Από έναν πρίγκηπα οι πρώτες φωτογραφίες, το 1859, της Θεσσαλονίκης

Από έναν πρίγκηπα η πρώτες φωτογραφίες, το 1859, της Θεσσαλονίκης – Οι πρώτες λήψεις απεικονίζουν την Αγία Σοφία

Τις πιο παλιές φωτογραφίες της πόλης υποστηρίζει ότι εντόπισε η Ομάδα «Παλιών Φωτογραφιών της Θεσσαλονίκης» (ΠΦΘ-Old Photos Of Thessaloniki) που δραστηριοποιείται στο Facebook από το 2008 και αριθμεί περισσότερα από 93.00 μέλη.

Πρόκειται για δύο λήψεις που απεικονίζουν τον ιερό ναό της Αγίας Σοφίας και για τις οποίες με σιγουριά πλέον οι ερευνητές προσδιορίζουν ότι έχουν ληφθεί στις 27 ή στις 28 Οκτωβρίου του 1859. Η ημερομηνία αυτή τις τοποθετεί στην κορυφή των πρώτων λήψεων που έχουν γίνει στην Θεσσαλονίκη και τέσσερα χρόνια πριν από την πανοραμική φωτογραφία του Ούγγρου φωτογράφου Γιόζεφ Ζέκερυ, η οποία τραβήχτηκε το 1863 κατά την διάρκεια αυστροουγγρικής αποστολής στα Βαλκάνια και παρουσιάζεται ως «η παλαιότερη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης» στην είσοδο της αίθουσας συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης.

Οι δύο φωτογραφίες αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα της ΠΦΘ-Old Photos Of Thessaloniki από τον συλλέκτη-διαχειριστή Γιάννη Σιδηρόπουλο. Μπορεί να μην προκάλεσαν την έντονη συζήτηση και αμφισβήτηση που είχε προκαλέσει πρόπερσι, λόγω και της σπάνιας λήψης της η φωτογραφία με το παραθαλάσσιο τείχος των αδελφών Αμπντουλάχ που ανακάλυψε η ίδια Ομάδα, αλλά και αυτές έγιναν εξίσου γρήγορα αντικείμενα ενδιαφέροντος, καθώς τέθηκαν υπό εξέταση από πολλούς συλλέκτες και ερευνητές οι οποίοι επιχείρησαν να απαντήσουν στο «πότε, ποιος φωτογράφος, με ποια τεχνική» και για ποιο λόγο επέλεξε ως θέμα την Αγία Σοφία.

Τα στοιχεία που προσέθεσαν διαχειριστές κι απλά μέλη της Ομάδας ήταν αποκαλυπτικά. Κατάφεραν μέσα σε λίγες ημέρες να απαντήσουν σε όλα σχεδόν τα ερωτήματα, έχοντας όμως και τη βοήθεια της… Αμφίπολης(!): Ένα κομμάτι αρχαίο μάρμαρο «έλυσε» με εντυπωσιακό τρόπο όλο το μυστήριο, συνδέοντας το παζλ του χρόνου των φωτογραφιών με την τεκμηρίωση για την ταυτότητα του φωτογράφου…

Για τους διαχειριστές της σελίδας, ΠΦΘ-Old Photos Of Thessaloniki, όλα τα στοιχεία συγκλίνουν ότι ο πρίγκιπας Alfred (Αλφρέδος) o μετέπειτα δούκας του Saxe-Corburg and Cothe, τέταρτο παιδί και δεύτερο στη σειρά διαδοχής της βασίλισσας Βικτωρίας της Μεγάλης Βρετανίας, ο άνθρωπος που παραλίγο να γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας μετά τον Όθωνα, είναι ο φωτογράφος των πρώτων λήψεων που έγιναν στην Θεσσαλονίκη! Τα στοιχεία που παρουσιάζει η Ομάδα ΠΦΘ δείχνουν ότι ο πρίγκιπας, σε ηλικία περίπου 15 ετών κι ενώ ταξίδευε το 1859 με την βρετανική κορβέτα “Euryalus”, ήρθε στη Θεσσαλονίκη, έμεινε στην πόλη πέντε ημέρες, έκανε εξορμήσεις στην γύρω περιοχή και φωτογράφισε την Αγία Σοφία, ως ένα από τα πιο γνωστά -αλλά και πιο προσβάσιμα από τη θάλασσα εκείνη την εποχή- μνημεία της πόλης.

«Εντόπισα, διαδικτυακά, τις φωτογραφίες στην συλλογή της βασίλισσας Ελισάβετ. Είναι χρονολογημένες από επιμελητές της συλλογής το έτος 1860, με λανθασμένη την αναφορά προέλευσης τους μια και δεν είναι σχολιασμένες από τον Αlferd. Συμπεριλαμβάνονται σε μια ενότητα φωτογραφιών που σχετίζονται με την Αθήνα…» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιάννης Σιδηρόπουλος. «Στην αρχή δεν ξέραμε αν ο πρίγκηπας επισκέφθηκε ο ίδιος τη Θεσσαλονίκη, αν αγόρασε τις φωτογραφίες από άλλο φωτογράφο, ή αν τις τράβηξε για λογαριασμό του κάποιος από άλλο πολεμικό πλοίο που επισκέφθηκε την Θεσσαλονίκη» σημειώνει ο ίδιος. Κι ενώ η έρευνα είχε… πυροδοτηθεί με την ανάρτηση, ένα από τα μέλη της Ομάδας, ο Ντιρέν Κακιλσί από την Τουρκία, έψαξε για το ταξίδι του βρετανικού πλοίου σε Οθωμανικά αρχεία και, όπως σημείωσε σε ανάρτησή του από αυτά προκύπτει ότι «ο πρίγκηπας Αlfred έφτασε όντως στην Θεσσαλονίκη στις 27 Οκτωβρίου, φιλοξενήθηκε στο κονάκι του Τούρκου διοικητή και επισκέφθηκε την Ακρόπολη» (σ.σ. το Επταπύργιο;). «Συνοδευόμενος από τον Βρετανό πρόξενο και το δάσκαλό του, επισκέφθηκαν την περιοχή της Αμφίπολης και στο δρόμο τους βρήκαν και πήραν μια παλιά πέτρα 35Χ75 εκατοστών (κομμάτι μαρμάρου από οικοδόμημα). Από τα Οθωμανικά αρχεία προκύπτει επίσης, ότι την τελευταία μέρα της παραμονής του, ο πρίγκιπας πήγε με τη συνοδεία του για κυνήγι στην Κατερίνη, ολοκληρώνοντας μια περιοδεία του είχε ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον».

