Ασθενείς ψυχιατρείου ζωγραφίζουν και εκθέτουν τα τοπία της ψυχής τους

Μία έκθεση ζωγραφικής από ασθενείς ψυχιατρικού νοσοκομείου στη Θεσσαλονίκη, εντυπωσιάζει τους επισκέπτες της από τις αρχές του Νοεμβρίου, ενώ θα συνεχίσει να λειτουργεί μέχρι την Τρίτη 3 Ιανουαρίου 2023.

Η Έκθεση ζωγραφικής με τίτλο «Τοπία Ψυχής», φιλοτεχνημένη από ασθενείς του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, φιλοξενείται από το Ίδρυμα Πολιτισμού Υδρία στον πεζόδρομο της Παπαμάρκου, στο κέντρο της πόλης, περιμένοντας τους επισκέπτες που θα δουν, θα θαυμάσουν και, γιατί όχι, θα νιώσουν την επιθυμία να πάρους φεύγοντας έναν από τους πίνακες στο σπίτι τους.

Έντονα χρώματα αλλά και έργα πιο σκοτεινά. Φιγούρες που άλλες φορές δείχνουν ξεκάθαρα τη μορφή τους και άλλες κρύβονται αριστοτεχνικά πίσω από γραμμές, σχήματα και μπογιές. Μικρές κατακτήσεις ανθρώπων, αποτυπωμένες σε καμβάδες, όπως οι ζωές των ανθρώπων που τα ζωγράφισαν από τα δύο εργαστήρια ζωγραφικής του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης.

Τα έργα της έκθεσης είναι από ανθρώπους – ασθενείς που είχαν την επιθυμία μέσα από τις ώρες τους στα εργαστήρια ζωγραφικής, να εκφραστούν και να εκφράσουν. Να βάψουν τους καμβάδες τους αλλά να βάλουν χρώμα και στις ζωές τους σε δύσκολες, για αυτούς, εποχές. Να μπορέσουν, αν όχι να θεραπευτούν που ίσως είναι μία άλλη πιο περίπλοκη διαδικασία άλλωστε, να νιώσουν πως έχουν έναν καινούριο σκοπό, μια καινούρια κατάκτηση.

«Η έκθεση είναι και από τα δύο καλλιτεχνικά εργαστήρια μας. Όποιος έρθει, θα δει έργα που έχουν φτιαχτεί από ασθενείς τα προηγούμενα χρόνια. Το ευχάριστο είναι, το μεγάλο διάστημα των δύο μηνών που μας δόθηκε από την Υδρία και το ενδιαφέρον της κ. Αρβανιτάκη και του Τάσου Αρβανιτάκη που είναι πάρα πολύ σημαντικό γιατί τα έργα αυτά ξαφνικά, είναι επισκέψιμα για τον κόσμο, ένα μεγάλο διάστημα» αναφέρει στην Parallaxi ο υπεύθυνος των εργαστηρίων και γνωστός ζωγράφος Σώτος Ζαχαριάδης, ενώ συνεχίζει κάνοντας μία ιστορική αναδρομή στα εργαστήρια ζωγραφικής της πόλης και την αποτελεσματικότητα τους στις δομές.

