Βαρκελώνη: Το απόλυτο παράδειγμα υπερτουρισμού και πώς το αντιμετώπισε η πόλη

Οι κάτοικοι της Βαρκελώνης νιώθουν ότι η πόλη τους έχει χαθεί και δεν υπάρχει καμία ελπίδα να την επανακτήσουν. Η Βαρκελώνη έχει κατακλυστεί από τον μαζικό τουρισμό, μια κατάσταση που φαίνεται αδιέξοδη.

Αυτή η αίσθηση της ευαλωτότητας δεν περιορίζεται μόνο στη Βαρκελώνη, αλλά αντικατοπτρίζεται και στις εμπειρίες των ανθρώπων που ζουν σε άλλους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς στην Ευρώπη, όπως η Ρώμη, η Φλωρεντία, η Βενετία, το Άμστερνταμ, το Παρίσι και η Πράγα.

Σε αυτές τις πόλεις έχουν εφαρμοστεί μέτρα για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων του τουρισμού, με ποικίλα αποτελέσματα.

Αποτυχία των μέτρων και η κλιμάκωση της δυσαρέσκειας των μόνιμων κατοίκων

Παρά τις προσπάθειες για την αναχαίτιση των αρνητικών συνεπειών του υπερτουρισμού στη Βαρκελώνη, τα μέτρα που εφαρμόστηκαν αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά. Για παράδειγμα, οι περιορισμοί στον θόρυβο και τα συστήματα μονής κατεύθυνσης σε δημοφιλείς περιοχές, που είχαν ως στόχο την μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, δεν κατάφεραν να αποφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αυτό έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας λαϊκής αντίδρασης, καθώς η πόλη δέχεται ετησίως περίπου 32 εκατομμύρια επισκέπτες.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά – Η κατάσταση στη Βαρκελώνη αναμένεται να επιδεινωθεί, καθώς η πόλη προετοιμάζεται για μια σειρά από σημαντικά γεγονότα που θα εντείνουν την πίεση του τουρισμού. Το Κύπελλο Αμερικής, ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους ιστιοπλοϊκούς θεσμούς παγκοσμίως, αρχίζει στις 22 Αυγούστου και αναμένεται να προσελκύσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών.

Παράλληλα, έχουν προγραμματιστεί για το φθινόπωρο συνέδρια υγείας και επιχειρήσεων, που θα συμβάλλουν επίσης στην αύξηση των τουριστικών ροών. Ειδικότερα, η συνεχής προώθηση της Βαρκελώνης ως κορυφαίου προορισμού για πάρτι και νυχτερινή ζωή ενδέχεται να φέρει την πόλη σε νέα επίπεδα τουριστικής πίεσης. Αυτό δημιουργεί ένα ακόμη πιο ασφυκτικό κλίμα για τους κατοίκους, οι οποίοι βλέπουν τη ζωή τους να επηρεάζεται από την αυξανόμενη εισροή επισκεπτών.

Κέρδος ή Ζημία;

Ο τουρισμός στη Βαρκελώνη συνεισφέρει σημαντικά στην οικονομία της πόλης, με το 14% του ΑΕΠ να προέρχεται από τον τουριστικό τομέα, ο οποίος απασχολεί περίπου 150.000 άτομα και παράγει σχεδόν 12,75 δισ. ευρώ ετησίως. Ωστόσο, η υποδοχή 32 εκατομμυρίων τουριστών ετησίως σε μια πόλη με μόλις 1,6 εκατομμύρια κατοίκους έχει σοβαρές συνέπειες για τον δημοτικό προϋπολογισμό.

Το δημαρχείο της Βαρκελώνης εκτιμά ότι το επιπλέον κόστος που προκύπτει από θέματα ασφάλειας, δημόσιων μεταφορών, συντήρησης και καθαριότητας φτάνει τα 50 εκατομμύρια ευρώ.

