Ανακάλυψε τα γλυπτά της πόλης: Τα γλυπτά της Βίλας Καπαντζή
Η Βίλα Καπαντζή δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες της να περιηγηθούν εκτός από το κτίριο και στον προαύλιο χώρο και να θαυμάσουν τα έξι γλυπτά της.
Στέκουν δίπλα μας, τα προσπερνάμε, πολλές φορές μπορεί να μην παρατηρούμε καν την ύπαρξη τους. Είναι τα αγάλματα, οι προτομές και οι εικαστικές συνθέσεις της πόλης και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της. Πολλά από αυτά είναι τόσο γνωστά που έγιναν σήμα κατατεθέν της Θεσσαλονίκης, όπως το άγαλμα του Βενιζέλου, οι Ομπρέλες του Ζογγολόπουλου, το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κάποια είναι πιο σύγχρονα, κάποια λιγότερο γνωστά, μερικά είναι πολυφωτογραφημένα, άλλα έχουν αφεθεί και παρακμάζουν. Στέκουν δίπλα σε μεγάλους δρόμους και πλατείες, ακίνητα, και μας διηγούνται ιστορίες από την πόλη.
H Βίλα Καπαντζή, ένα από τα ομορφότερα κτίρια του εκλεκτισμού, χτίστηκε από την οικογένεια Καπαντζή σε παραθαλάσσιο οικόπεδο επί της Βασιλίσσης Όλγας. Στο κτίριο μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, εγκαταστάθηκε ο πρίγκιπας Νικόλαος, ο πρώτος στρατιωτικός διοικητής της πόλης. Το 1917, διέμενε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και μέχρι το 1928, στα δωμάτια του κτιρίου στεγάστηκαν προσφυγικές οικογένειες, ενώ το 1928 το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας, ως ανταλλάξιμη περιουσία. Το 1938 στο κτίριο στεγάστηκε το Ε΄ Γυμνάσιο Αρρένων. Το 1940 επιτάχθηκε από τον στρατό και λειτούργησε ως στρατιωτικό αρτοποιείο ενώ μετά την απελευθέρωση, έως το καλοκαίρι του 1945, εγκαταστάθηκαν στο κτίριο βρετανικές στρατιωτικές αρχές. Έκτοτε και μέχρι το 1972 στέγασε και πάλι το Ε’ Γυμνάσιο. Σήμερα χάρη στην Εθνική τράπεζα, η οποία το αποκατέστησε πλήρως, φιλοξενεί εκθέσεις τέχνης και πολιτιστικά γεγονότα, μιας και αποτελεί την έδρα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας.
Το Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, σε μια προσπάθεια αξιοποίησης του περιβάλλοντος χώρου πρασίνου του κτιρίου, το οποίο αποτελεί κομμάτι ζωτικής σημασίας για την γειτονιά και τους επισκέπτες, διατηρεί ανοιχτό και προσβάσιμο τον προαύλιο χώρο της Βίλας Καπαντζής καθ’ όλη την διάρκεια λειτουργίας του κατά την διάρκεια της ημέρας, επιτρέποντας στους κατοίκους και επισκέπτες την διέλευση διαμέσου του, κινούμενοι από την οδό Βασ. Όλγας προς το παραλιακό μέτωπο. Στον χώρο αυτό μπορεί ο επισκέπτης ή ο διερχόμενος να θαυμάσει μια σειρά από γλυπτά.
Στην είσοδο του κτιρίου και αριστερά, μια αναθηματική στήλη φτιαγμένη από μάρμαρο παρουσιάζει μια φωτογραφία που τραβήχτηκε τον Οκτώβριο του 1916, με την τριανδρία Κουντουριώτη, Δαγκλή, Βενιζέλου και μέλη της προσωρινής κυβέρνησης να στέκονται στα σκαλιά της οικίας. Στο αποκορύφωμα του Εθνικού Διχασμού, και έχοντας υιοθετήσει το κίνημα της Εθνικής Άμυνας, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έφτασε από την Κρήτη στη Θεσσαλονίκη στις 26 Σεπτεμβρίου 1916, για να τεθεί επικεφαλής της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης. Κατά τους περίπου εννέα μήνες της παραμονής του στην πόλη, ο Βενιζέλος κατοίκησε στη Βίλα Καπαντζή μαζί με τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και τον στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή. Στην φωτογραφία του Οκτωβρίου 1916, η Τριανδρία εμφανίζεται με μέλη της κυβέρνησης στο ανατολικό κλιμακοστάσιο της βίλας.
Το άγαλμα του Μακεδονομάχου Κόττα, φιλοτεχνημένο από τον Δημήτρη Καλαμαρά, έχει διαστάσεις 2.00 x 0.78 x 0.40 μ. και ανήκει στην συλλογή του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης. Ο Κώττας γνωστός και με το προσωνύμιο Αετός των Κορεστίων ή Κώττας Ρούλιας, ήταν σλαβόφωνος οπλαρχηγός, Έλληνας Μακεδονομάχος, πρωτεργάτης του Μακεδονικού αγώνα. Φτιαγμένο το 1960 από χαλκό, έργο αφαιρετικό που δεν παρουσιάζει την μορφή του Κώττα ρεαλιστικά, αποτυπώνει τον πόνο και τον δυναμισμό του ήρωα και του προσδίδει μια περισσότερο αέρινη Δον Κιχωτική όψη. Ο Δημήτρης Καλαμάρας γεννήθηκε στην Φλώρινα το 1924. Έζησε για οκτώ χρόνια στην Ιταλία και ταξίδεψε σε Γαλλία, Γερμανία και Ελβετία. Το 1969 εκλέχθηκε καθηγητής γλυπτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών.
