Τα δεκάδες πρόσωπα μιας υπέροχης Πόλης.

Του Γιώργου Τούλα

Στην Κωνσταντινούπολη πήγα για πρώτη φορά την άνοιξη του 1990. Η επόμενη ήταν το καλοκαίρι του 2003 και η τρίτη αυτό το φθινόπωρο. Η μετάλλαξη της πόλης μέσα σε αυτά τα είκοσι χρόνια είναι εντυπωσιακή. Για μένα παραμένει η πιο γοητευτική πόλη στον κόσμο, μια αληθινή κιμπάρισσα κοσμοπολίτισσα εστεμμένη από την Ιστορία πόλη που όμως προχωρά στο μέλλον με κινητήρες τούρμπο.

Τι συνέβη σε αυτά τα είκοσι χρόνια στην πόλη; Ο πληθυσμός διπλασιάστηκε. Κοντεύει πια τα 20 εκατομμύρια κατοίκους. Μια γιγάντια Βαβέλ που άπλωσε τα όρια της κατά μήκος και πλάτος δημιουργώντας μια από τις μεγαλύτερες mega-cities του πλανήτη Γη!

Με την Έλτσιν που ζούσε για σχεδόν είκοσι χρόνια στη Nέα Υόρκη γνωριζόμαστε από χρόνια. Επέστρεψε στην πόλη της πριν δυο χρόνια, στην οικογένεια της ανήκουν πολλοί τηλεοπτικοί σταθμοί. Μου μιλά για αυτή τη μετάλλαξη με απογοήτευση: ‘’Αν και παραμένει μια γοητευτική πόλη είναι πια πολύ δύσκολο να ζει κανείς εδώ’’. Περνάμε με το ταξί από τη γειτονιά Μπορέκ, την νέα γη της επαγγελίας με τους ουρανοξύστες, τα αστραφτερά εμπορικά κέντρα των πανάκριβων καταστημάτων, τα σπίτια που οι τιμές των ενοικίων τους είναι απλησίαστες ακόμα και για τους ευρωπαίους. “Εδώ ήταν κάποτε το παλαιό μικρό εργοστάσιο επίπλων του πατέρα μου. Όταν βγήκε στη σύνταξη το δώσαμε για ελάχιστα χρήματα. Σήμερα η γη εδώ αξίζει χρυσάφι”. Λίγο παρακάτω στην ίδια γειτονιά είναι το εστιατόριο της Μαρίας Εκμετσίογλου. Γνωρίζω τη Μαρία από παλιά, από μια συνέντευξη που της είχα κάνει πριν μερικά χρόνια. Στην Πόλη την αγαπούν πολύ. Αυτό είναι το τρίτο εστιατόριο που δημιουργεί. Στα τραπέζια του Έλληνες και Τούρκοι. Η εκπομπή της στο Mega κάνει τρελά νούμερα, έχει σχέδια για ένα βιβλίο, μια ταινία βασισμένη στο βιβλίο της, πιθανά ένα εστιατόριο στην Ελλάδα. Πάνω από όλα είναι μια πληθωρική οικοδέσποινα της Πόλης, ο ιδανικός τρόπος να γνωρίσεις τις γεύσεις και τα μυστικά της. Μας μιλά για την ανάπτυξη της Τουρκίας, για τις πόλεις που παράγουν διαρκώς προϊόντα, την εξειδίκευση. ‘’Φέρθηκαν έξυπνα οι Τούρκοι τα τελευταία χρόνια και ξέφυγαν μπροστά’’, λέει.

Την ανάπτυξη τη βλέπει κάνεις παντού εδώ. Η Πόλη είναι γεμάτη γερανούς. Τόσους γερανούς δεν έχω δει ποτέ αλλού. Σε κάθε γωνία χτίζεται ένα ιδιωτικό νοσοκομείο, ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα, τα γραφεία κάποιας πολυεθνικής, ένα ξενοδοχείο. Τα ξενοδοχεία της πόλης συναγωνίζονται σε ανέσεις και χλιδή το ένα το άλλο. Λίγες μέρες πριν φτάσουμε ένα mail από τη διεύθυνση του ξενοδοχείου που μείναμε με ρωτούσε σε τι θερμοκρασία θα θέλαμε να βρούμε το δωμάτιο όταν φτάσουμε!