Αυτή η τεράστια επιβάρυνση καθιστά την ισορροπία μεταξύ των οικονομικών ωφελημάτων από τον τουρισμό και των αρνητικών επιπτώσεών του αβέβαιη, καθώς τα έσοδα από τον τουρισμό φαίνεται να “εξατμίζονται” από το κόστος που απαιτείται για τη διαχείριση της ασφάλειας, των δημόσιων μεταφορών και της καθημερινής καθαριότητας της πόλης.

Αύξηση τουριστικού φόρου: Αντίκτυπος και νέα μέτρα

Η ασφυκτική πίεση που ασκεί ο υπερτουρισμός στη Βαρκελώνη καθιστά επιτακτική την ανάγκη για νέες ενέργειες από το δημοτικό συμβούλιο. Στη La Rambla, τον κεντρικό πεζόδρομο της πόλης, όπου καθημερινά διασχίζουν πάνω από 200.000 άτομα, οι κάδοι σκουπιδιών απαιτούν άδειασμα έως και 14 φορές την ημέρα για να διαχειριστούν τον όγκο των απορριμμάτων.

Προκειμένου να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη πίεση στον δημοτικό προϋπολογισμό, το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε πρόσφατα την αύξηση του τουριστικού φόρου από 3,25 ευρώ σε 4 ευρώ ανά άτομο ανά διανυκτέρευση.

Ωστόσο, για να καλυφθεί πλήρως το πρόσθετο κόστος που προκύπτει από την ανάγκη για συντήρηση, καθαριότητα και άλλες υποδομές, απαιτείται νέα αύξηση του φόρου σε 6 ευρώ. Αυτά τα μέτρα αποτυπώνουν την συνεχιζόμενη προσπάθεια της πόλης να ισοσκελίσει τα έσοδα από τον τουρισμό με τα αυξανόμενα έξοδα, αναδεικνύοντας την ένταση μεταξύ κερδών και ζημιών που προκαλεί ο υπερτουρισμός.

Η στροφή από την ποσότητα στην ποιότητα: Από τους Ολυμπιακούς αγώνες στη στρατηγική αλλαγής

Ο μαζικός τουρισμός στη Βαρκελώνη είναι ένα φαινόμενο που άρχισε να παίρνει σοβαρές διαστάσεις με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992. Για σχεδόν 30 χρόνια, η στρατηγική του τουριστικού τομέα επικεντρωνόταν στην ποσότητα των επισκεπτών, δίνοντας προτεραιότητα στην αύξηση του αριθμού των τουριστών παρά στην ποιότητα της εμπειρίας τους.

Ωστόσο, τώρα ήρθε η στιγμή για μια ανατροπή. Ο Mateu Hernández, διευθύνων σύμβουλος της Turisme de Barcelona, επισημαίνει:

«Αυτός είναι ο μεσοπρόθεσμος στόχος μας και θα το πετύχουμε, καθώς δεν σκοπεύουμε να χτίσουμε περισσότερα ξενοδοχεία, ούτε να επιτρέψουμε περισσότερες κρουαζιέρες ή τουριστικά διαμερίσματα»

Η πόλη προγραμματίζει να γίνει πιο ακριβή, με την ελπίδα ότι αυτή η αλλαγή θα αποθαρρύνει τον χαμηλού κόστους και μαζικό τουρισμό, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για έναν πιο επιλεκτικό και ποιοτικό τουριστικό προσανατολισμό.

Η αλλαγή της τουριστικής στρατηγικής είναι μια πρόκληση που δεν μπορεί να επιτευχθεί απλώς με λόγια. Δεν αρκεί να διοργανώνονται πολυτελείς συνόδοι κορυφής για παγκόσμιες επιχειρήσεις ή να επενδύεται στον τομέα του τουρισμού υγείας, προσφέροντας VIP υπηρεσίες σε υψηλές τιμές.

