δεν είναι περίεργο που κάποιοι αποκαλούν τη Βενετία «η πόλη που πεθαίνει» και «η πόλη που βυθίζεται», λέει ο Σιμόνε Βεντουρίνι, δημοτικός σύμβουλος για τον τουρισμό, στο ντοκιμαντέρ του CNN «The Whole Story: Saving Venice».

Ωστόσο, ενώ οι ενέργειες των τοπικών αρχών — όπως το δοκιμαστική χρέωση των 5 ευρώ για τους μονοήμερους επισκέπτες το 2024, το οποίο αναμένεται να επαναληφθεί το 2025, καθώς και το Smart Control Room που παρακολουθεί την κίνηση των επισκεπτών στην πόλη — έχουν προκαλέσει μικτές αντιδράσεις, πολλοί άλλοι Βενετοί λαμβάνουν δικές τους πρωτοβουλίες για να διατηρήσουν τη ζωή στην πόλη όπως την ξέρουν.

Επιπλέον, πολλοί από αυτούς συνεργάζονται με επισκέπτες, ελπίζοντας να μετριάσουν τη ζημιά που προκαλεί ο μαζικός τουρισμός μέσω πιο βιώσιμων έργων.

Το 2018, ο Εμανουέλε Νταλ Κάρλο ξεκίνησε την πλατφόρμα Fairbnb — μια πλατφόρμα για ενοικιαζόμενα καταλύματα διακοπών που ανήκουν αυστηρά σε κατοίκους της περιοχής.

Ένας από τους βασικούς λόγους για την έξοδο των Βενετών προς την ενδοχώρα τα τελευταία χρόνια είναι η έλλειψη κατοικιών στην πόλη. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 8.322 καταχωρήσεις στην Airbnb στη Βενετία, σύμφωνα με την Inside Airbnb, το 77% των οποίων αφορούν ολόκληρα ακίνητα. Τα δύο τρίτα των ιδιοκτητών έχουν πολλαπλές καταχωρήσεις — κάτι που σημαίνει ότι δεν νοικιάζουν απλώς ένα επιπλέον δωμάτιο ή το διαμέρισμα της γιαγιάς τους.

«Δεν είμαστε κατά της ιδιωτικής περιουσίας, αλλά αν νοικιάζεις 20 σπίτια μόνο σε τουρίστες, τότε γίνεσαι πρόβλημα για την κοινότητα σου», λέει ο Νταλ Κάρλο, ένας από τις δεκάδες χιλιάδες Βενετούς που έχουν φύγει για την ενδοχώρα, ένα ταξίδι μόλις 10 λεπτών με το τρένο (συν διαδρομή με φέρι ως το κέντρο της πόλης).

Η Fairbnb είναι μια αντίστοιχη πλατφόρμα — αλλά όλα τα καταλύματα ανήκουν σε τοπικούς κατοίκους και οι ιδιοκτήτες έχουν περιορισμό στον αριθμό των ακινήτων που μπορούν να διαθέτουν.

Επιπλέον, το 50% των τελών της πλατφόρμας κατευθύνεται σε τοπικά κοινωνικά έργα στον προορισμό που επισκέπτονται οι τουρίστες.

Οι τουρίστες μπορεί να νομίζουν πως δεν προκαλούν μεγάλη ζημιά νοικιάζοντας ένα απλό διαμέρισμα για λίγες μέρες, αλλά με την ταχεία μείωση της διαθέσιμης στέγης για τους ντόπιους, ο Νταλ Κάρλο προειδοποιεί ότι πλησιάζει το σημείο καμπής.

«Δεν πρόκειται να υπάρξει άλλη Βενετία», λέει. «Όταν έχεις συμβάλει στην οριστική αλλαγή αυτού του τόπου, δεν υπάρχει επιστροφή». 

Διατηρώντας ζωντανές τις παραδώσεις 

Άλλοι κάτοικοι μάχονται την παρακμή διατηρώντας ζωντανές τις παραδόσεις. Η Έλενα Αλμάνσι εξασκεί τη voga alla veneta, την τεχνική της όρθιας κωπηλασίας που χρησιμοποιούν οι Βενετοί για να πλοηγούνται στη λιμνοθάλασσα εδώ και αιώνες. Ως διαγωνιζόμενη στις τακτικές ρεγκάτες της Βενετίας, είναι μέλος μιας ομάδας γυναικών που προσφέρουν μαθήματα κωπηλασίας μέσω της πρωτοβουλίας Row Venice, μιας δράσης βιώσιμου τουρισμού που μεταφέρει επισκέπτες στα κανάλια της πόλης, για να τη δουν όπως προοριζόταν: από το νερό.

