10 χρόνια ΒΙΟΜΕ: To πείραμα που πέτυχε

Το πείραμα αυτοδιαχείρισης σε ένα εργοστάσιο στην Θεσσαλονίκη σβήνει τα 10 του κεριά, γιορτάζοντας με οικολογικές και κοινωνικές δράσεις που διοργανώνονται από τους εργαζόμενους του.

Πρόκειται για την πρώτη τέτοιου παραδείγματος πρωτοβουλία στην Ελλάδα, σχετικά με την αυτοδιάθεση των εργαζομένων, την οργάνωση της παραγωγής και την αλληλεγγύη, συνιστώντας στην πράξη το πρώτο εγχείρημα εργατικής αυτοδιαχείρισης βιομηχανικής μονάδας στη χώρα.

Ιστορία

Το εργοστάσιο ιδρύθηκε το 1982 και αποτελούσε θυγατρική της Philkeram Johnson, ιδιοκτησίας της οικογένειας Φιλίππου και κατασκεύαζε δομικά υλικά. Θεωρείτο μια από τις πιο σημαντικές επιχειρήσεις της Βορείου Ελλάδος μέχρι και το 2010, οπότε και παρουσίασε αρνητικό ισολογισμό καθυστερώντας παράλληλα την μισθοδοσία των εργατών. Έχει αναφερθεί ότι η μητρική εταιρεία χρέωσε με δάνειο ύψους 1,9 εκατ. ευρώ τη θυγατρική της με αποτέλεσμα να αποκτήσει πλασματικά παθητικό.  Τον Αύγουστο του 2011 η επιχείρηση προχώρησε σε παύση πληρωμών έχοντας τους εργαζόμενους απλήρωτους από τον Μάιο του ιδίου έτους. Τον Οκτώβριο, με απόφαση της γενικής συνέλευσης, οι εργαζόμενοι προχώρησαν σε επίσχεση εργασίας. Έως σήμερα δεν έχει γίνει απόλυση σε κανέναν από τους 70 εργαζόμενους. Τον Μάιο του 2012 η γενική συνέλευση των εργαζομένων, βάση της οποίας πλέον λαμβάνονται όλες οι αποφάσεις, με συντριπτική πλειοψηφία 97% αποφάσισε την ανάληψη της ευθύνης του εργοστασίου. Στις 12 Φεβρουαρίου 2013 οι εργαζόμενοι ξεκίνησαν τη λειτουργία του εργοστασίου παράγοντας προϊόντα γενικού καθαρισμού καθώς και κάποια από αυτά που παρασκεύαζαν και παλαιότερα.

Σήμερα στο εργοστάσιο απασχολούνται 22 άτομα. Παράγει προϊόντα γενικού καθαρισμού, όπως καθαριστικά ρούχων, καθαριστικά πιάτων, σαπούνια κ.α, τα οποία προωθούνται σε μικρά καταστήματα, ενώ έχουν δημιουργήσει και ηλεκτρονικό κατάστημα. Τα προϊόντα αυτά είναι κατά βάση οικολογικά, αφού αποτελούνται από βιοδιασπώμενες πρώτες ύλες, οι οποίες είναι ακίνδυνες για το περιβάλλον. Από το 2016 έχουν αρχίσει εκ νέου και την παραγωγή οικοδομικής κόλλας. Πλέον έχουν κάνει άνοιγμα και στην ευρύτερη κοινωνία με την καθιέρωση του «αλληλέγγυου υποστηρικτή» όπου υπάρχει μια μικρή συνδρομή της τάξης των 3 ευρώ.

Στις 30 Μαρτίου 2020 η ΔΕΗ με την βοήθεια των ΜΑΤ διέκοψε την παροχή ρεύματος στο εργοστάσιο. Οι εργαζόμενοι συνέχισαν τη λειτουργία του εργοστασίου με τη χρήση γεννήτριας, ζητώντας παράλληλα μέσω της δημιουργίας μιας πλατφόρμας υπογραφών την άμεση επανασύνδεση του ρεύματος στο δίκτυο της ΔΕΗ με ρολόι που θα έχει το ΑΦΜ της Σ.Ε.ΒΙΟ.ΜΕ και πλήρη νομιμοποίητη του χώρου του εργοστασίου για την λειτουργία του.