Ο Mateu Hernández αναγνωρίζει ότι χρειάζεται μια ολοκληρωμένη και μακροπρόθεσμη προσέγγιση, που θα μπορεί να αξιολογεί την επίδραση του τουρισμού και να προσαρμόζει τις πολιτικές ανάλογα. Ο τουρισμός μπορεί να δημιουργεί θέσεις εργασίας, αλλά υπάρχει και ο κίνδυνος οι νέοι να εγκαταλείπουν την εκπαίδευση για να εργαστούν σε προσωρινές θέσεις, όπως σε μπάρ ή εστιατόρια, παραμελώντας την εκπαίδευσή τους.

Έτσι, ενώ ο τουρισμός συμβάλλει στην οικονομία, μπορεί ταυτόχρονα να προκαλεί κοινωνικά προβλήματα, απαιτώντας προσεκτική διαχείριση και στρατηγική που να λαμβάνει υπόψη τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Ο υπερτουρισμός στη Βαρκελώνη φέρνει στο προσκήνιο σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες που υπονομεύουν τον χαρακτήρα της πόλης. Η αύξηση της διακίνησης ναρκωτικών, της μικροεγκληματικότητας και της σεξουαλικής εργασίας έχουν αλλοιώσει την τοπική κουλτούρα και τον κοινωνικό ιστό.

Το παράδειγμα της παραθαλάσσιας συνοικίας La Barceloneta, όπου το τελευταίο βιβλιοπωλείο αντικαταστάθηκε από κατάστημα κάνναβης, είναι χαρακτηριστικό του πώς οι τουριστικές επιχειρήσεις αντικαθιστούν τις παραδοσιακές.

Επιπλέον, ο τουρισμός επιδεινώνει την ήδη σοβαρή κρίση στέγασης, καθώς οι ιδιοκτήτες προτιμούν να μετατρέπουν τα ακίνητά τους σε τόπους διαμονής βραχυχρόνιας μίσθωσης, κάνοντας την εύρεση προσιτής κατοικίας για τους μόνιμους κάτοικους δυσεύρετη.

«Τα κέρδη τους, η απώλειά μας» : Η σύγκρουση συμφερόντων 

Ο δήμαρχος της Βαρκελώνης, Jaume Collboni, έχει ανακοινώσει ότι από το 2028 θα απαγορευτεί η ενοικίαση διαμερισμάτων σε τουρίστες. Παρ’ όλα αυτά, ο κλάδος της βραχυχρόνιας ενοικίασης αναμένεται να αντεπιτεθεί με νομικές προσφυγές. Σήμερα, στην πόλη υπάρχουν 10.000 εγκεκριμένα τουριστικά διαμερίσματα, αλλά πολλά περισσότερα λειτουργούν παράνομα, αν και καταχωρημένα σε πλατφόρμες ενοικίασης διακοπών.

Πώς μπορεί μια κοινότητα να αναπτυχθεί όταν οι ιδιοκτήτες ακινήτων, καταστημάτων και εστιατορίων δεν έχουν κανένα πραγματικό δεσμό με τη Βαρκελώνη, παρά μόνο την επιδίωξη του μέγιστου κέρδους;

Διεθνή επενδυτικά κεφάλαια καταλαμβάνουν εμπορικά ακίνητα κοντά στα κύρια τουριστικά αξιοθέατα, και φαίνεται αδύνατο να πειστούν ότι τα κέρδη τους ισοδυναμούν με απώλεια για τους ντόπιους.

Η παραλία της Βαρκελώνης προσφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των προβλημάτων που έχουν προκύψει. Πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992, η πόλη είχε ελάχιστες παραλίες, καθώς το θαλάσσιο μέτωπο βόρεια του παλιού λιμανιού ήταν κατειλημμένο από εργοστάσια και παραγκουπόλεις. Σήμερα, χάρη στους Ολυμπιακούς Αγώνες, η πόλη διαθέτει πάνω από 5 χιλιόμετρα παραλιών, οι οποίες προσελκύουν ντόπιους, επισκέπτες, οικογένειες ενώ εκεί διοργανώνονται και μπόλικα πάρτι. Αυτή η μεταμόρφωση του πολεοδομικού σχεδιασμού έχει αναδείξει έναν παλαιό βιομηχανικό χώρο σε έναν ζωντανό προορισμό.