Το αφαιρετικό έργο «Σύμπλεγμα» του Θεόδωρου Παπ, καθηγητή της σχολής καλών τεχνών Αθηνών, φιλοτεχνήθηκε το 1970 και αναπαριστά δυο μορφές, πιθανότατα ενός άντρα και μιας γυναίκας, αγκαλιασμένες, να δημιουργούν ένα σύμπλεγμα φτιαγμένο από μάρμαρο, του οποίου οι γραμμές και τα σχήματα παρουσιάζουν έναν γλυπτικό όγκο συμμετρικής ισορροπίας που θυμίζει κυβισμό, με μια αφαιρετικότητα που συναντάμε σε γλύπτες της εποχής. Ο Παπαγιάννης γεννήθηκε στο Ελληνικό Ιωαννίνων. Σπούδασε με τον Γιάννη Παππά στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών, όπου και διδάσκει από το 1970.
Συγκινητικό και ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας, το Μνημείο για τους Εβραίους μαθητές του Ε΄ Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης δεσπόζει στο κέντρο του αύλειου χώρου. Πρόκειται για μια μεταλλική στήλη από οξειδωμένο χάλυβα 2.00 x 0.80 μ., πάνω στην οποία έχει διατρηθεί κείμενο σε τρεις γλώσσες –ελληνικά, εβραϊκά και αγγλικά–, φυτεμένη στο γρασίδι του κήπου της βίλας. Παρέμεινε ακάλυπτη ώστε να οξειδωθεί από τη βροχή. Τα διάτρητα γράμματα υποδηλώνουν την απουσία. Η οξείδωση την απώλεια και τη φθορά. Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης τίμησε τη μνήμη των σαράντα εβραίων μαθητών του Ε’ Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης, των οποίων η φοίτηση διακόπηκε βίαια από τους ναζί τον Φεβρουάριο του 1943 για να εκτοπιστούν, από τον Μάρτιο του ίδιου έτους, στο στρατόπεδο θανάτου του Άουσβιτς – Μπίρκεναου, ακολουθώντας τη μοίρα της υπόλοιπης ισραηλιτικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης με την ανέγερση μιας αναθηματικής στήλης στην αυλή της Βίλας Καπαντζή. Η Βίλα Καπαντζή, η οποία σήμερα στεγάζει το Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη, υπήρξε η ιστορική έδρα του σχολείου από το 1939 έως το 1962. Με πρωτοβουλία του συλλόγου αποφοίτων του Ε’ Γυμνασίου, ο σύλλογος καθηγητών του σχολείου αποφάσισε να απονείμει τιμής ένεκεν το απολυτήριο στον μοναδικό σήμερα επιζώντα, Μωζέ Σεγκούρα, ο οποίος είχε περάσει στην Αντίσταση και διέφυγε έτσι τον εκτοπισμό.
Δίπλα από το άγαλμα του Κόττα, ο Νίκος Παπαδόπουλος δημιουργεί το έργο «Ακόμα το σκέφτομαι», το οποίο αποτελείται από έγχρωμα χαλίκια, σε μια έκταση 5.75 x 4.25 x 0.10 εκ. Η ιδέα του κήπου είναι κυρίαρχη στη δουλειά του Νίκου Παπαδόπουλου. Το συγκεκριμένο έργο κατασκευάστηκε με αφορμή την έκθεσή του, «Flora Filopappou: ένα ταξίδι από την Πόλη των Βράχων στον κήπο», στη Βίλα Καπαντζή τον Μάιο του 2019. Βασισμένο στον ιαπωνικό κήπο ζεν, ενσωματώνει στη συγκεκριμένη τοποθεσία την αιωνόβια φτελιά και το σιντριβάνι, που συνοδεύουν το κτίριο ήδη από την εποχή της ανέγερσης του, γύρω στο 1893. Πρόκειται για το πιο πρόσφατο απόκτημα της συλλογής του Μ.Ι.Ε.Τ.
Τέλος, η μαρμάρινη μπανιέρα από το λουτρό της Βίλας, όταν ήταν ακόμη κατοικία, είναι φτιαγμένη περίπου το 1893, είναι από λευκό μάρμαρο και έχει διαστάσεις 1.72 x 0.74 x 0.60 μ. Ανήκει στον τύπο ιταλικών λουτήρων του 19ου αιώνα, που αντιγράφουν αναγεννησιακά πρότυπα και, απώτερα, ρωμαϊκά. Έχει λαξευτεί από έναν συμπαγή όγκο μαρμάρου, εξωτερικά φέρει τέσσερις ανάγλυφες διακοσμητικές λαβές, άνω εσωτερικά έχει ρηχό αναβαθμό και οπή για την αποχέτευση του νερού. Ήταν τοποθετημένη στον δεύτερο όροφο του κτιρίου και αφαιρέθηκε μετά την επισκευή του 1982-1989 και τη μετατροπή του σε εκθεσιακό χώρο. Πανομοιότυπη μπανιέρα απαντάται στο βυζαντινό λουτρό της Άνω Πόλης. Πιθανόν εισήχθησαν την ίδια εποχή από την Ιταλία.
Η Βίλα Καπαντζή συνδυάζει ένα κτίριο εκπληκτικής ομορφιάς, μια μόνιμη έκθεση της ιστορίας του οικήματος, φιλοξενεί εκθέσεις μοντέρνας τέχνης και άλλες που αναδεικνύουν κομμάτια της ιστορίας και δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες της να περιηγηθούν εκτός από το κτίριο και στον προαύλιο χώρο και να θαυμάσουν τα έξι γλυπτά της.