Το χρήμα, ο νέος θεός της Τουρκίας είναι πανταχού παρόν και κυρίαρχο. Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησε νέες αγορές για τους Τούρκους στις δημοκρατίες του Καύκασου. Το χρήμα από κει ρέει άφθονο αγοράζοντας τουρκικά προϊόντα όλων των ειδών από αυτοκίνητα και τηλεοράσεις μέχρι κουβέρτες, που γίνονται αντικείμενα πόθου στις χώρες με τα ονόματα που τελειώνουν σε Ιστάν. Παράλληλα άπειρα εργατικά χέρια από την Ανατολία έφθασαν στις παρυφές της πόλης χτίζοντας τα περίφημα σπίτια της νύχτας, αυθαίρετα δηλαδή που τώρα προσπαθεί η κυβέρνηση να βάλει σε τάξη. Δεν είναι το μόνο ανοιχτό μέτωπο για τον Ερντογάν στην Πόλη. Το πάρκο Γκεζί, στην πλατεία Ταξίμ, που μόλις πρόσφατα πεζοδρομήθηκε ολόκληρη απομακρύνοντας τα αυτοκίνητα, το πάρκο-αφορμή για τις πρόσφατες ταραχές στην πόλη που απέτρεψαν την μετατροπή του σε εμπορικό κέντρο.

Οι πολέμιοι του Ερντογάν του καταλογίζουν στις προθέσεις του την μετατροπή της χώρας σε ένα απέραντο μεταμοντέρνο σκηνικό καπιταλισμού και την επιστροφή στο παλαιό Ισλάμ με ισχυρές δόσεις αλαζονείας στο πρόσωπο του. Μαρίνες, ιδιωτικά νοσηλευτήρια, πανάκριβα συγκροτήματα διαμονής, σύμβολα χλιδής. Και από την άλλη αστυνόμευση παντού, ίσως από τις πιο ασφαλείς πόλεις του κόσμου παρά το χαοτικό της μέγεθος, επιστροφή του Ισλάμ, διαφθορά, εκτοπισμοί αντιφρονούντων, φόβος. Οι σχέσεις του με τον ζάμπλουτο επιχειρηματία και ακραιφνή ισλαμιστή, Φετουλά Γκιουλέν που τον στήριξε για πάρα πολλά χρόνια περνούν πια κρίση.  Ο Γκιουλέν είναι αποφασισμένος να αποκαλύψει τη διαφθορά που σκεπάζει έντεχνα ο τούρκος πρωθυπουργός και οι παντώς είδους πολέμιοι του και κυνηγημένοι από κείνον είναι έτοιμοι να βγουν στους δρόμους και πάλι.Κάνεις δεν γνωρίζει πια θα είναι η επόμενη μέρα σε μια χώρα που επενδύθηκαν απίστευτα δις και που πάει ολοταχώς για εκλογές το Μάρτη, με στόχο την προεδρία πια με αυξημένες εξουσίες, εκλογές με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Ποιο μέλλον; Θα δείξει.

Προς το παρόν το παρελθόν είναι ακόμα κυρίαρχο και ισχυρό. Παρασκευή βράδυ ανεβαίνουμε τα σκαλιά της παλιάς αγοράς Ρωμυλίας, στην Ιστικλάλ, στο καφέ Περαζί. Ένα παλιό έρημο κτίριο που στον τρίτο του όροφο παίζει μια μπάντα φτιαγμένη από Έλληνες και Τούρκους νεαρούς. Ο Χάρης Ρήγας οικοδεσπότης εδώ τραγουδά παλιά ρεμπέτικα σε δυο γλώσσες και το κοινό μοιρασμένο, Πολίτες ελληνικής καταγωγής που ξέμειναν εδώ, φοιτητές αλλά και πολλοί νεαροί κυρίως Τούρκοι, σε ένα σκηνικό Ανατολής αυθεντικό. Κατεβαίνοντας στις δυο τη νύχτα στον πεζόδρομο περισσότεροι από 50 χιλιάδες άνθρωποι εκείνη την προχωρημένη ώρα περπατούσαν πάνω κάτω ψώνιζαν στα ανοιχτά μαγαζιά ή κουρεύονταν στα κουρεία. Η πόλη που ποτέ δεν κοιμάται.

