Ανακάλυψε τα γλυπτά της πόλης: Μνημείο Ολοκαυτώματος του Nandor Glid
Στην άκρη της πλατείας Ελευθερίας, με μέτωπο προς την θάλασσα, βρίσκουμε, προς τιμήν όλων των συμπατριωτών μας, Εβραίων της Θεσσαλονίκης, το μνημείο του Ολοκαυτώματος.
Στέκουν δίπλα μας, τα προσπερνάμε, πολλές φορές μπορεί να μην παρατηρούμε καν την ύπαρξη τους. Είναι τα αγάλματα, οι προτομές και οι εικαστικές συνθέσεις της πόλης και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της. Πολλά από αυτά είναι τόσο γνωστά που έγιναν σήμα κατατεθέν της Θεσσαλονίκης, όπως το άγαλμα του Βενιζέλου, οι Ομπρέλες του Ζογγολόπουλου, το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κάποια είναι πιο σύγχρονα, κάποια λιγότερο γνωστά, μερικά είναι πολυφωτογραφημένα, άλλα έχουν αφεθεί και παρακμάζουν. Στέκουν δίπλα σε μεγάλους δρόμους και πλατείες, ακίνητα, και μας διηγούνται ιστορίες από την πόλη.
Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων. Έτσι αποκαλούσαν την Θεσσαλονίκη, που ως γνωστό υπήρξε η πόλη με την μεγαλύτερη Εβραϊκή κοινότητα στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Το 1941 ο πληθυσμός των Εβραίων αριθμούσε 52.000 ψυχές. Υπήρχαν στην πόλη 16 συναγωγές, 20 δημοτικά σχολεία, δεκάδες εβραϊκά καταστήματα, εβραϊκές εφημερίδες, νεκροταφεία, νοσοκομεία, ιδρύματα. Κατά την διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Θεσσαλονίκη, η μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού πήρε τον δρόμο των γκέτο και μετέπειτα των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Στις 8 Ιουλίου, ο διοικητής της Βέρμαχτ έδωσε εντολή να εμφανιστούν ενώπιον του όλοι οι άντρες Εβραίοι, από 18 έως 45 ετών. Τρεις μέρες αργότερα, 9.000 από αυτούς στριμώχτηκαν στην πλατεία Ελευθερίας από το πρωί και κρατήθηκαν εκεί κάτω από τον ήλιο για ώρες.
Στο ίδιο σημείο, στην άκρη της πλατείας, με μέτωπο προς την θάλασσα, στήθηκε προς τιμήν όλων των συμπατριωτών μας, Εβραίων της Θεσσαλονίκης, το μνημείο του Ολοκαυτώματος. Είναι έργο του Σέρβου γλύπτη Nandor Glid, ο οποίος έχασε τον πατέρα του και πολλούς άλλους συγγενείς του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς και σχεδίασε το γνωστό γλυπτό της γενοκτονίας των Εβραίων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Dachau, καθώς και ένα παρόμοιο με αυτό της Θεσσαλονίκης στο Βελιγράδι. Ο Nandor Glid πέθανε το 1997 πριν προλάβει να ολοκληρώσει το μνημείο του Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης, το οποίο και ολοκλήρωσε ο γιος του.
Το μνημείο τοποθετήθηκε το 1997, επί δημαρχίας Κοσμόπουλου, αρχικά στην περιοχή του Ιπποκράτειου νοσοκομείου, και τα αποκαλυπτήριά του έγιναν στις 23 Νοεμβρίου 1997, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλο. Ωστόσο αργότερα, στο ίδιο σημείο, κατασκευάστηκε υπόγειο πάρκινγκ και το άγαλμα μεταφέρθηκε το 2002-2003, για να τοποθετηθεί στην πλατεία Ελευθερίας, ώστε να είναι κοντά στο πρώτο σημείο συγκέντρωσης και μαρτυρίου των Εβραίων της πόλης. Στις 16 Φεβρουαρίου του 2006, με αφορμή την επίσημη επίσκεψή του, ο Ισραηλινός πρόεδρος, Μοσέ Κατσάβ, προσκεκλημένος του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κάρολου Παπούλια, θα είναι ο πρώτος πρόεδρος του ισραηλινού κράτους που επισκέπτεται την χώρα και την πόλη της Θεσσαλονίκης και καταθέτει στεφάνι στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος. Πρόσφατα, το πάρκινγκ της πλατείας έκλεισε για να γίνει η ανάπλασή της, η οποία ελπίζουμε να αναδείξει το μνημείο, που μέχρι σήμερα ήταν πνιγμένο στα αυτοκίνητα, στριμωγμένο στην γωνία του τετραγώνου.
