«Ακρόπολη μέσα στην πόλη»: Μια αρχιτεκτονική πρόταση για τη ΔΕΘ

Με το σχέδιο της ανάπλασης του χώρου της ΔΕΘ να δρομολογείται για το κομβικό έτος 2019 (στόχος της ΔΕΘ-Helexpo ΑΕ είναι μέχρι τον Ιούνιο του 2019 να έχει εκδοθεί το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα), μία αρχιτεκτονική πρόταση που χρονολογείται πίσω στο 1982 για μία «ακρόπολη μέσα στην πόλη» αποκτά νέο ενδιαφέρον με βάση τη χρονική συγκυρία και τις επικρατούσες συνθήκες. Η διπλωματική εργασία των Αλεξάνδρου Δημήτριος, Ιχτιάρογλου Συμεών και Χατζηϊωαννίδης Βασίλειος, στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου του Μιλάνου, είχε το θέμα “ΔΕΘ-ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ στη Θεσσαλονίκη” και παρουσιάζεται σήμερα αναλυτικά:

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ- ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΕΘ (Έκθεση) και ΑΠΘ (Πανεπιστήμιο): Ο σχεδιασμός της «ΝΕΑΣ ΠΟΛΗΣ» μέσα στην υπάρχουσα, ο σχεδιασμός «ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ»

Η πόλη είναι η Θεσσαλονίκη. Η πρότασή μας αφορά μια κεντρική περιοχή της πόλης, μάλιστα μπορούμε να πούμε ακριβώς το κέντρο της ίδιας της πόλης, την περιοχή που καταλαμβάνει η Έκθεση και το Πανεπιστήμιο, όπου η ιστορία της πόλης τείνει να ανακαταλάβει έναν συνεχή και πρωταρχικό ρόλο για την εξέλιξή της.

Το θέμα στην δική μας περίπτωση δεν ήταν μόνο λειτουργικό, έτσι όπως για κάθε καλή αρχιτεκτονική, για κάθε αρχιτεκτονικό έργο που παραμένει και διαρκεί στο χρόνο, δεν είναι ποτέ απλά λειτουργικό και μόνο. Είναι πάντα το θέμα της αρχιτεκτονικής «ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ». Με άλλα λόγια δεν αντιμετωπίσαμε την περιοχή του πανεπιστημίου και ειδικότερα της έκθεσης σκεπτόμενοι και λέγοντας ότι θέλουμε να ξανασχεδιάσουμε τη λειτουργία τους. Δεν έχουμε κάνει αυτό και ούτε κινηθήκαμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Για μας, αυτή η περιοχή με αυστηρά χαρακτηρισμένες λειτουργίες στο κέντρο της πόλης, αποτέλεσε την ευκαιρία για την δημιουργία, για τον σχεδιασμό «της πόλης μέσα στην πόλη», για τον σχεδιασμό της «ακρόπολης μέσα στην πόλη».

Είναι ξεκάθαρο ότι δεν εννοούμε τη δημιουργία ενός κλειστού απομονωμένου διοικητικού κέντρου ή περιοχή καθαρά εκθεσιακή και μόνο ή campus πανεπιστημιακό, αλλά θεωρούμε την δημιουργία της νέας αυτής πόλης μέσα στην υπάρχουσα σαν στοιχείο ολοκληρωμένο και καθοριστικό για την εξέλιξη και την αναδιάρθρωση-αναδόμηση όλης της πόλης της Θεσσαλονίκης. Αυτό ήταν το θέμα, ήδη θέμα της αρχιτεκτονικής που προϋποθέτει επιλογές καθαρά φορμαλιστικές, μορφολογικές.

Η ιδέα της αρχιτεκτονικής μας πρότασης είναι εκείνη μιας συνεχούς γραμμικής κατασκευής που ελέγχει και καθορίζει αρχιτεκτονικά τον χώρο, τα υπάρχοντα αξιόλογα κτίρια και τον ελεύθερο χώρο, που περιέχει ό,τι χρειάζεται για να κάνει πιο λειτουργικά τα υπάρχοντα κτίρια (αυτά που διατηρούνται), λειτουργεί διαφορετικά αλλά και συμπληρωματικά, διατηρώντας συγχρόνως και την αυτοτέλειά της από άποψη μορφολογική και λειτουργική. Η πρόθεσή μας ήταν το σύνολο του κτισμένου και μη περιβάλλοντος της περιοχής να είναι ένας ολοκληρωμένο αρχιτεκτονικό σύνολο, ένας οικισμός (σε αντίθεση με τη σημερινή κατάσταση), όπου οι χρήσεις και οι παρουσίες των ανθρώπων τέμνονται μεταξύ τους οργανικά.

