Ανακάλυψε τα γλυπτά της πόλης: Μνημεία ποντιακού Ελληνισμού
Υπάρχουν δύο γλυπτά με θέμα τον Ποντιακό Ελληνισμό στον Δήμο Θεσσαλονίκης.
Στέκουν δίπλα μας, τα προσπερνάμε, πολλές φορές μπορεί να μην παρατηρούμε καν την ύπαρξη τους. Είναι τα αγάλματα, οι προτομές και οι εικαστικές συνθέσεις της πόλης και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της. Πολλά από αυτά είναι τόσο γνωστά που έγιναν σήμα κατατεθέν της Θεσσαλονίκης, όπως το άγαλμα του Βενιζέλου, οι Ομπρέλες του Ζογγολόπουλου, το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κάποια είναι πιο σύγχρονα, κάποια λιγότερο γνωστά, μερικά είναι πολυφωτογραφημένα, άλλα έχουν αφεθεί και παρακμάζουν. Στέκουν δίπλα σε μεγάλους δρόμους και πλατείες, ακίνητα, και μας διηγούνται ιστορίες από την πόλη.
Υπάρχουν δύο γλυπτά με θέμα τον Ποντιακό Ελληνισμό στον Δήμο Θεσσαλονίκης και βρίσκονται και τα δύο στην πλατεία Αγίας Σοφίας, απέναντι από τον ιερό ναό, στον άξονα που χωρίζει την Ερμού.
Το πρώτο είναι έργο του Ευθύμη Καλεβρά και τοποθετήθηκε στην πλατεία το 1979. Έχει τίτλο “Πρόμαχοι του Ελληνισμού στον Πόντο” και είναι δωρεά της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης.
Η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης είναι ένα Ποντιακό Σωματείο, που δημιουργήθηκε το 1933, με σκοπό την πολιτιστική και κοινωνική ανάδειξη της κουλτούρας και του πολιτισμού του Πόντου. Από την ίδρυσή της μέχρι τώρα, έχει αναπτύξει σπουδαίο έργο και έχει βραβευτεί πολλές φορές γι’ αυτό (http://www.efxinos.gr/).
Στο έργο του Ευθύμη Καλεβρά υπάρχουν άρρηκτα και αρμονικά συνδεδεμένες έξι ανθρώπινες μορφές. Ένας πόντιος λυράρης, ένας ακρίτας, ένα παπάς, ο δάσκαλος, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Οι έξι μορφές συμβολίζουν την ιστορία, την κοινωνική ανάπτυξη και την οικογενειακή δομή του ποντιακού Ελληνισμού. Τονίζεται η ακριτική καταγωγή, η ορθόδοξη πίστη, η κουλτούρα, ο πολιτισμός, η γλώσσα και φυσικά η συνέχιση του ποντιακού πολιτισμού από την νέα γενιά. Το εντυπωσιακό σε αυτό το γλυπτό του Καλεβρά είναι πως οι έξι μορφές απλώνονται σε όλο το μήκος και το πλάτος του αγάλματος και μπορεί κάποιος να δει μορφές παντού και όχι μόνο στην μπροστινή του όψη. Αυτό δίνει μια τρισδιάστατη, λίγο περίεργη, οπτική στο άγαλμα αυτό.
Το δεύτερο μνημείο με θέμα τον Πόντο είναι πιο πρόσφατο και τιμά την μνήμη των θυμάτων της γενοκτονίας των Ποντίων. Τοποθετήθηκε στην πλατεία Αγίας Σοφίας και τα πρώτα του αποκαλυπτήρια έγιναν τον Μάιο του 2006, με αφορμή τον εορτασμό της επετείου της Ποντιακής Γενοκτονίας στις 19 Μαΐου. Μετά την τοποθέτηση του μνημείου, το ετήσιο ραντεβού για την ημέρα μνήμης γίνεται μπροστά από το άγαλμα με πλήθος κόσμου, συμμετοχή ποντιακών συλλόγων, εκδηλώσεις μνήμης και κατάθεση στεφάνων.
Στο γλυπτό αυτό, μια γυναικεία μορφή, που μπορεί να είναι η μάνα, η πατρίδα, η προσφυγοπούλα, είναι καθισμένη σε ένα βάθρο. Η στάση του σώματός της και το χέρι της πάνω στο μέτωπο αποτυπώνουν τον πόνο, την συμφορά και την απελπισία της. Από τα αριστερά της βρίσκεται ένας μπόγος τον οποίο κρατά σφιχτά. Μέσα εκεί είναι τα λιγοστά πράγματα που πρόλαβε και πήρε μαζί της στη νέα πατρίδα, αλλά κυρίως είναι οι μνήμες που κουβαλά, όλα αυτά που άφησε πίσω της. Στο πλάι ακριβώς ξετυλίγεται μια παράσταση, όπως αυτές στους αρχαίους ελληνικούς ναούς, που διηγείται μια ιστορία. Η γυναίκα που θρηνεί τον νεκρό δίπλα της, η γυναίκα που εγκαταλείπει την πατρίδα με το παιδί στο χέρι και τρέχει να σωθεί. Στην κάτω πλευρά υπάρχει η επιγραφή:
Των μαρτύρων, των ηρώων, των αγωνιστών του Πόντου Αιωνία η μνήμη.