Έπειτα είναι ο Ματέο Σιλβέριο, του οποίου η startup, Rehub επαναχρησιμοποιεί απορρίμματα από τη διάσημη διαδικασία κατασκευής γυαλιού στο Μουράνο, μετατρέποντάς τα σε καλλιτεχνικές δημιουργίες μέσω 3D εκτυπωτή, όπως σκεύη κουζίνας και άλλα αντικείμενα τέχνης.

Μια ακόμη που συνεχίζει τον αγώνα είναι η Μικέλα Μπορτολότσι, σχεδιάστρια που είχε ζήσει στο εξωτερικό αλλά επέστρεψε στη γενέτειρα της κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Καταλαβαίνοντας ότι ήθελε να μείνει και να στηρίξει την κοινότητα, άνοιξε ένα κατάστημα, σήμερα με το όνομα Relight Venice, όπου δημιουργεί προϊόντα που μοιάζουν με σουβενίρ αλλά σε κάνουν να σταθείς και να σκεφτείς.

Τα χαρακτηριστικά της προϊόντα είναι κεριά και σαπούνια σε μορφές αρχιτεκτονικών στοιχείων της βενετσιάνικης γοτθικής αρχιτεκτονικής. Ξεκίνησε φτιάχνοντας γλειφιτζούρια με σχέδιο εμπνευσμένο από τη διάσημη κιονοστοιχία του Παλατιού των Δόγηδων.

«Αυτό ήταν το ερώτημα: θες να το καταναλώσεις ή να το κρατήσεις;» ρωτάει.

«Η άποψή μου είναι πως η Βενετία είναι τόσο όμορφη όσο το προϊόν μου — και πολύ περισσότερο. Μην καταναλώνετε τη Βενετία γιατί δεν μπορούμε να την ξαναχτίσουμε ή να την ξαναγοράσουμε.»

Ελπίζει ότι και άλλοι νέοι θα ανοίξουν παρόμοιες επιχειρήσεις. «Αν μπορούμε να αγωνιστούμε, μπορούμε να μείνουμε», λέει.

Ο χρόνος μετρά αντίστροφα 

Είναι όμως ήδη πολύ αργά για να σωθεί η Βενετία; Όχι σύμφωνα με τον Φάμπιο Καρέρα, του οποίου το Venice Project Center στο Worcester Polytechnic Institute της Μασαχουσέτης μελετά τα προβλήματα της πόλης από το 1988. Γεννημένος στη Βενετία, μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Ιταλίας και ΗΠΑ.

«Πιστεύω ότι αρκετοί άνθρωποι έχουν πλέον συνειδητοποιήσει ότι το “χαρτί του τουρισμού” έχει παιχτεί υπερβολικά, και θα υπάρξει κάποια αναδίπλωση», λέει, αναφέροντας τις πρόσφατες διαμαρτυρίες σε προορισμούς όπως η Μαγιόρκα και τα Κανάρια Νησιά ως παραδείγματα κοινοτήτων που αντιδρούν.

«Παράδοξα, είμαι αισιόδοξος», προσθέτει.

Η ομάδα του Καρέρα μελετά τρόπους βελτίωσης της βιωσιμότητας της ζωής στην πόλη, από την εισαγωγή δρομολογίων για πλοία-παραδόσεων ώστε να μειωθεί το moto ondoso (το κύμα που παράγεται από τα σκάφη και καταστρέφει τα θεμέλια της πόλης), μέχρι την αξιολόγηση δυνατοτήτων δημιουργίας φάρμας μικροφυκών στη λιμνοθάλασσα.

Η λιμνοθάλασσα είναι, φυσικά, η ευλογία και η κατάρα της Βενετίας. Το νερό ήταν αυτό που επέτρεψε στην πόλη να εξελιχθεί σε μία από τις πιο ισχυρές ναυτικές δυνάμεις του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, και να ιδρύσει τη Δημοκρατία της Βενετίας — τη μακροβιότερη δημοκρατία στην ιστορία.

Όμως, νέα κανάλια που άνοιξαν στη λιμνοθάλασσα κατά τη βιομηχανική εποχή, η αύξηση της ναυτιλιακής κυκλοφορίας και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας λόγω της κλιματικής αλλαγής, σημαίνουν ότι η πόλη πλημμυρίζει πλέον πιο εύκολα και πιο συχνά από ποτέ.