«Για να πάρουμε τα πράγματα από τη  αρχή, ήταν μια προσπάθεια της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης να μπούνε σε διάφορους φορείς εγκλεισμού της πόλης τότε. Μία από αυτές, ήταν το Επταπύργιο, όταν ακόμα λειτουργούσε, και πήραν εμένα για δάσκαλο ζωγραφικής. Αυτό ήταν πριν το 1986, όταν βρέθηκε μετά πρόσφορο έδαφος για τα εργαστήρια εκεί πάνω, στις φυλακές και μου ζήτησαν αν θέλω να μπω στο ψυχιατρείο. Τότε διευθυντής, ήταν ο κ. Μπαϊρακτάρης. Τα προγράμματα αυτά ήταν τα λεγόμενα ΝΕΛΕ, δηλαδή κέντρα λαϊκής επιμόρφωσης. Έτσι ξεκίνησαν τα εργαστήρια αυτά, μέσω του ψυχιατρείου. Φυσικά τα πράγματα, δεν είχαν σχέση με όσα γίνονται σήμερα, ήταν ας πούμε πιο σκοτεινά. Αργότερα, το ψυχιατρείο άρχισε να με καλεί με κάτι ευρωπαϊκά προγράμματα μέχρι το 1998. Εκείνη τη χρονιά υπήρξε μόνιμη πρόσληψη και αυτό σήμαινε ότι το εργαστήριο πλέον λειτουργούσε δωδεκάμηνο και μέχρι σήμερα. Στην αρχή τα πράγματα ήταν δύσκολα. Ο διευθυντής ήταν πολύ ανοιχτός στην επανένταξη που ήταν και ο σκοπός. Μετά, γνώρισε μια ακμή, παράλληλη με μία οικονομική ακμή της χώρας μας. Η μεγάλη ζημιά για εμάς, έγινε όταν ήρθε ο κορονοϊός. Δεν μπορούσαν οι ασθενείς να μετακινηθούν από τη μία κλινική στην άλλη. Περάσαμε εκείνο το διάστημα και επιστρέψαμε σχεδόν φέτος. Φτιάξαμε την πρώτη μας μικρή έκθεση τον  περασμένο Απρίλιο στο ΚΟΙΝΣΕΠ «2η ευκαιρία» στην Ιουστιανού και τώρα κάνουμε τη δεύτερη στην Υδρία.»

Μιλώντας για τις δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος, ο κ. Ζαχαριάδης αναφέρει: «Ξέρετε άνθρωποι που βγαίνουν σε σύνταξη, πλέον οι θέσεις τους μένουν άδειες, δεν καλύπτονται, άρα υπάρχουν περιορισμένοι κοινωνικού λειτουργοί που να μπορούν να φέρουν ασθενείς σε εμένα όταν αυτοί είναι σε πιο άσχημη κατάσταση. Αυτή τη στιγμή έχουμε ένα τμήμα με έξι άτομα όμως προσπαθούμε να το σταθεροποιήσουμε. Έχει ξεκινήσει εδώ και έναν χρόνο μία προσπάθεια από εμένα, με την έγκριση του νοσοκομείου ασφαλώς, σχετικά με τη δημιουργία ηλεκτρονικού αρχείου των έργων. Το οποίο είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο, δύσκολο αλλά σημαντικό. Μιλάμε για μερικές χιλιάδες έργα που βρίσκονται στην αποθήκη μας, που περιλαμβάνουν σχέδια που έχουν πολύ ενδιαφέρον και καταγράφονται όλα ηλεκτρονικά μαζί και με τα ιστορικά αρχεία μας, όπως οι αφίσες των εκθέσεων μας, παρουσιολόγια και άλλα διάφορα. Απώτερος στόχος αυτού του αρχείου, είναι αφενός να μπορεί να σταθεί σε μία έρευνα ενός πανεπιστημίου, ενός δημοσιογράφου ή όποιου θέλει να αναζητήσει έργα που σχετίζονται με κάποιες ασθένειες. Φιλοδοξούμε στη δημιουργία ενός μουσείου ή μία πτέρυγας ενός μουσείου  που θα διαθέσει τα έργα αυτά σε διάφορες εκθέσεις.»