Η πληροφορία για την “παλιά πέτρα” (όπως καταγράφεται στα Οθωμανικά αρχεία) ήταν το “κλειδί” που έλειπε από τον κ. Σιδηρόπουλο για να ανασύρει το τεκμήριο που επιβεβαίωσε ότι ο πρίγκιπας ήρθε στην Θεσσαλονίκη. «Στη βασιλική συλλογή υπάρχει αυτό το κομμάτι από μαρμάρινη κολώνα που μεταφέρθηκε στην Αγγλία από την Αμφίπολη» μας αναφέρει. Είναι καταχωρημένο ότι αποκτήθηκε το 1859 από τον Δούκα του Εδιμβούργου (τον Alfred δηλαδή), καθώς όπως προσθέτει «είναι απίθανο να μεταφέρθηκε από την Αμφίπολη την εποχή της Οθωμανικής κυριαρχίας και να πουλήθηκε στον πρίγκιπα».

Διασταυρώνοντας ημερομηνίες, επισκέψεις και τόπους οι διαχειριστές της σελίδας, εντόπισαν και δημοσιεύματα αγγλικών εφημερίδων της εποχής απ τα οποία προκύπτουν οι σταθμοί της πορείας που ακολούθησε το πλοίο Euryalus για τις επισκέψεις του Alfred σε Μυτιλήνη, Δαρδανέλια, Θάσο, Καβάλα και Φιλίππους, Άγιον Όρος και Θεσσαλονίκη. Μάλιστα, ανάμεσα στις φωτογραφίες της βασιλικής συλλογής εντοπίστηκε και μία φωτογραφία της μονής Εσφιγμένου του Αγίου Όρους (σ.σ. η πρώτη;) ενώ σε μια από τρεις που φαίνεται να ελήφθησαν στο κατάστρωμα του πλοίου Εuryalos διακρίνεται ανάμεσα στα κανόνια ένα νεαρό αγόρι «που δεν αποκλείεται» σύμφωνα με τον κ Σιδηρόπουλο, «να είναι ο πρίγκιπας- φωτογράφος».

Οι εκτυπώσεις των φωτογραφιών έχουν γίνει με την μέθοδο της αλμπουμίνας, και απαντώντας στο ερώτημα γιατί η Αγία Σοφία κι όχι κάποιο άλλο μνημείο οι διαχειριστές εκτιμούν ότι ήταν τότε το πιο κεντρικό και προσβάσιμο μνημείο από την πλευρά του λιμανιού που έδεναν τα ξένα πλοία. Πριν από λίγες ημέρες η ομάδα προσέθεσε νεότερα στοιχεία για μια δεύτερη επίσκεψη του Alfred στη Θεσσαλονίκη, για τον οποίο σε ανεπίσημο δημοψήφισμα οι Έλληνες είχαν εκφράσει την προτίμησή τους να αναλάβει ηγεμόνας της χώρας. Ωστόσο, η μητέρα του -βασίλισσα Βικτώρια- απέκλεισε το 1864(;) την υποψηφιότητά του, επικαλούμενη «οικογενειακούς και πολιτικούς λόγους», προβάλλοντας ότι αυτή η υποψηφιότητα προσέκρουε στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου που δεν επέτρεπε μέλη δυναστείας των Προστάτιδων Δυνάμεων (Βρεττανία-Γαλλία-Ρωσία) να επιλεγούν για το βασίλειο της Ελλάδας.

Οι εκατοντάδες φωτογραφίες που αναρτούν συνεχώς τα μέλη της ομάδας έχουν προσφέρει πολύτιμες ψηφίδες στο ιστορικό μωσαϊκό της Θεσσαλονίκης και ανεκτίμητης σημασίας στοιχεία και τεκμήρια στην τοπιογραφία της Θεσσαλονίκης. «Το ενδιαφέρον για μικρές και μεγάλες αλλαγές στο σκηνικό της παλιάς Θεσσαλονίκης είναι μεγάλο, όχι μόνο από ειδικούς, αλλά κι από απλούς συμπολίτες» επισημαίνουν οι διαχειριστές της σελίδας. Οι παλιές φωτογραφίες έχουν ενισχύσει και την τάση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια των κατοίκων της Θεσσαλονίκης να γνωρίσουν καλύτερα και περισσότερο την πόλη αλλά και τη σύνθεση των όψεων της ιστορίας της, τη δημόσια εικόνα της, την αρχιτεκτονική και την καθημερινότητά της, την ανθρωπογεωγραφία και τον πολιτισμό της.

Η ΟΠΘ διοργανώνει συχνά φωτο-περιηγήσεις σε άγνωστα ή λιγότερα γνωστά ιστορικά σημεία των τειχών, σε μνημεία, δρόμους, διασταυρώσεις κτίρια κτλ, που άλλαξαν όψη και χρήση στο διάβα των δεκαετιών κατά τους δύο τελευταίους αιώνες.

ΑΠΕ