Το Βελιγράδι αλλάζει…

Του Γιώργου Τούλα

Η διαδρομή από το αεροδρόμιο μέχρι το κέντρο της παλιάς πόλης είναι κανονικά ένα εικοσάλεπτο. Το μποτιλιάρισμα είναι όμως ατελείωτο. Ο ταξιτζής μας λέει πως αυτό συμβαίνει κάθε μέρα. Ξεκαθαρίζει από την αρχή πως δεν επιθυμεί για κανένα λόγο η χώρα του να μπει στην περιπέτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λέει καλά λόγια για τον δήμαρχο και ισχυρίζεται πως η ανεργία είναι πολύ πάνω από 30%. Παρατηρώντας τους ουρανοξύστες στη νέα πλευρά της πόλης μένεις άφωνος από τις πολυεθνικές που έχουν γραφεία εδώ. Από τη Samsung μέχρι τη Gazprom, πολύχρωμες πινακίδες, σύμβολα δύναμης και εξουσίας αναβοσβήνουν. Ένα από τα νέα πάρκα της πόλης είναι δώρο των Αζέρων και διαθέτει και άγαλμα του προέδρου τους, που και χρήμα έχουν και φυσικά συμφέροντα για να το κάνουν.

Στο Usce, το εντυπωσιακά μεγάλο εμπορικό κέντρο της πόλης Κυριακή απόγευμα κόσμος πάει και έρχεται διαρκώς. Κλείνουμε στις δέκα το βράδυ, μου λέει μια πωλήτρια σε μια πολυεθνική αλυσίδα. Δουλεύουμε επτά μέρες τη βδομάδα και οι μόνες μέρες που είμαστε κλειστά είναι τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και το Πάσχα. Κάποιοι όμως πιέζουν την κυβέρνηση να επιτρέψει να ανοίγουμε και τότε, για να ψωνίζουν και να κάνουν βόλτα εδώ. Οι μισθοί στο Βελιγράδι ξεκινούν από 150 ο βασικός ενώ οι μέσοι κυμαίνονται από 300 και φτάνουν τα 650 ευρώ. Ο Βόικαν είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο, ανήκει στην κατηγορία των 650. Πίνουμε μαζί του ένα ποτό σε ένα design hotel στο κέντρο. Απέναντι κόσμος μπαινοβγαίνει σε πανάκριβα καταστήματα, ενώ τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα δεν δικαιολογούνται από τους μισθούς. Είναι ανεξήγητο και για μας που μένουμε εδώ λέει. Κάνεις δεν μπορεί να δικαιολογήσει αυτή τη ζωή. Οι Ελληνικές τράπεζες έδιναν αφειδώς δάνεια που τώρα σταμάτησαν. Στο ευρύτερο κέντρο δεν βλέπεις άστεγους και ζητιάνους. Μόνο λάμψη. Λίγο παρά έξω στα προάστεια η εικόνα είναι άλλη. Και οι αποστάσεις πλουσίων, υπερβολικά πλουσίων που κυκλοφορούν με Λαμποργκίν και Πόρσε, και πολύ φτωχών. Κάνεις εδώ δεν μιλά για το πρόσφατο παρελθόν. Για τον πόλεμο. Στις γέφυρες του Σάβα, παραπόταμου του Δούναβη η κίνηση δεν σταματά ποτέ. Έχουν περάσει μόνο είκοσι χρόνια από τους βομβαρδισμούς τους. Αν πιεις ένα ποτό και η κουβέντα χαλαρώσει θα καταλάβεις πως υπάρχουν υπολείμματα μίσους και καχυποψίας για τους γείτονες. Κυρίως τους Κροάτες και το αγκάθι του Κοσόβου.

Μπίζνες στα Βαλκάνια

Το Βελιγράδι ελληνοκρατείται. Οι πανίσχυρες, εδώ, ελληνικές τράπεζες βρίσκονται παντού. Με καταστήματα, καμπάνιες, δύναμη. Από κοντά και Έλληνες επιχειρηματίες όλων των ειδών. Αλλά και διευθυντικά στελέχη σε πολυεθνικές που είναι Έλληνες. Και φυσικά επιχειρήσεις. Από γυράδικα μέχρι γραφεία αστικού σχεδιασμού. Τον Hans Buster των Θεσσαλονικιών VitaVerde, που ειδικεύονται σε πράσινα projects τον ήξερα από την πόλη μου και τον ξαναβρήκα εδώ. Είναι ένα ανερχόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον λέει, με φορολογία 10%, δυνατότητα να ανοίξεις επιχείρηση σε τρεις μέρες και δίψα για το καινούριο αξίζει τον κόπο. Στο lounge παραποτάμιο bar-resto Play ο κάθετος κήπος που δημιούργησε κλέβει τις εντυπώσεις ενώ στο εστιατόριο Jimmy Woo, στην μοδάτη περιοχή που είναι γνωστή ως Silicon Valley, λόγω των πλούσιων γυναικών που έχουν κάνει υπερβολική χρήση πλαστικών επεμβάσεων, απολαμβάνουν το σούσι τους οι νέοι δυνατοί της πόλης και οι πλούσιοι επισκέπτες της, με ντεκόρ τις πράσινες επεμβάσεις του. Ο υπουργός οικονομικών της Σερβίας επικροτεί το νέο ρεύμα των business. Είναι μόλις 29 χρόνων, απόφοιτος του Yale και φλερτάρει με τη δύση. Είναι ζήτημα χρόνου λένε εδώ η είσοδος στην Ε.Ε. που καθυστερεί για πολιτικούς ακόμα λόγους.