Για την σημαντικότητα τέτοιων εκθέσεων για τους ασθενείς, εξηγεί ο γνωστός ζωγράφος,  «Ξεκινάει να ζωγραφίζει κάποιος σε ένα χαρτί, νομίζοντας ότι δεν κάνει τίποτα. Αυτό το τίποτα, σιγά σιγά γίνεται ένα μεγαλύτερο χαρτί, μετά γίνεται ένα τελάρο, αρχίζει να παίρνει μία μορφή αυτό και ο ασθενής βλέπει πως τελικά κάτι κάνει, μετά αυτό κορνιζάρεται και στο τέλος, βρίσκεται στο πλατύ κοινό μίας έκθεσης και εισπράττει μία άλλου είδους επιβράβευση που ως ζωγράφος κι εγώ, τη θεωρώ αναγκαία για να μπορεί να συνεχιστεί το τμήμα. Δηλαδή, στην έκθεση θα έχουμε επισκέψεις από τους καινούριους μαθητές μαζί με τους νοσοκόμους, που αυτό ξαφνικά θα τους δώσει το μήνυμα ότι μπορούν να γίνουν κάτι περισσότερο από αυτό που είναι και να έχουν μία επικοινωνία άλλου τρόπου. Η δική μου ιδιότητα και πρόσληψη, δεν είναι ως θεραπευτής. Όμως το εργαστήριο βοηθάει ανθρώπους αναμφισβήτητα και δεν είναι μία δική μου γνώμη αυτή, αλλά μία παγκόσμια διαπίστωση πια. Η τέχνη της ζωγραφικής, ανοίγει πόρτες στον άνθρωπο, είτε πρόκειται για φυλακές, είτε πρόκειται για παιδιά ή για ηλικιωμένους ανθρώπους.  Ξέρετε, η σχέση του ανθρώπου με το χέρι του είναι πολύ ιδιαίτερη ακόμα από μωρά.»

«Εγώ θεραπεύτηκα από αυτή τη διαδικασία…»

Η Χαρούλα, είναι μία από τις ζωγράφους που έργα της μπορούμε να δούμε στην Έκθεση ζωγραφικής του Ιδρύματος «Ιδρύα». Η νεαρή γυναίκα δέχτηκε να μιλήσει για την εμπειρία της από τα εργαστήρια, για την ανάγκη της να ζωγραφίζει και για την πίστη της, ότι θεραπεύτηκε λόγω της ζωγραφικής

«Με την ζωγραφική ασχολούμαι από μικρό παιδί, με έμφαση στην λεπτομέρεια μάλιστα. Τότε, πριν το νηπιαγωγείο, έλεγα ότι θα γίνω ζωγράφος. Όμως, στο πέρασμα των χρόνων, το ξέχασα. Το θυμήθηκα όταν ήρθα σε επαφή με τον Σώτο Ζαχαριαδή και ήταν κάτι μαγικό αυτό!

Εγώ, μπορώ να πω ότι θεραπεύτηκα από αυτή τη διεργασία. Το τελευταίο μου ψυχιατρείο που έκανα ήταν το 2018, είχα ένα μανιακό επεισόδιο πολύ μεγάλο κι όταν ήρθα στα συγκαλά μου και έπεσα, ήμουν έναν χρόνο στο κρεβάτι. Όλο το ’19 έκατσα σε ένα κρεβάτι. Δεν έκανα τίποτα, ο μπαμπάς μου μου έφερνε να φάω. Ξυπνούσα και στεναχωριόμουν που ξύπνησα τότε για να φανταστείτε, δεν είχε κανένα νόημα η μέρα μου. Όταν λοιπόν συνήλθα και άρχισα να κάνω μέσα στο σπίτι καμία δουλειά, μου ήρθε η ανάγκη να ζητήσω από τον μπαμπά μου μερικά μπλοκ ακουαρέλας, νερομπογιές, τέμπερες, πινέλα, ξυλομπογιές. Κάθε μέρα ζητούσα και κάτι ακόμα κι αυτός μου το έφερνε. Με στήριξε πάρα πολύ ο μπαμπάς μου… Έτσι άρχισα να ζωγραφίζω σιγά σιγά και έδειχνα τις ζωγραφιές στον ψυχίατρο μου. Άλλωστε αυτή ήταν και η μόνη έξοδος μου από το σπίτι. Αυτός μου μίλησε για το καλλιτεχνικό εργαστήρι του κ. Ζαχαριάδη που μέχρι τότε δεν το γνώριζα, και ας είχα νοσηλευτεί έξι φορές από το 2013. Ενώ λοιπόν, ζωγράφιζα στο σπίτι μόνη μου, πήγα στο εργαστήρι για κοινωνικοποίηση. Όλο αυτό, η συνάντηση με άλλους ανθρώπους, τα ερεθίσματα από άλλα έργα, τα υλικά ήταν που με θεράπευσαν. Εγώ έτσι πιστεύω πως έγινε. Γίνεται σπουδαίο έργο εκεί και δεν πρέπει να σταματήσει αυτή η προσπάθεια που κάνει ο κ. Ζαχαριάδης. Είναι μεγάλη βοήθεια για τους ασθενείς.