Το κτίριο που σχεδιάσαμε επάνω στον κεντρικό άξονα που συνδέει την ΔΕΘ και το ΑΠΘ είναι ένα κτίριο δημόσιο κατ’ εξοχήν. Οι δραστηριότητες που συμβαίνουν και πραγματοποιούνται μέσα σ’ αυτό το κτίριο αφορούν όλους τους κατοίκους της πόλης. Αυτό μεταφράζεται αρχιτεκτονικά σαν την συγκεκριμένη δυνατότητα που έχει κάποιος να χρησιμοποιεί χώρους συλλογικούς, ιδιωτικούς (ειδικές κατηγορίες κατοικίας), εργασίας, εκπαίδευσης, έρευνας, παραγωγής, ψυχαγωγίας κλπ, να διατρέχει το κτίριο σαν ένα κομμάτι από την πόλη που αναδεικνύεται.

Σ’ αυτό το κτίριο αναπτύσσεται και συμβαίνει ένα ολοκληρωμένο μέρος από την καθημερινή ζωή και δραστηριότητα των κατοίκων της πόλης αλλά και της ευρύτερης περιοχής: οι διάφορες δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται από την επανάληψη, από τη διασταύρωση διατέμνονται. Από το ερευνητικό εργαστήριο και τη σύνδεσή του με το ΑΠΘ και την παραγωγή, στη δημόσια υπηρεσία, από τον εκθεσιακό χώρο στο θέατρο, στην κατοικία, στην ανοιχτή πλατεία, στον χώρο πρασίνου, στη δυνατότητα για απρόβλεπτες συναντήσεις, για εκπλήξεις. Μια αρχιτεκτονική που, διασχίζοντάς την, βρίσκεις και ανακαλύπτεις ενδιαφέροντα στοιχεία της πόλης. Έτσι η ζωή μέσα στο κτίριο και γύρω του παίρνει έναν χαρακτήρα πολύπλευρο και πολυσύνθετο.

Η σχεδιαστική μας προσπάθεια έγινε από καθαρά αρχιτεκτονική άποψη, παραλείποντας τα παραδοσιακά πολεοδομικά περάσματα (standarts, κανονισμούς, γενικά πολεοδομικά σχέδια, ΓΟΚ κλπ) και αυτό γιατί τα παραπάνω αποτελούν επιχειρηματολογία καθαρά ποσοτική και οδηγούν πολύ συχνά σ’ ένα κτισμένο περιβάλλον χωρίς ποιότητα, σε μια μη αρχιτεκτονική.

Για μας ένας τρόπος συγκεκριμένος για να φανταστούμε τη «ΝΕΑ ΠΟΛΗ», «ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ», ήταν να επιλέξουμε και να προεικονίσουμε τυπολογίες ικανές να ανατρέψουν το παραδοσιακό μοντέλο και την τρέχουσα αρχιτεκτονική πρακτική.

Για τη σχεδίαση της δικής μας υπόθεσης και την αρχιτεκτονική της έκφραση, σε τέτοια κλίμακα και τόσο σύνθετη, το γραμμικό σχήμα, η «γραμμική πόλη», φαίνεται να δίνει τις πιο ικανοποιητικές απαντήσεις όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων δραστηριοτήτων και τη δυνατότητα επέκτασης των επί μέρους λειτουργιών κατά μήκος των δύο διευθύνσεων. Η επιλογή αυτού του μοντέλου σχεδιασμού, αυτής της γραμμικής πόλης ήταν συγχρόνως και αποτέλεσμα της ανάγκης να φτάσουμε σε μια αρχιτεκτονική δομή-εικόνα ενιαία και ταυτόχρονα διαθέσιμη σε κάποιον μελλοντικό πιθανό μετασχηματισμό των λειτουργιών και των χρήσεων σε σχέση με νέες ανάγκες και νέους χρήστες.

Έτσι διαγράφεται η υπόθεση μιας επέμβασης αρχιτεκτονικής, διατυπωμένης με τον όρο «Η ΝΕΑ ΠΟΛΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ» και βασισμένη σε ένα νέο καθεστώς πρόσβασης, σε μια νέα συλλογική συμπεριφορά των ανθρώπων. Μια επέμβαση ικανή να θεωρηθεί ενιαία, ανταγωνιστική και επομένως καθοριστική της υπάρχουσας πόλης. Μια επέμβαση–πρόταση σύνθετη και αποφασιστική που είναι σε θέση να μετασχηματίσει τη σχέση ατομικό-συλλογικό, ιδιωτικό-δημόσιο και να αντιταχθεί στην απομόνωση και τον κατακερματισμό λειτουργιών και κοινωνικών στρωμάτων.

*Θέμα διπλωματικής εργασίας στην Αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου του Milano Ιταλίας, Ιούλιος 1982 Αλεξάνδρου Δημήτριος, Ιχτιάρογλου Συμεών, Χατζηϊωαννίδης Βασίλειος – Αρχιτέκτονες Μηχανικοί. Επιβλέπων καθηγητής Αρχιτεκτονικής: Χριστοφέλλης Αλέξανδρος