Ταξιδεύοντας στη Συρία του 2023

Λέξεις: Άννα Χατζημανώλη / Εικόνες: Άννα Χατζημανώλη, Δήμητρα Στασινοπούλου

Όταν ξεδιπλώνεται μια ιστορία τόσων χιλιετιών, νιώθεις το μέγεθός σου και σκύβεις να προσπαθήσεις, όσο μπορείς, να μάθεις και να καταλάβεις. Ταξίδι στην Εύφορη Ημισέληνο, στη Συρία.

Αδύνατο να στριμωχτούν σκέψεις και συναισθήματα σε δυο σελιδούλες, ούτε όλ’ αυτά σε μια βδομάδα καθαρή. Μ’ αρέσει δεν μ’ αρέσει τουρίστες είμαστε, πόσοι έχουν σήμερα την άνεση της περιήγησης των εύπορων του 17ου και της Μεγάλη Περιήγησης; Παρόλο που πήγα διαβασμένη, γύρισα αδιάβαστη.

Εδώ. Τώρα. Παρόλες τις δεσμεύσεις και την ανάκατη εικόνα ένεκα του ακόμη ενεργού δωδεκαετούς πολέμου – έναν ακόμη από τους από αρχαιοτάτων τόσους – όσο είδα από τη Συρία με συγκίνησε. Εκατομμύρια 22 οι κάτοικοι, έκταση 185.180 τ. χλμ., έξι αναγνωρισμένα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ουνέσκο, όχι μεμονωμένα κτίσματα, αλλά ολόκληρες εκτάσεις αρχαιολογικών χώρων που σήμερα βρίσκονται σε κίνδυνο κι άλλα τόσα μνημεία σε προκαταρκτικό στάδιο αναγνώρισης.

Η Συρία, κράμα διαφορετικών θρησκειών και ποικίλων εθνοτήτων που ζυμώθηκαν με τους αιώνες και συμβιώνουν, σμίξιμο, παραδοχή του άλλου αλλά και ο εαυτός τους ταυτόχρονα.

Καμία σχέση με την αξίωση του καθαρόαιμου απολυμασμένου έθνους – κράτους – θρησκείας, που είναι ούτε τετρακοσίων ετών εφεύρεση και που έρχεται σε μετωπική σύγκρουση με τον όποιο άλλο για να αποδείξει ότι είναι διαφορετικός και μοναδικός.

Από τα πολύ βασικά, ένα άρωμα πήραμε από τη Μπόσρα, τη Χάμα, το Χαλέπι, την Απάμεια, το Κάστρο των Ιπποτών, τη συνταρακτική, για μένα, Παλμύρα, τη Δαμασκό, λέξεις-κλειδιά που, αν ενδιαφέρεται να τις ψάξει κάποιος έστω και διαδικτυακά, έστω και εγκυκλοπαιδικά από τη βίκι, θα λυγίσει από το βάρος. Διαφορετικά προσπερνούμε άνευ περιεχομένου φωτογραφίες και επικεφαλίδες.

Στη Μπόσρα, το Χαλέπι και την Παλμύρα απίστευτες οι καταστροφές. Εκείνη η Παλμύρα… Και το μουσείο όπου αποκεφαλίζεται ο Χάλεντ Μοχάμαντ αλ Άσαντ (1.1.1932–18.8.2015), αρχαιολόγος και για σαράντα χρόνια επικεφαλής των ανασκαφών, διευθυντής του αρχαιολογικού χώρου και του μουσείου, αποκεφαλίζεται ως «αποστάτης του Ισλάμ», και «διευθυντής ειδώλων» από στρατιώτες του ISIS που είχαν καταλάβει την περιοχή το Μάιο, επειδή αρνείται να αποκαλύψει – παρά τα βασανιστήρια που υπέστη για ένα μήνα – πού έχει κρύψει τους αρχαιολογικούς θησαυρούς. Η σορός του δεν έχει βρεθεί ακόμη.

Μετά τον αποκεφαλισμό, οι του ISIS καταστρέφουν: τον ηλικίας 2.000 ετών ναό του Βήλου, το ιερό του Βάαλ Σαμίν, την Αψίδα του Θριάμβου και μέρος του στρατοπέδου του Διοκλητιανού στον αρχαιολογικό χώρο. Από τα όσα ξενοδοχεία, σπίτια και καταστήματα μόνο σωροί.

Στα μουσεία Χαλεπίου και Δαμασκού: πολλές αίθουσες κλειστές εξαιτίας της κατάστασης, συνεπώς μεγάλο μέρος του πλούτου αόρατο. Ελπίζω κι εύχομαι ότι σιγά σιγά θ’ ανοίξουν. Ελπίζω κι εύχομαι να μπορέσουμε να περπατήσουμε κάποια στιγμή τη Λατάκεια (Λαοδίκεια η Πάραλος του Σέλευκου Α΄ Νικάτορα), τη Ρας Σάμρα (Ουγκαρίτ), την Ταρτους (Τριπολη /Ανταρα(ν)δος / Αντιοχεια της Πιερίας) τη Χομς (Έμεσα), την Amrit (Μάραθος), την Έμπλα, (Τελ Μαρντικ, κυβερνειο Ιντλιμπ), τη Δούρα Ευρωπό, το Τελ Χαρίρι (το αρχαίο Μάρι).

