Ανακάλυψε τα γλυπτά της πόλης: Μνημείο παλαιού εβραϊκού νεκροταφείου του Κωνσταντίνου Λεντάρη
Γνωρίστε το μοναδικό αυτό μνημείο, που προχθές κάποια βανδάλισαν.
Στέκουν δίπλα μας, τα προσπερνάμε, πολλές φορές μπορεί να μην παρατηρούμε καν την ύπαρξη τους. Είναι τα αγάλματα, οι προτομές και οι εικαστικές συνθέσεις της πόλης και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της. Πολλά από αυτά είναι τόσο γνωστά που έγιναν σήμα κατατεθέν της Θεσσαλονίκης, όπως το άγαλμα του Βενιζέλου, οι Ομπρέλες του Ζογγολόπουλου, το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κάποια είναι πιο σύγχρονα, κάποια λιγότερο γνωστά, μερικά είναι πολυφωτογραφημένα, άλλα έχουν αφεθεί και παρακμάζουν. Στέκουν δίπλα σε μεγάλους δρόμους και πλατείες, ακίνητα, και μας διηγούνται ιστορίες από την πόλη.
Το Εβραϊκό Νεκροταφείο Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε κατά την πρώιμη ρωμαϊκή εποχή, και αναπτύχθηκε μετά την έλευση στη Θεσσαλονίκη των Σεφαραδιτών Εβραίων το 1492. Η ολοκληρωτική καταστροφή του ξεκίνησε στις 6 Δεκεμβρίου 1942, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, και συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια μεταπολεμικά. Σήμερα στη θέση του βρίσκεται το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η εβραϊκή νεκρόπολη έχει εντοπιστεί στο τμήμα ανάμεσα στα κτίρια της Νομικής και Θεολογικής Σχολής, καθώς επίσης και στο κτίριο της Διοικήσεως του ΑΠΘ. Πριν την καταστροφή του λέγεται πως υπήρχαν εκεί 800.000 τάφοι. Το εβραϊκό νεκροταφείο αποτελούνταν από μια πολύ μεγάλη έκταση μιας και η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης αγόραζε γη για την επέκταση του. Η καταστροφή του δεν ξεκίνησε όπως πολλοί πιστεύουν κατά τον Β παγκόσμιο πόλεμο από τους Γερμανούς αλλά πολύ νωρίτερα. Το 1890 με την δημιουργία της σημερινής οδού Εθνικής Αμύνης, ένα τμήμα του νεκροταφείου απαλλοτριώθηκε. Το 1929 ένα τμήμα του εβραϊκού νεκροταφείου κηρύχθηκε απαλλοτριώσιμο, για την εγκατάσταση προσφύγων. Το 1931 η οργάνωση ΕΕΕ, κατέστρεψε εκατοντάδες τάφους του εβραϊκού νεκροταφείου και επίσης έκαψε την εβραϊκή συνοικία του Κάμπελ. Ήδη από το 1931 είχε ζητηθεί στο χώρο του νεκροταφείου να δοθεί άδεια για να ξεκινήσει να αναγείρεται η Πανεπιστημιούπολη. Το 1937 η Ισραηλιτική κοινότητα γνωρίζοντας τα προβλήματα χώρου του πανεπιστημίου παραχώρησε δωρεάν 12.339 τ.μ. για την επέκταση του. Η πλήρης καταστροφή των νεκροταφείων συντελέστηκε το 1942 επί γερμανικής Κατοχής. Το νεκροταφείο μετατράπηκε σε μάντρα οικοδομικών υλικών, μαρμάρου και τούβλων, τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά το τέλος του πολέμου. Οποιοσδήποτε το επιθυμούσε μπορούσε να πάει ελεύθερα και να πάρει υλικά για να πραγματοποιήσει επισκευές. Σχολεία, βίλες, εκκλησίες δρόμοι και πεζοδρόμια φτιάχτηκαν από αυτά τα υλικά.
Την Κυριακή 9 Νοεμβρίου 2014 μετά από χρόνια ενοχικής σιωπής και ντροπής εγκαινιάστηκε το μνημείο του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου στο χώρο δίπλα από το αστεροσκοπείο έργο του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνος Λεντάρη. Το έργο εκτείνεται κατά πλάτος και αποτελείται από μια επτάφωτη λυχνία από μπρούντζο(*),μια αναπαράσταση από διάσπαρτες μαρμάρινες πλάκες με εβραϊκά σύμβολα που παραπέμπουν στους τάφους του παλιού νεκροταφείου, ένα μπρούτζινο Άστρο του Δαυίδ(**). Δεξιά του μνημείου σε πέντε μαρμάρινες πλάκες που εκτείνονται κάθετα υπάρχει σε πέντε γλώσσες στα ελληνικά, εβραϊκά, ισπανικά, γαλλικά και αγγλικά το παρακάτω κείμενο :
«Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης επί πρυτανείας Ιωάννη Μυλόπουλου και η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης ανήγειραν το μνημείο αυτό εις μνήμην του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου, που βρισκόταν στον τόπο αυτό επί αιώνες μέχρι την καταστροφή του το έτος 1942 από τους ναζί κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Ας μείνει παντοτινή η μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Ιούνης 2014». Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου πραγματοποιήθηκαν από τον Υπουργό Μακεδονίας Θράκης, Γεώργιο Ορφανό, την Πρέσβη του Ισραήλ Ιρίτ Μπεν Άμπα, το Δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη, τον Πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, Δαυίδ Σαλτιέλ, τον Πρύτανη του Α.Π.Θ., Καθηγητή Περικλή Μήτκα και τον πρώην Πρύτανη του Α.Π.Θ., Καθηγητή Γιάννη Μυλόπουλο.
Στις 25 Ιανουαρίου 2019, τραμπούκοι ναζιστές έσπασαν και κατέστρεψαν το Μνημείο δύο μέρες πριν την Διεθνή Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά. Στο παρελθόν έχουν βεβηλώσει το μνημείο βάφοντάς το με σπρέι τόσο αυτό όσο και το μνημείο του Ολοκαυτώματος στην Πλατεία Ελευθερίας.
(*) Η επτάφωτη λυχνία είναι ένα σκεύος με επτά λυχνάρια, που έκαιγε στον Ναό του Σολομώντα. Είναι σύμβολο των Ισραηλιτών και της ιουδαϊκής θρησκείας, και ένα από τα σύμβολα του κράτους του Ισραήλ.
(**) Το Άστρο του Δαβίδ είναι το πιο χαρακτηριστικό και αναγνωρίσιμο εβραϊκό σύμβολο. Αποτελείται από δυο ισόπλευρα τρίγωνα, το ένα προς τα επάνω και το άλλο προς τα κάτω, που σχηματίζουν έξι κορυφές. Το τρίγωνο προς τα πάνω συμβολίζει τον πνευματικό κόσμο του και τον Ουρανό, ενώ το κάτω τρίγωνο την Γη. Το άστρο του Δαβίδ είναι και το σύμβολο της σημαίας του κράτους ου Ισραήλ.