Το εργοστάσιο τυπικά δεν ανήκει στην ΒΙΟ.ΜΕ., καθώς το νομικό καθεστώς για αντίστοιχες περιπτώσεις στην Ελλάδα είναι ανύπαρκτο. Αυτό το γεγονός έχει οδηγήσει όλα αυτά τα χρόνια της λειτουργίας του σε πολλές προσπάθειες πλειστηριασμών της έκτασης των 160 στρεμμάτων στην Ανατολική Θεσσαλονίκη, όπου ασκεί την λειτουργία της. Μέχρι και τον Οκτώβριο του 2019 έχουν γίνει 15 προσπάθειες πλειστηριασμών, χωρίς κάποιο αποτέλεσμα.

Ο Θοδωρής Καρυώτης, μέλος της Πρωτοβουλίας Αλληλεγγύης στον αγώνα της ΒΙΟΜΕ, αναφέρει στην Parallaxi, πως το 2011 που ιδρύθηκε η ΒΙΟΜΕ, γινόταν μία ολομέτωπη επίθεση σε ολόκληρο τον λαό και στο βιωτικό του επίπεδο με το πρόσχημα της κρίσης χρέους:

“Σε πολύ μεγάλο βαθμό το πολιτικό σύστημα και όλοι οι δορυφόροι του είχαν απαξιωθεί από μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού, τότε λοιπόν, υπήρχε γόνιμο έδαφος για να αναδειχθούν φρέσκες ιδέες που δεν είχαν δοκιμαστεί πιο πριν, μία από αυτές ήταν και η ΒΙΟ.ΜΕ. H ιδέα του ότι θα μπορέσουμε οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, να διαχειριστούμε μόνοι μας όλες τις υποθέσεις μας, φυσικά δημιουργώντας κάποιες δομές. Αυτό ξεκίνησε από μία βάση στην οποία, δεν υπήρχαν ξεκάθαρες ιδέες, δεν υπήρχε τεχνογνωσία για το πως να γίνει η παραγωγή, ωστόσο υπήρχε διάθεση και αγωνιστικότητα και σήμερα έχει φτάσει στο να είναι μία πολύ επιτυχημένη επιχείρηση η οποία εξάγει το 70% των προϊόντων της, στο εξωτερικό και πιο συγκεκριμένα στην Γαλλία και στην Γερμανία. Πλέον η ΒΙΟ.ΜΕ. έχει πολύ αναπτυγμένη τεχνογνωσία, έχει εντάξει χημικούς κι άλλου ειδικούς μέσα στο προσωπικό της. Όταν καταφέρουμε λοιπόν οι άνθρωποι να ενωθούμε από τα κάτω και να οργανωθούμε, μπορούμε να κάνουμε θαύματα.”

Σχετικά με το αν η αυτοδιαχείρηση στην Ελλάδα του 2023 είναι βιώσιμη ο κ. Καρυώτης σχολιάζει:

“Είναι βιώσιμη, διότι σε αυτό το πλαίσιο το πλαίσιο του συνεργατισμού σημαίνει το εξής: a) δεν έχουμε ιεραρχικές σχέσεις μέσα στο εργοστάσιο ή στην επιχείρηση, παίρνουμε τις αποφάσεις από κοινού, όλοι μπορούν να συμμετέχουν στον έλεγχο και στις δραστηριότητες της επιχείρησης και β) δεν είναι κερδοσκοπική εταιρία, δηλαδή, δεν μοιράζει κέρδη και ο σκοπός της δεν είναι να μεγιστοποιήσει το κέρδος της, ο σκοπός της είναι να ζήσουν οι εργαζόμενοι της αξιοπρεπώς και να οφελήσει το κοινωνικό της σύνολο. Οι εργαζόμενοι της ΒΙΟ.ΜΕ. ζούνε περίπου με τον βασικό. Αν λοιπόν λάβουμε υπόψην αυτά τα δύο κριτήρια η αυτοδιαχείρηση και είναι βιώσιμη και είναι και πολύ πετυχημένη, λειτουργεί σε ένα δυσμενές περιβάλλον διότι δεν υπάρχει βοήθεια από το κράτος αλλά τα αποτελέσματα της είναι πάραπολυ καλά.”

