Αστικοί Μύθοι: Ο Τουρμπές Μουσά Μπαμπά

Εικόνα: Λίλα Β. Σαμπανοπούλου, Αρχείο Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης

Η άνοδος ως την “μυστική” Πλατεία Τερψιθέας θα μπορούσε να καταχωρηθεί ως κουραστική ανάβαση αλλά αν το πάρετε αργά και σταθερά, όσα θα συναντήσετε ανεβαίνοντας θα σας κάνουν να ξεχάσετε την όποια κούραση. Για τους πιο τεμπέληδες υπάρχει το λεωφορειάκι 22 που σκαρφαλώνει και ελίσσεται ανηφορίζοντας την Δημητρίου Πολιορκητή για να φτάσει στην πανέμορφη πλατεία, όπου δεσπόζει ο Τουρμπές Μουσά Μπαμπά, ένα οθωμανικό ταφικό μνημείο δλδ μαυσωλείο, εις την τουρκικήν τουρμπές. Χρονολογείται από το 16ο αιώνα έχει οκταγωνική δομή και εκεί βρίσκεται θαμμένος ο Μουσά Μπαμπά, ένας άγιος μουσουλμάνος του τάγματος των Μπεκτασήδων δερβίσηδων*.

Η σημερινή Πλατεία Τερψιθέας στο παρελθόν αποτελούσε την αυλή ενός τεκέ (μοναστηριού Μπεκτασήδων) που πιθανόν να ιδρύθηκε το 1527 επί εποχής του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β’. Ο τεκές παρήκμασε όταν οι δερβίσηδες έπεσαν σε δυσμένεια επί Σουλτάνου Μαχμούτ Β’ (1808-1839). Στο κέντρο του τεκέ κτίστηκε το μαυσωλείο όπου θάφτηκε ο άγιος Μουσά Μπαμπά.

Ο κ. Οδυσσέας Παπαιωάννου, κάτοικος της περιοχής από την γέννησή του, μένει ακόμα στο αρχοντικό που κτίστηκε στα 1932 από τον παππού του, πρόσφυγα Μικρασιατη, ακριβώς μπροστά στην Πλατεία Τερψιθέας και πέρασε όλη του τη ζωή μπροστά στη θέα του Μαυσωλείου. Όπως είναι φυσικό έχει να μας διηγηθεί πολλές ιστορίες… Η ειρωνεία που δείχνει και λίγο τη νοοτροπία από γενιά σε γενιά είναι ότι ενώ ο πατέρας του ήταν από τους πρωτεργάτες του αγώνα των κατοίκων για την κατεδάφιση του τουρκικού μαυσωλείου, ο γιος είναι από τους πρωτεργάτες του αγώνα για την διατήρησή του, όπως και για την διατήρηση των πολλών εξαιρετικών δειγμάτων αρχιτεκτονικής της Άνω Πόλης. Περάσαμε λίγη ώρα στην πανέμορφη αυλή του σπιτιού ακούγοντας την ιστορία του μνημείου αλλά και άλλες ιστορίες που δεν είναι της παρούσης.

Ο δερβίσης Μουσά Μπαμπά, λοιπόν, στην πρώτη του νιότη, παιδί ακόμα, ήταν υπηρέτης στο σπίτι ενός Αγά στην περιοχή. Κάποτε ο Αγάς αποφάσισε ένα ταξίδι στην Μέκκα για προσκύνημα. Μετά την αναχώρησή του, η σύζυγός του έφτιαξε μια μέρα χαλβά που άρεσε πολύ στον Αγά και εξέφρασε το παράπονό της που έλειπε ταξίδι και δεν θα έτρωγε κι εκείνος το γλύκισμα. Ο Μουσά Μπαμπά τότε της λέει “Βάλε μου μια μερίδα χαλβά και ο Αγάς θα τον ευχαριστηθεί σήμερα”. Η κυρά του σπιτιού τού έβαλε χαμογελώντας γιατί πολύ εκτίμησε την πονηριά του μικρού που θεώρησε ότι με αυτό το κόλπο εξασφάλιζε άλλη μια μερίδα από τον νόστιμο χαλβά. Μετά από μέρες ο Αγάς επέστρεψε στο σπιτικό του και το  πρώτο που είπε στην κυρά του ήταν πόσο πολύ ευχαριστήθηκε με τον χαλβά που βρήκε στο κατώφλι του στη Μέκκα, σταλμένο από αυτήν. Δεν ήθελε πολύ για να παραδεχτούν όλοι την αγιοσύνη του νεαρού που από τότε ανακηρύχτηκε άγιος Δερβίσης.