Ωστόσο, αυτή η ανανέωση έχει οδηγήσει σε μια εμπορευματοποίηση της παραλίας από μεγάλους τουριστικούς πράκτορες, ξενοδοχεία, κρουαζιερόπλοια και αλυσίδες τροφίμων. Οι ντόπιοι έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από τον παραλιακό δρόμο, και οι ελάχιστοι που παραμένουν βρίσκονται σε μειονεκτική θέση.

Η Βαρκελώνη υπήρξε ανέκαθεν μια ανοιχτή πόλη και μια σημαντική πύλη προς τη Μεσόγειο και την Ιβηρική χερσόνησο, χαρακτηριζόμενη από πολυπολιτισμικό και πολυεθνικό χαρακτήρα. Ως κεντρικός κόμβος της Ευρώπης, έχει φιλοξενήσει ανθρώπους από διάφορες γωνιές του κόσμου. Οι εργάτες από τον ισπανικό νότο συνέβαλαν στην ανέγερση της πόλης, ενώ οι άνθρωποι από τον παγκόσμιο νότο παίζουν κρίσιμο ρόλο στη συντήρησή της. Σήμερα, σχεδόν το 25% των κατοίκων της Βαρκελώνης προέρχονται από άλλες χώρες.

Εντεινόμενη ανησυχία και αντίκτυπος

Αν η αύξηση του μαζικού τουρισμού συνεχιστεί με τους τρέχοντες ρυθμούς (με την Ισπανία να υποδέχεται ρεκόρ 85,1 εκατομμυρίων διεθνών τουριστών το 2023, σημειώνοντας αύξηση 19% σε σύγκριση με το 2022), η Βαρκελώνη και άλλοι τουριστικοί προορισμοί κινδυνεύουν να χάσουν την πραγματική τους ταυτότητα και μαζί με αυτήν την αυθεντική τουριστική εμπειρία. Οι κάτοικοι της πόλης ανταγωνίζονται τη συνεχιζόμενη πίεση μέσω έντονων αντιδράσεων. Υποστηρίζουν μέτρα όπως η καταστολή της επέκτασης του αεροδρομίου και η μείωση των κρουαζιέρων, προκειμένου να προστατεύσουν την τοπική κουλτούρα και να περιορίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις του υπερτουρισμού.

Ωστόσο, η επιβολή περιορισμών δεν θα επαναφέρει την παλιά Βαρκελώνη. Η πόλη, ένα σύγχρονο παράδειγμα αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, με πρωτοποριακή τέχνη, πολιτισμό και γαστρονομία, χρειάζεται κάτι περισσότερο. Όπως σημειώνει ο Xavier Mas de Xaxàs:

«Η πραγματική βελτίωση θα επέλθει μόνο αν εκπαιδεύσουμε τους τουρίστες και την τουριστική βιομηχανία σχετικά με τις βλάβες που προκαλούν όταν αντιμετωπίζουν την πόλη ως παιχνίδι, αντί να την βλέπουν ως κοινότητα ανθρώπων που αξίζει σεβασμό. Με αυτή την προσέγγιση, οι τουρίστες όχι μόνο θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση της ισορροπίας, αλλά θα αποκτήσουν επίσης ντόπιους φίλους και θα δημιουργήσουν πιο αυθεντικές αναμνήσεις που θα τους συνοδεύουν και μετά την επιστροφή τους στην πατρίδα τους» 

Πληροφορίες: 

1. My Barcelona is being destroyed by mass tourism – but kicking visitors out isn’t the answer (The Guardian 2024)