Επαφές με το εξωτερικό σχετικών παραδειγμάτων υπάρχουν όπως αναφέρει ο ίδιος: “Από την πρώτη στιγμή εδώ και δέκα χρόνια, έχει γίνει επαφή με το τεράστιο κίνημα της Αργεντινής, που είχε τότε 250 επιχειρήσεις που τώρα μετρά 450. Επιχειρήσεις στοχευμένες που καταλήφθηκαν από τους εργαζόμενους και λειτουργούν συνεργατικά και μη κερδοσκοπικά.

Έχουν έρθει στην ΒΙΟ.ΜΕ. πολλοί αγωνιστές από την Αργεντινή και αντίστοιχα έχουν πάει από εμάς σε διεθνείς συναντήσεις ανακτημένων επιχειρήσεων. Επίσης, γύρω στο 2015 αναδείχθηκε και ένα ευρωπαϊκό κίνημα, με δέκα περίπου μέλη, δύο εργοστάσια στην Γαλλία, δύο στην Ιταλία, στην Τουρκία, στην Βοσνία, στην Ισπανία και στην Κροατία, τα οποία κάνανε ένα δίκτυο αλληλοϋποστήριξης και μάλιστα γιόρτασαν διοργάνωσαν 3 Ευρωμεσογειακές συναντήσεις των κατειλημμένων επιχειρήσεων, η δεύτερη εκ των οποίων έγινε το 2016 στο εργοστάσιο της ΒΙΟ.ΜΕ. με τεράστια επιτυχία. Αυτή την στιγμή το δίκτυο δεν είναι εξαιρετικά ενεργό για διάφορους λόγους, οι οποίοι έχουν να κάνουν κυρίως με το ότι οι επιχειρήσεις αυτές βρίσκουν μεγάλες δυσκολίες στο τοπικό τους επίπεδο και έτσι η διάθεση για διεθνή δικτύωση περνά σε δεύτερο ρόλο.”

Τα βασικά προβλήματα που αντιμετώπισε η ΒΙΟ.ΜΕ. μέχρι σήμερα, τα τελευταία 10 χρόνια είναι τα εξής:

“To κύριο μας πρόβλημα είναι πως δεν έχει υπάρξει από καμία κυβέρνηση βούληση να δοθεί μία λύση και να νομιμοποιηθεί η δραστηριότητα μας, να παραχωρηθεί δηλαδή το κομμάτι γης στο οποίο λειτουργεί η ΒΙΟ.ΜΕ. στο συνεταιρισμό εργαζομένων, που είναι η λύση της Αργεντινής αφού εκεί το πλαίσιο υπάρχει.

Στην Αργεντινή όταν μία επιχείρηση πτωχεύει το πρώτο που σκέφτονται είναι να μπορέσουν οι εργαζόμενοι να την κρατήσουν ζωντανή και φυσικά υπάρχει και το νομικό πλαίσιο για να συμβεί αυτό. Σε άλλες χώρες, όπου δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο υπάρχει νομική βούληση, όπως παραδείγματος χάριν στην Γαλλία, που έχει παρέμβει σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις η κυβέρνηση ώστε να παραχωρηθούν οι χώροι του εργοστασίου σε συνεταιρισμούς εργαζομένων.

Εδώ αυτό δεν έχει υπάρξει από καμία κυβέρνηση ακόμη και από αυτήν του ΣΥΡΙΖΑ (2015-2019), που δήλωνε πως η διαρκή και η αλληλέγγυα οικονομία είναι κεντρικό κομμάτι του προγράμματος της, ούτε εκεί εκπληρώθηκε.

Αυτή την στιγμή λοιπόν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα μεγάλο πρόβλημα, καθώς το οικόπεδο της στοχευμένης μητρικής εταιρίας της ΒΙΟ.ΜΕ., μόλις πουλήθηκε σε έναν επενδυτή κι εμείς απειλούμαστε για ακόμη μία φορά με έξωση αλλά και με καταστροφή ενός πολύ πετυχημένου παραδείγματος οικονομικής αυτοοργάνωσης από τα κάτω και ενάντια στην κρίση και στους καιρούς. Υπάρχουν φυσικά και άλλα προβλήματα κι έχουν να κάνουν με την φύση της αγοράς και της δυσχέρειας που αντιμετωπίζουν πολλές φορές μικρές και συνεργατικές επιχειρήσεις για τις προμήθειες, για τους πελάτες, για τις πληρωμές κλπ.”