Ελάχιστους τουρίστες έτυχε να συναντήσουμε, λυπηρό για μια χώρα με τόσους θησαυρούς. Επί χιλιόμετρα τα χαλάσματα των βομβαρδισμών και ταυτόχρονα με ανοικοδομήσεις ή ακόμη και νεόκτιστα – η ζωή που προσπαθεί να συνεχίσει. Παρόλ’ αυτά ουδέν αίσθημα ανησυχίας ή απειλής, ούτε μία στιγμή.

Αν θα τολμούσα να κάνω ένα χαρακτηρισμό για τους ανθρώπους, αν έχει κάποιο νόημα, θα έλεγα ότι θα μπορούσαν να είναι ίσως, κάτι σαν διακριτικοί, συνεσταλμένοι, συγκρατημένοι. συμφιλιωμένοι, φοβισμένοι, σίγουρα ευγενικοί, αξιοπρεπείς, ήρεμοι, σαν να πατούσαν στη γη, αυτάρκεις σ’ αυτό. Ήταν φανερό ότι δεν μας έβλεπαν ως χαρτονόμισμα. Στο άκουσμα του γιουνάν, βέβαια, τα πρόσωπα φωτίζονταν και τα χαμόγελα άνθιζαν.

Οι γυναίκες μοιρασμένες ή με ελεύθερα μαλλιά ή με καλυμμένο κεφάλι με μαύρη, μπεζ ή λευκή μαντίλα σφιχτή, που ταυτόχρονα έκρυβε τ’ αυτιά, το λαιμό και το μισό μέτωπο. Το θέμα είναι πολύ μεγάλο, απλώς να θίξω ότι το ίδιο ισχύει και για το χριστιανισμό και, για όποιον πιθανόν θα ήθελε να το δει, οι λόγοι αναλύονται από τον απόστολο Παύλο, στο Α΄ Κορ 11, 1–16.

Τουλάχιστον από εκεί που περάσαμε – και ήταν στο κέντρο των πόλεων – ούτε άστεγους είδα, ούτε ζητιάνους όπως κάθε πέντε βήματα σε κεντρικούς δρόμους εδώ και αλλού. Ούτε ξέχειλους κάδους και σκουπίδια πεταμένα.

Φρούτα και λαχανικά με γεύσεις και μυρωδιές όπως τα θυμάμαι έντονα μέχρι ν’ αρχίσει ο εκπολιτισμός πριν τριάντα χρόνια περίπου. Δεν είχαν ανάγκη από διάφορα περίτεχνα για να νοστιμίσουν, ήταν νόστιμα από μόνα τους.

Οδήγημα φαινομενικά μόνο χαώδες, ωστόσο ούτε κορναρίσματα, απότομα φρεναρίσματα, φωνές ή βρισιές, σαν να υπήρχε μια αυτόματη υπόγεια συνεννόηση.

Απ’ όπου περάσαμε, δεν είδα διαφημιστικές αφίσες ή ταμπέλες καταστημάτων να πλασάρουν τις γνωστές δυτικές μάρκες προϊόντων – κάτι που εδώ μας κάνει υπερήφανους ότι ανήκουμε στην ομάδα των πολιτισμένων και δεν είμαστε υποανάπτυκτοι, αλλά και τους επισκέπτες ασφαλείς ότι ότι δεν θα καταναλώσουν κάτι διαφορετικό από αυτό που ήδη καταναλώνουν στην πατρίδα τους.

Το «ευχαριστούμε που ήρθατε στην πατρίδα μας / χώρα μας», ειπώθηκε αρκετές φορές. Σαν καλημέρα, σαν ίσος προς ίσο, χωρίς καμία ένδειξη δουλοφροσύνης – καμία σχέση με τις εδώ υποδοχές των τουριστών.

Πέντε ταξιδιώτες όλο κι όλο, πολυταξιδεμένοι πλην εμού, συν η ντόπια ξεναγός. Προφανώς είχαμε παρόμοιας κατεύθυνσης σκεπτικό, οπότε ευχαριστήθηκα την παρέα και τις συζητήσεις. Η μία συνταξιδιώτισσα, η Δήμητρα Στασινοπούλου, ξεχωριστός άνθρωπος, ανέβασε, 545 φωτογραφίες.

Μπορείτε ελεύθερα να τις απολαύσετε.

Αξίζει το χρόνο το βιβλίο του μεγάλου ιστορικού της ελληνορωμαϊκής εποχής Πολ Βεν για την Παλμύρα, βιβλίο που έγραψε το 2015, στα 85 του, που αφιέρωσε στη μνήμη του αποκεφαλισθέντος συναδέλφου και που διάβασα, τώρα, κατόπιν εορτής.

«Είχα χρέος, ως καθηγητής αλλά και ως άνθρωπος, παρά την προχωρημένη ηλικία μου, να εκφράσω την οδύνη μου μπροστά σε αυτή την αδιανόητη καταστροφή και να επιχειρήσω να σκιαγραφήσω το μεγαλείο της Παλμύρας την οποία πλέον μόνο μέσα από τα βιβλία θα γνωρίζουμε.» (σελ. 14) Πωλ Βεν Παλμύρα, Ένας αναντικατάστατος θησαυρός.

Μακάρι να μπορούσαν να τελειώσουν οι πόλεμοι σ’ ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, πρώτ’ απ’ όλα για όλους τους ανθρώπους που ζουν εκεί, σ’ ολόκληρο τον κόσμο, για μια ειρηνική, έστω ειρηνικότερη συνύπαρξη όλων μας στην απειροελάχιστη στο σύμπαν υδρόγειο.