Η ζωγραφική για μένα, είναι κάτι που βγαίνει από μέσα. Όχι απαραίτητα απεικονίζοντας κάτι που δεν μπορείς να πεις. Πολλές φορές, χωρίς καν να σκεφτείς, φτιάχνεις κάτι πάνω στον καμβά. Έρχεται μόνο του δηλαδή… Είναι όμως σίγουρα και ένας τρόπος έκφρασης. Έκείνη την περίοδο εγώ έκανα πολλά έργα. Σκεφτείτε καθόμουν οκτώ ώρες την ημέρα και ζωγράφιζα, κάθε μέρα για ενάμισι χρόνο. Χάριζα σε φίλους έργα μου που τους άρεσαν και είδαν όλοι την αλλαγή σε εμένα και την βοήθεια που πήρα από τη ζωγραφική. Η ζωγραφική, στην δύσκολη περίοδο μου, με έκανε να ξυπνάω και να χαίρομαι που πάλι θα καθίσω μπροστά σε ένα καμβά, με μουσική και με τον καφέ μου και θα δημιουργήσω. Είχα τρομερό θέμα με τις σκέψεις εκείνα τα χρόνια. Με τη ζωγραφική τις έδιωξα, μάλιστα πολύ πρόσφατα, πριν ενάμιση χρόνο το κατάφερα, με ταλαιπώρησαν πολύ οι σκέψεις.»

Πώς είναι όμως, από την ζωγραφικά στα εργαστήρια, να βλέπεις τα έργα σου σε μία έκθεση; Η Χαρούλα, μιλάει για την καινούρια συλλογική έκθση, αλλά αποκαλύπτει με ενθουσιασμό και την πρώτη της ατομική έκθεση που πραγματοποιήθηκε τυχαία, όπως λέει, το περασμένο καλοκαίρι.

«Πέρυσι το καλοκαίρι, έκανα μία ατομική έκθεση τελείως τυχαία. Σε μία καλλιτεχνική ημερίδα που θα έκανε μία φίλη για ένα δεκαήμερο, σε ένα hostel που έχει στη Χαλκιδική, μου ζήτησε να πάω έργα μου για να διακοσμήσει τον χώρο. Όταν όμως τα είδαν, θέλανε να κάνουμε έκθεση. Ήταν κάτι που δεν περίμενα ποτέ και το χάρηκα πολύ. Τώρα είναι η δεύτερη φορά, τρία έργα μου είναι σε αυτή την έκθεση. Πήρα πολλές καλές κριτικές μάλιστα από ανθρώπους της τέχνης αυτές τις μέρες και με συγκίνησαν. Δε μπορώ να το εκφράσω όλο αυτό ξέρετε, είναι κομμάτια μου όλα που ξεκίνησαν από την ψυχή μου και φτάνουν στον κόσμο.»

Οι καλλιτέχνες των εργαστηρίων έχουν συμμετάσχει σε εικαστικές διοργανώσεις στη Θεσσαλονίκη και έχουν συνεργαστεί με διάφορους κρατικούς φορείς και συλλόγους, όπως όπως το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Αλατζά Ιμαρέτ του Δήμου Θεσσαλονίκης, το Δήμο Παύλου Μελά κλπ.

*Η έκθεση λειτουργεί από τις 3 Νοεμβρίου 2022 μέχρι 3 Ιανουαρίου 2023 | Ώρες Λειτουργίας: Δευτέρα – Παρασκευή: 11:00 – 15:00, Τετάρτη και απόγευμα 18:00 – 21:00 | Ίδρυμα Πολιτισμού «Υδρία», Παπαμάρκου 28