Η αποζημίωση των εργαζομένων ή η πώληση της εταιρίας δεν υπάρχει σαν πλάνο για τους εργαζομένους της ΒΙΟ.ΜΕ.:

“Δεν υπάρχει τέτοια επιθυμία, εμείς διακηρύσσουμε πως η ΒΙΟ.ΜΕ. θα μείνει εκεί που είναι και θα λειτουργεί όπως είναι. Βλέπουμε πως έχει αξία κοινωνική τόσο για τους ανθρώπους που την λειτουργούνε όσο και για την ευρύτερη κοινωνία. Το εργοστάσιο όλα αυτά τα χρόνια έχει γίνει κοινωνικό κέντρο, έχει φιλοξενήσει επανειλημμένα συνέδρια, εκδηλώσεις, συναυλίες και δράσεις, είναι ένας χώρος ανοιχτός στην κοινωνία και δεν έχει τιμή, δεν μπορείς να το κοστολογήσεις και να πεις θα το πουλήσω για τόσο. Η ΒΙΟ.ΜΕ. είναι ανεκτίμητη.”

Όσον αφορά τις εργασιακές συνθήκες της Ελλάδας το 2023, ο κ. Καρυώτης λέει:

“Όταν βλέπουμε έναν τεράστιο πληθωρισμό, την άνοδο των τιμών και των ενοικίων και ουσιαστικά την μείωση των πραγματικών μισθών αν λάβουμε υπόψην τον πληθωρισμό, προφανώς δεν είναι μόνο τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα που δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα αλλά και αυτά που παλιά λέγαμε μεσαία στρώματα υπάρχει μία μαζική και γρήγορη φτωχοποίηση των ανθρώπων. Οι εργασιακές συνθήκες γίνονται όλο και χειρότερες και αυτό που λέγανε πως κάπως θα έρθει η ανάπτυξη πραγματικά δεν το βλέπουμε να συμβαίνει, εν αντιθέσει, παρατηρούμε μία συνεχή υποβάθμιση.

Η δε αποβιομηχανοποίηση δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο αλλά στην Ελλάδα γίνεται με έναν ειδικό τρόπο, διότι δεν υπάρχει βούληση στο να υπάρξει παραγωγή εδώ, δεν υπάρχει πολιτική στήριξη ώστε να συνεχίσει να υφίσταται η παραγωγή εδώ. Η αποβιομηχανοποίηση γίνεται για άλλους λόγους, π.χ. η παραγωγή είναι πολύ φθηνότεροι στις ασιατικές χώρες και κανένας δεν θέλει να παράγει εδώ προϊόντα από την στιγμή που μπορεί να το κάνει με το 1/3 των χρημάτων και να ανεβάσει την κερδοφορία του.

Το θέμα όμως δεν είναι τι κάνουν οι βιομήχανοι και οι κεφαλιοκράτες οι οποίοι πάντα θα κοιτούν την μεγιστοποίηση του κέρδους τους, το θέμα είναι τι κάνουμε εμείς σαν κοινωνία και τι απαιτούμε αλλά και τι κάνουμε μόνοι μας. Λόγου χάριν η “Μαλαματίνα” θα μπορούσε κάλλιστα να αυτοδιαχειρίζεται από τους εργαζόμενους της  όταν έκλεισε, να συνεχίσουν οι τοπικοί παραγωγοί να προμηθεύουν το εργοστάσιο, γιατί όλο αυτό είναι μία αλυσίδα, όταν σπάσει ένας κρίκος της υποφέρει ολόκληρη οικονομία αλλά και η τοπική κοινωνία. Η αυτοδιαχείρηση σε τέτοιες περιπτώσεις είναι μία ουσιαστική λύση που στην περίπτωση της Αργεντινής για παράδειγμα, είναι πολύ σημαντικός παράγοντας, για να αποτρέψει ή να ανακόψει την αποβιομηχανοποίηση.”