Πρόσφυγες από την Μικρά Ασία και τον Πόντο βρίσκονται διασκορπισμένοι παντού σε όλη την πόλη. Η καρδιά του Ποντιακού Ελληνισμού χτυπάει στην Καλαμαριά και όχι μόνο. Μετά από πολλές προσπάθειες του Συλλόγου Ποντίων Ελευθερίου-Κορδελιού, τοποθετήθηκε το 2006 στην πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου μνημείο για τους Ποντίους.
Πρόκειται για ένα από τα πιο εντυπωσιακά στο είδος του, φτιαγμένο από πέτρα (φερμένη από τον Πόντο), μπρούντζο και μάρμαρο (από την περιοχή της Σμύρνης) και είναι το μεγαλύτερο σε όλο το νομό της Θεσσαλονίκης. Η αναπαραστάσεις του μνημείου δείχνουν από την μια πλευρά τον Ποντιακό ξεριζωμό και από την άλλη μια σειρά ανδρών να χορεύουν τον παραδοσιακό χορό Σέρα. Στο κέντρο του μνημείο μια μητέρα κρατά το παιδί της αγκαλιά.
Στην μία πλευρά αναγράφεται ο τελευταίος στίχος από τον θρήνο της Τραπεζούντας:
«…η Ρωμανία πέρασεν, η Ρωμανία επάρθεν η Ρωμανία αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο.»
Το «Πάρθεν η Ρωμανία»(*) είναι ένα Ποντιακό παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι που μέχρι και σήμερα σκορπά ρίγη συγκίνησης αλλά και αισιοδοξίας σε ολόκληρο τον Ποντιακό Ελληνισμό.
Τέλος, στην άλλη πλευρά του μαρμάρινου μνημείου διαβάζουμε:
«…της Σουμελάς το μοναστήρ εσβήεν και εχαλάεν
Η Παναγιά επέταξεν στα ΛΙΒΙΑ εταράεν.»
Ο γλύπτης Ευθύμιος Καλεβράς γεννήθηκε το 1929 και απεβίωσε το 2011. Ήταν παιδί προσφύγων από τον Πόντο. Σπούδασε στην Σχολή Καλών τεχνών της Αθήνας. Φιλοτέχνησε πολλές προτομές για δημόσιους χώρους. Δικά του γλυπτά είναι και αυτά του Κοσομούλη και Ανδρόνικου, που βρίσκονται επίσης σε κεντρικά σημεία στην πόλης της Θεσσαλονίκης. Δικό του έργο είναι και το μνημείο Εθνικής Αντίστασης του Δήμου Σταυρούπολης.
Η Ελισάβετ Βάλβη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1949 και σπούδασε ζωγραφική και γλυπτική στην Σχολή Καλών Τεχνών. Έχει φιλοτεχνήσει προτομές και μνημεία που έχουν τοποθετηθεί σε δημόσιους χώρους, έχει φιλοτεχνήσει μετάλλια. Έργα της βρίσκονται σε μεγάλες ιδιωτικές συλλογές. Έχει συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις και έχει βραβευτεί πολλές φορές για την συμβολή της στην τέχνη.
(*) «Πάρθεν η Ρωμανία»
Έναν πουλίν, καλόν πουλίν, εβγαίν’ από την Πόλην, ουδέ ’ς σ’ αμπέλα ’κόνεψεν, ουδέ ’ς σα περιβόλα, επήγεν και ν’ εκόνεψεν ’ς σ’ Αγιά Σοφιάς την πόρταν. Έδειξεν τ’ έναν το φτερόν ’ς σο αίμαν βουτεμένον. Και ’ς σ’ άλλο το φτερόν αθε, χαρτίν βαστά γραμμένον. Ατό κανείς ’κι αναγνώθ’, κανείς ’κι ξέρ’ ντο λέγει, μηδέ κι ο Πατριάρχης μου με όλους τους παπάδες. Κι έναν παιδίν, καλόν παιδίν, πάει και αναγνώθει. Σίτ’ αναγνώθει, σίτα κλαίει, σίτα κρούει την καρδίαν: Ναϊλλοί εμάς και βάι εμάς, ’πάρθεν η Ρωμανία. – Ναϊλλοί εμάς και βάι εμάς οι Τούρκ΄ την Πόλ΄ επαίραν επαίραν το βασιλοσκάμ΄ κι ελλάεν Αφεντία. Μοιρολογούν τα εκκλησιάς κλαίγ’νε τα μαναστήρα κι Αι-Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει και δερνοκοπάται. Μη κλαις, μη κλαις, Αγιάννε μου και μη δερνοκοπάσαι η Ρωμανία ΄πέρασεν η Ρωμανία ΄πάρθεν Η Ρωμανία αν πέρασεν ανθεί και φέρει κι άλλο.