Η επέλαση του design

Στα γραφεία του Jovan Jelovac, Παρότι είναι περασμένες επτά το απόγευμα επικρατεί αναβρασμός. Αγόρια και κορίτσια κάτω από 30 δουλεύουν ακόμα. Ο Jovan, που η βασική του δουλειά είναι το branding οργανώνει την εβδομάδα design κάθε Ιούνιο. Ένα εντυπωσιακό πανόραμα τοπικής δημιουργίας και σπουδαίων μετακλήσεων, από τη Zaha Hadid μέχρι τον Rem Koolhaas. Μια βδομάδα με προϋπολογισμό μισό εκατομμύριο ευρώ, που ανέρχεται διαρκώς στη διεθνή κατάταξη. Ο Jovan περηφανεύεται ότι κάνει τα πάντα μόνος του για την πόλη του, χωρίς τη βοήθεια των Αρχών, καλώντας κάθε χρόνο δημοσιογράφους από σπουδαίες εφημερίδες του κόσμου που γράφουν μετά για το νέο Βελιγράδι.

Το νέο Βελιγράδι είναι μια πραγματικότητα. Εντυπωσιακοί χώροι όπως το Supermarket, στο ισόγειο μιας παλιάς εργατικής πολυκατοικίας, που δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτε τη γαλλική Colette ή το μιλάνεζικο Como Corso. Στα τραπέζια και τα ράφια του συναντάς τη νέα γενιά των Σέρβων που διψά για το καινούργιο. Στα στενά τριγύρω μικρές μπουτίκ ντόπιων σχεδιαστών και designers ξεφυτρώνουν σα μανιτάρια. Εντυπωσιακά μπαρ και καφέ ανοίγουν διαρκώς και κάνουν την πόλη έκτος των άλλων και night life προορισμό.

Η περίπτωση Σαβαμάλα

Αν με ρωτήσεις πιο είναι το πιο εντυπωσιακό πράγμα που είδα στο Βελιγράδι θα σου απαντήσω το Mikser. Μια παλιά αποθήκη που μεταμορφώθηκε από τη Μάγια και τον άνδρα της τον Ιβάν στον πιο ζωντανό τόπο της πόλης αυτή τη στιγμή. Στην καρδιά της Σαβαμάλα, μιας γειτονιάς πάνω στο ποτάμι που σαπίζουν στην όχθη του σκουριασμένα εμπορικά πλοία, ανάμεσα σε παρατημένες αποθήκες και παλιά ιστορικά κτίρια που περιμένουν υπομονετικά κάποιος να ασχοληθεί μαζί τους, δυο νέοι άνθρωποι έστησαν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία, με την αμέριστη βοήθεια του Δήμου, που παραχωρεί τα κτίρια του, αντί να τα βλέπει να ρημάζουν, ένα πείραμα που συνδυάζει εμπορικές χρήσεις εστίασης, αγορά ντιζάιν αντικειμένων, φεστιβάλ, συναυλίες, workshops και οτιδήποτε ενδιαφέρον συχνάζει στην πόλη. Έχοντας χτίσει μια άψογη σχέση με τη γειτονιά, όντως και οι ίδιοι κάτοικοι της περιοχής, ποντάρουν πολλά στην ανάπλαση της. Σκεπτόμουν αν ο δήμος έκανε κάτι παρόμοιο στη Θεσσαλονίκη τι θα είχε συμβεί από αντιδράσεις. Σκέψου την περιπέτεια πριν λίγους μήνες με τη Βίλα Μπιάνκα…

Ο λόγος που βρέθηκα στο Βελιγράδι ήταν αυτή η γειτονιά. Τους τελευταίους οκτώ μήνες το ινστιτούτο Goethe της Σερβίας χρηματοδότησε ένα project που ονομάζεται Urban Incubator. Το πρόγραμμα που κράτησε οκτώ μήνες με δέκα διαφορετικές δράσεις προσπάθησε με τη συμβολή ντόπιων και ξένων ειδικών, αρχιτεκτόνων, επιμελητών, urban planner, καλλιτεχνών κλπ να καταγράψει τα προβλήματα της περιοχής, τη δυναμική της και να στήσει ενδιαφέροντα πειράματα σε έρημα κτίρια, όπως το ιστορικό Spanish house, το καράβι Zupa ή κλειστά καταστήματα της γειτονιάς. Ένα φιλόδοξο πείραμα που όλοι ελπίζουν τώρα που τελειώνει να αφήσει το σπόρο του στη γειτονιά. Ο αρμόδιος αντιδήμαρχος που μας μίλησε σε μια από τις συναντήσεις που είχαμε στη Σαβαμάλα μας είπε ότι η πόλη γυρίζει ξανά το βλέμμα της στο ποτάμι.

Κάτι καινούργιο γεννιέται σε τούτη τη γειτονιά και δεν είναι σίγουρα μόνο τα δεκάδες κλαμπ και μπαρ που ξεφυτρώνουν κατά μήκος του ποταμού. Το Βελιγράδι αλλάζει και πάλι. Η ιστορική πόλη με το ένδοξο μακρινό παρελθόν, το τραυματισμένο κοντινό παρελθόν και το υποσχόμενο μέλλον είναι έτοιμη να υποδεχτεί το αύριο. Για τους κατοίκους της ευχή είναι να μοιάζει πιο αισιόδοξο.

*Στο Βελιγράδι ταξίδεψα απεσταλμένος του ινστιτούτου Goethe της Θεσσαλονίκης για την παρουσίαση των συμπερασμάτων του Urban Incubator.