Στην τεχνοτροπία του, το μνημείο είναι πολύ κοντά και στα άλλα μνημεία που κατασκεύασε ο Nandor Glid. Απεικονίζει μια φλεγόμενη επτάφωτο λυχνία(*), ή μια φλόγα, ή ακόμα και ένα σύννεφο ή ένα δέντρο, που δημιουργούν οι ανθρώπινες μορφές που μπλέκουν η μία μέσα στην άλλη. Οι φλόγες μας θυμίζουν το Ολοκαύτωμα, τον αφανισμό και την καταστροφή, αλλά αν φανταστούμε τους ανθρώπους ως μια μάζα και τις φλόγες ως φτερά αγγέλων, που κάνουν τις μορφές να πετούν μακριά, ή την όλη σύνθεση ως ένα δέντρο με κλαδιά και καρπούς, μέσα από το θλιβερό γεγονός του Ολοκαυτώματος αναδύεται το θετικό και αισιόδοξο μήνυμα, πως οι άνθρωποι αυτοί μετά το τέλος του πολέμου και παρά την προσπάθεια αφανισμού τους, κατάφεραν και πάλι να ανθοφορήσουν και να φέρουν καρπούς.
Στο μνημείο υπάρχουν και δύο επιγραφές δεξιά και αριστερά.
Η μια τοποθετήθηκε το 1997, όταν έγιναν τα αποκαλυπτήρια, και η άλλη το 2006, όταν ο πρόεδρος του Ισραήλ επισκέφθηκε την πόλη.
Στις επιγραφές διαβάζουμε:
“To μνημείο αυτό αφιερώνεται από τον Ελληνικό Λαό στην ιερή μνήμη των 50.000 Εβραίων Ελλήνων της Θεσσαλονίκης, που την άνοιξη του 1943 ξεριζώθηκαν από την πόλη τους και εξοντώθηκαν από τους Ναζί κατακτητές στους θαλάμους αερίων των στρατοπέδων θανάτου του AUSCHWITZ – BIRKENAU”.
Νοέμβριος 1997
“Εις μνήμην των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης, θυμάτων του Ολοκαυτώματος Κάρολος Παπούλιας, Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Moshe Katsav, Πρόεδρος του Κράτους του Ισραήλ Με την ευκαιρία της πρώτης επίσημης επίσκεψης του προέδρου του κράτους του Ισραήλ στην Ελλάδα”.
16 Φεβρουαρίου 2006
Έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες βανδαλισμού του μνημείου από αντισημίτες, κυρίως με συνθήματα και σύμβολα γραμμένα με σπρέι, αλλά σε πείσμα των κατοίκων της πόλης, αποκαθίσταται πολύ γρήγορα. Είναι το ετήσιο σημείο εκκίνησης της συμβολικής πορείας που πραγματοποιείται κάθε Μάρτιο προς τον παλαιό σταθμό, εκεί που οι Εβραίοι, αφού συγκεντρώθηκαν, έφυγαν για ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή.
(*) Η επτάφωτος λυχνία (εβραϊκά: מְנוֹרָה [mənoːˈɾaː]) ήταν φωτιστικό σκεύος με επτά λυχνάρια, που έκαιγε αρχικώς στα άγια της Σκηνής του Μαρτυρίου στην έρημο και στη συνέχεια στον Ναό του Σολομώντα. Με τον καιρό, έγινε σύμβολο των Ισραηλιτών και της ιουδαϊκής θρησκείας, ενώ σήμερα εμφανίζεται και ως ένα από τα σύμβολα του κράτους του Ισραήλ μαζί με το εξάκτινο Άστρο του Δαβίδ. Επτάφωτες λυχνίες εισήχθησαν στους χριστιανικούς ναούς κατά το πρότυπο της βιβλικής και συμβολίζουν τα επτά χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος ή τα επτά μυστήρια της Εκκλησίας.