Στο πάρκο Μέκσα γίνεται το design week για φέτος. Μετακόμισε εκεί σε μια τεράστια τέντα καθώς η γέφυρα που το φιλοξενούσε στον Κεράτιο ανακατασκευάζεται. Δεκάδες Τούρκοι σχεδιαστές, αφιέρωμα στο πολωνέζικο και το φινλανδικό design, κομμάτια εντυπωσιακής ομορφιάς και διαλέξεις. Χιλιάδες νέοι άνθρωπο, πάνω από 5000 για πέντε μέρες έρχονται σε επαφή με το μέλλον του τούρκικου βιομηχανικού σχεδίου. Υπάρχουν γειτονιές της πόλης γεμάτες με δημιουργούς, σχεδιαστές, γραφίστες και fashion designers. 

Η Κωνσταντινούπολη σήμερα είναι το απόλυτο δείγμα της Μητρόπολης. Από τις πέντε-έξι αυτού του μεγέθους πόλεις στον κόσμο είναι η πιο αντιπροσωπευτική περίπτωση μίξης κόσμων, πληθυσμών, συνηθειών, παρελθόντος και μέλλοντος. Δεν προλαβαίνεις να αφομοιώσεις τις εικόνες, να αντιληφθείς τις αλλαγές. Πάνω στο Βόσπορο το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης σε ένα παλιό εργοστάσιο είναι μια στάση που ο καθένας πρέπει να κάνει. Η Τέχνη μου λέει η Έλσιν απασχολεί πολύ τους νέους Τούρκους σε αντίθεση με τις προηγούμενες γενιές. Οι γλαλερί είναι γεμάτες κόσμο, τα μουσεία δημοφιλή, τα νέα Μέσα γίνονται αντικείμενο λατρείας από τους καλλιτέχνες. Χίλια πεντακόσια μέτρα παραπάνω όμως υπάρχει το πιο γοητευτικό μουσείο που φτιάχτηκε τα τελευταία χρόνια στον κόσμο. Το Μουσείο της Αθωότητας του Ορχάν Παμούκ. Ένα ταξίδι σε ήχους, εικόνες και αισθήσεις μιας Πόλης που χάνεται. Βγήκα από το κτίριο συγκλονισμένος.

Κάτω στη γέφυρα του Γαλατά χιλιάδες ψαράδες συνωστίζονται κυριολεκτικά ο ένας πάνω στον άλλο με τα καλάμια τους για ένα ψάρι. Σουρουπώνει στην πόλη και άνθρωποι βιαστικοί μυριάδες περιμένουν το τραμ για το Ινονού. Είναι τόσοι πολλοί που δεν χωρούν στa βαγόνια. Η Πόλη ασφυκτιά μου λέει η Τουρκάλα φίλη μου. Τα μποτιλιαρίσματα το Σαββατόβραδο είναι δεκάδες χιλιόμετρα.

Στην ίδια πόλη βλέπεις γυναίκες με μπούργκα που ξεχωρίζουν μόνο τα μάτια τους να χειρίζονται το i-phone και υπέρ-μοντέρνους νεαρούς με κουρέματα βγαλμένα από εντιτόριαλ μόδας. Το άλλο πρωί στο αεροδρόμιο Ατατούρκ το lounge της Turkish Airlines ξεπερνά τη φαντασία και τις ανέσεις πεντάστερου ξενοδοχείου. Όπως και το φαγητό στην πτήση που έχει προετοιμαστεί από σεφ που ειδικεύεται σε γκουρμέ γεύσεις. Φτάνοντας σπίτι μου η τηλεόραση έπαιζε τούρκικα σίριαλ, η βιομηχανία της εικόνας εκεί που πουλιέται σε άπειρα μέρη του κόσμου και στο Mega η εκπομπή της Μαρίας. Ταμάμ! 

*Στην Κωνσταντινούπολη ταξιδέψαμε καλεσμένοι της Turkish Airlines για το Design Week.