Σχετικά με τον απολογισμό της ΒΙΟ.ΜΕ.: “Η ΒΙΟ.ΜΕ. είναι αποτέλεσμα ενός αγώνα, μίας επίσχεσης εργασίας και μίας κατάληψης που έγινε γιατί οι εργαζόμενοι έμειναν απλήρωτοι και η αυτοδιαχείρηση δεν ξεκίνησε από την αρχή, αλλά, ήταν αποτέλεσμα της επαφής με τα ευρύτερα κινήματα τα οποία συνεχίζουν και σήμερα να στηρίζουν την ΒΙΟ.ΜΕ. Επίσης, παρουσίασε ένα όραμα και μία πρόταση της αυτοδιαχείρησης παντού και είχε μεγάλη απήχηση από την κοινωνία και την έβαλε σε λειτουργία στους χώρους εργασίας . Το ευρύτερο κίνημα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας σε μεγάλο βαθμό είναι προϊόν των ίδιων εργασιών και η ΒΙΟ.ΜΕ. είναι εμβληματικό εγχείρημα μέσα σε αυτό το πλαίσιο.

Η παραγωγή και η διανομή των προϊόντων μας, ξεκίνησαν από ένα επίπεδο πολύ μικρής τεχνογνωσίας από εργαζόμενους οι οποίοι δεν ήταν εξειδικευμένοι και αυτή την στιγμή έχει φτάσει να γίνει μία εταιρία η οποία μπορεί να συναγωνιστεί οποιαδήποτε στον τομέα της, έχει ένα δίκτυο διανομής, υποκατάστημα στην Αθήνα και το 70% της παραγωγής της εξάγεται. Μιλάμε για τεράστια επιτυχία αυτά τα 10 χρόνια. Είναι προϊόν σκληρών εσωτερικών διεργασιών και αγώνων, δεν θα γινόταν όλα αυτά αν δεν είχαμε την στήριξη ενός μεγάλου, ευρέως γνωστού κινήματος, το οποίο έδωσε αγώνες μαζί μας. Έχουμε κάνει ευρωπαϊκές περιοδείες, ένα δίκτυο που χτίστηκε με τα χρόνια και σήμερα είναι η δύναμη μας.

Το εργοστάσιο μας δεν θεωρείται αποστηρομένος εργασιακός, χώρος αλλά χώρος ανοιχτός στην κοινωνία, με δράσεις αλληλεγγύης για μετανάστες και πρόσφυγες, μέσα του άνοιξε ένα εργατικό ιατρείο που λειτούργησε από το 2015 μέχρι το 2018, το οποίο παρείχε δωρεάν ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες. Όλα αυτά θέλουν σκληρό αγώνα, ο οποίος συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Γιατί δεν έχει ακουστεί ποτέ το αίτημα της ΒΙΟ.ΜΕ. για νομιμοποίηση της.”

Υπάρχουν προοπτικές αυτοδιαχείρησης στην πόλη: 

“Έχουμε πολλά παραδείγματα τα οποία δεν προέρχονται από εργασιακές διαμάχες, δουλεύουν με πολύ παρόμοιο τρόπο, χωρίς ιεραρχία, με εξωτερική δημοκρατία, με μη κερδοσκοπικό τρόπο, τα οποία εντάσσονται στο ευρύτερο κίνημα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Οπότε ναι! Σίγουρα υπάρχει χώρος γι αυτό το παράδειγμα, είναι απολύτως βιώσιμο και θα έπρεπε πλέον να είναι mainstream, όχι μία εξαίρεση.

Eπίσης υπάρχει και χώρος για το παράδειγμα της ΒΙΟ.ΜΕ. που εμπλέκει την κατάληψη, γιατί οι επιχειρήσεις συνεχίζουν να κλείνουν και οι εργαζόμενοι συνεχίζουν να μένουν απλήρωτοι και να πηγαίνουν στα σπίτια τους με χρέωση εκατομμυρίων ευρώ ενώ θα μπορούσαν να καταλάβουν τον εργασιακό τους χώρο και με την βοήθεια της πολιτείας να την βάλουν ξανά σε λειτουργία γιατί αυτό είναι προς όφελος της κοινωνίας. Το να μείνει ζωντανή μία επιχείρηση είναι εποφελές για όλους και απορώ ακόμη γιατί η επιχείρηση δεν το χει δεί για να την στηρίξει.”

Η ΒΙΟ.ΜΕ. γιορτάζει τα 10 της χρόνια με δράσεις και μία μεγάλη συναυλία από τους Θανάση Παπακωνσταντίνου και Γιάννη Χαρούλη, ας την στηρίξουμε.