Το 2020, η Βενετία είδε την έναρξη λειτουργίας των φραγμάτων πλημμύρας MOSE, που σχεδιάζονταν από το 1988. Όμως, ήδη τα φράγματα — τα οποία σχεδιάστηκαν για να ενεργοποιούνται λίγες φορές τον χρόνο — χρησιμοποιούνται συχνά, ειδικά το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Στους πρώτους 14 μήνες, το σύστημα χρησιμοποιήθηκε 33 φορές.

Αυτό δεν έχει μόνο τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις — η ανύψωση των φραγμάτων κοστίζει περίπου 200.000 ευρώ (206.000 δολάρια) κάθε φορά — αλλά έχει και παράπλευρες συνέπειες για τη λιμνοθάλασσα, η οποία έχει «σχεδιαστεί» από τη φύση ώστε να ξεπλένεται δύο φορές την ημέρα. Το κλείσιμο των φραγμάτων σημαίνει επίσης το κλείσιμο της πρόσβασης στο λιμάνι, που είναι ένα από τα σημαντικότερα στην Ιταλία.

Ενώ οι επιστήμονες μελετούν πώς να διαχειριστούν τη λιμνοθάλασσα, ο Καρέρα επικεντρώνεται σε πιο πρακτικά ζητήματα για την αντιμετώπιση του βασικού κοινωνικού προβλήματος της Βενετίας: την έλλειψη κατοίκων. Κατά τη γνώμη του, ένα καλύτερο σύστημα μεταφορών θα μπορούσε να προσελκύσει ανθρώπους να ζήσουν στη Βενετία.

«Θα μπορούσε να κάνει τεράστια διαφορά αν είχαμε, ας πούμε, ένα μετρό, κάτι που είχε συζητηθεί κάποτε», λέει. «Θα μπορούσες να ζεις στη Βενετία και να δουλεύεις στην ενδοχώρα και να πηγαίνεις πολύ γρήγορα. Στην ενδοχώρα γύρω από τη Βενετία υπάρχουν πολλές δουλειές, δουλειές στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας — όλα αυτά που λέμε να φέρουμε εδώ, είναι ήδη εκεί.»

Ο Νταλ Κάρλο συμφωνεί ότι το κλειδί είναι να προσελκύσουμε ανθρώπους που δεν έχουν σχέση με τον τουρισμό να ζήσουν στη Βενετία. «Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να προσπαθούμε να προσελκύσουμε ή να διατηρήσουμε εδώ ανθρώπους έξυπνους, επιχειρηματίες, γιατί αυτό είναι στο DNA της πόλης», λέει, προσθέτοντας ότι η Βενετία ποτέ δεν ήταν «μια πόλη με καταστηματάρχες και ενοικιαστές. Αυτό έχει καταντήσει να είναι.» 

Η Μπορτολότσι πιστεύει ότι ο υπεύθυνος τουρισμός μπορεί να βοηθήσει. «Πιστεύω ότι είναι σημαντικό, αν ένας άνθρωπος από το εξωτερικό γνωρίσει έναν ντόπιο, να μάθει τον πολιτισμό, να μάθει την παράδοση, να μάθει το πρόβλημά μας και τη χαρά μας… ίσως να μπορέσει να απολαύσει τη Βενετία με έναν όμορφο τρόπο και ίσως να μας βοηθήσει να τη διατηρήσουμε», λέει.

Ο Τσέζαρε Πέρις, πρόεδρος της Società di Mutuo Soccorso fra Carpientieri e Calfati di Venezia, που χρησιμοποιεί το Squero San Isepo, ένα από τα τελευταία ναυπηγεία της πόλης, φοβάται πως ίσως είναι ήδη πολύ αργά για να σωθεί η Βενετία — αλλά προσθέτει πως, αν δεν είναι, τότε το όφελος θα μπορούσε να είναι τεράστιο. Αναφέρει έναν φίλο του, ο οποίος του λέει συχνά ότι η σωτηρία της Βενετίας είναι σαν να σώζεις τον κόσμο από τον μαζικό τουρισμό:

«Αν βρεις έναν τρόπο να έχεις τουρίστες στη Βενετία που δεν σκοτώνουν την πόλη, ίσως τότε βρούμε τη μέθοδο για να σώσουμε όλες τις πόλεις του κόσμου.» 

πηγή: cnn.com