Άγιος Νικόλαος Ορφανός: Στο ναό – μικρό παράδεισο της Άνω Πόλης

Εικόνες: Γιάννης Σιμητόπουλος

Μια εκκλησία μικρή, μα τόσο ζεστή, τόσο ατμοσφαιρική. Μια μικρή όαση που μας μεταφέρει πίσω στο χρόνο, που ηρεμεί και τον πιο δύσπιστο επισκέπτη της!

Λες και θέλει να είναι κρυμμένη από τα μάτια των περαστικών, περιστοιχίζεται από έναν ψηλό πετρόχτιστο φράκτη, ανάμεσα σε κυπαρίσσια, ελιές και λουλούδια, που την άνοιξη και το καλοκαίρι φαντάζει πραγματικός παράδεισος.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου “Ορφανού” (του αγίου που η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά κάθε χρόνο, στις 6 Δεκεμβρίου, τη μνήμη του), εναπομείναν καθολικό βυζαντινής μονής, συγκαταλέγεται επάξια στα δεκαπέντε παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, ενταγμένα στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco.

Θα τη βρούμε στη συνοικία της Άνω Πόλης, μέσα από τα ανατολικά τείχη, ανάμεσα στις οδούς Αποστόλου Παύλου και Ηροδότου. Άλλοτε ήταν Καθολικό Μονής, από την οποία σώζεται επίσης μικρό τμήμα της εισόδου του προπύλου της. Αποτελεί μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, και είναι κτισμένη τη δεκαετία 1310-1320.

Η προέλευση του ονόματος έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών ερευνητών. Για κάποιους η προσωνυμία Άγιος Νικόλαος «Ορφανός» ή «Ορφανών» συσχετίζεται με το όνομα του ιδρυτή του ναού που ανήκε στην οικογένεια των Ορφανών.

Συνδέεται όμως και με τον άγιο Νικόλαο, ο οποίος επιδείκνυε ιδιαίτερη φροντίδα για τις χήρες και τα ορφανά.

Σήμερα ο ναός έχει τη μορφή μιας μακρόστενης ξυλόστεγης αίθουσας που περιβάλλεται στις τρεις πλευρές με στοά (περίστωο). Η στοά ανατολικά απολήγει σε δύο παρεκκλήσια. Στο εσωτερικό του ναού το μαρμάρινο τέμπλο χρονολογείται στην εποχή ίδρυσης του ναού, ενώ τα κιονόκρανα είναι της παλαιοχριστιανικής περιόδου.

Η μονή συνέχισε να λειτουργεί καθ’ όλη τη διάρκεια της Οθωμανοκρατίας και δεν μετατράπηκε ποτέ σε τζαμί. Ο ιδιαίτερα πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος ήρθε στο φως το 1957-1960, κατά τη διάρκεια εργασιών στο μνημείο, και αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της ζωγραφικής της παλαιολόγειας αναγέννησης. Ο δημιουργός τους πιθανώς είναι ο ίδιος με αυτόν των τοιχογραφιών της Μονής Χιλανδαρίου στο Άγιον Όρος το 1314.

Οι πλούσιες τοιχογραφίες του ναού είναι πραγματικά αριστουργήματα και αποτελούν τις πληρέστερα διατηρούμενες σε σχέση με άλλους ναούς της Θεσσαλονίκης. Μεταξύ αυτών, εκτός από τα πολλά θέματα από τον Βίο και τα θαύματα του Χριστού, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα θέματα του Ακάθιστου Ύμνου και των Βίων του αγίου Νικολάου και του αγίου Γερασίμου του Ιορδανίτη.

Οι τοιχογραφίες καθαρίστηκαν από το σοβά που είχαν ρίξει οι Οθωμανοί μεταξύ 1957 και 1960 κατά τη διάρκεια έργων ανακαίνισης και δικαίως αποτελεί έναν από τους πιο όμορφους ζωγραφικούς διάκοσμους στο σύνολο των Βυζαντινών ναών της Θεσσαλονίκης.

Πηγή Κειμένου: thessalonikiartsandculture.gr / ΑΠΕ