Ο κ. Παπαϊωάννου μας είπε πως δεν θυμάται πότε ακριβώς μεταφέρθηκαν τα οστά του αγίου στην Κων/πολη, αλλά του έκανε φοβερή εντύπωση ότι κατά τη διάρκεια των εργασιών μέσα στο Μαυσωλείο αποκαλύφτηκε η μαρμάρινη πλάκα που υπήρχε στο προσκεφάλι του λειψάνου του αγίου και επάνω της ήταν  χαραγμένη η μορφή ενός Γρύπα (το κλασικό τέρας της ελληνικής μυθολογίας), ένδειξη της μεγάλης συνάφειας των παραδόσεων και των μύθων των δυο λαών, του τουρκικού και του ελληνικού.

Άλλωστε ο Μουσά Μπαμπά είναι για τους Τούρκους ο δικός μας Άγιος Γεώργιος, γι΄αυτό και την ημέρα της γιορτής του ακουγότανε, λέει ο μύθος, καλπασμός στο πλακόστρωτο του Μαυσωλείου. Καβαλάρης ο Άι Γιώργης, καβαλάρης κι ο Δερβίσης τριγυρνούσε στη γειτονιά το βράδυ της άγιας μέρας.

Οι χριστιανοί πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή συνέχισαν την προσκυνηματική χρήση του μνημείου και μερικοί ακόμα λένε πως ακούν τον καλπασμό του αλόγου.

Νοτιότερα του τουρμπέ βρίσκεται  και το προσκυνητάρι του Αγίου Χαραλάμπη, με ιστορία πολύ νεότερη. Το μικρό εκκλησάκι χτίστηκε από τον εργολάβο που ανέλαβε την πρώτη διάνοιξη της Πλατείας προς τιμήν του μικρού του ονόματος. Κατά τις εργασίες της δεύτερης ανάπλασης κατέρρευσε λόγω απροσεξίας και σήμερα υπολείπεται η βάση του, ένα τετράγωνο τσιμεντένιο τετράγωνο βάθρο με πλευρά περίπου μισό μέτρο. Εκεί επάνω οι “φίλοι” του αγίου έφτιαξαν ένα μικρό λυόμενο επί του πολύ προχείρου με εικόνες του αγίου-φωτοτυπίες και εξακολουθούν να ανάβουν εκεί κεράκια προς τιμήν του.

Το 2011 ξεκίνησαν εργασίες αναστήλωσης του μνημείου που καθυστέρησαν χαρακτηριστικά και γι΄αυτό μέχρι πριν λίγο ήταν καλυμμένο. Η αποκατάστση του ολοκληρώθηκε το 2015 απο την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.

Πάντα όμως η Πλατεία Τερψιθέας σφίζει από ζωή. Παιδιά παίζουν ποδόσφαιρο και μήλα και οι μεγάλοι γεμίζουν τα πεζούλια ψιλοκουβεντιάζοντας τα μικρα και τα μεγάλα της καθημερινότητας. Ο ρυθμός της γειτονιάς δεν φαίνεται να έχει αλλοιωθεί στο πέρασμα των χρόνων γύρω από το Μαυσωλείο. Ένα ακόμα μνημείο-στολίδι της πόλης, άγνωστο σε πολλούς, από την εποχή που στη Θεσσαλονίκη ανέπνεαν πολλές εθνικότητες που παρά τις θρησκευτικές διαφορές σέβονταν τους μύθους και τις παραδόσεις από όποια εθνότητα κι αν προέρχονταν.

*Η σέκτα των Μπεκτασήδων (Bektaşi) δερβίσηδων, βαθιά ριζωμένη στο μεγαλύτερο κομμάτι του μουσουλμανικού κόσμου, διακηρύσσει έναν τρόπο ζωής πολύ κοντά σε εκείνον που κήρυξε ο Ιησούς της Γαλιλαίας, πλησιέστερο απ’ ό,τι μπορεί να επιτύχει η επίσημη εκκλησία του Ισλάμ ή του χριστιανισμού. Όπως ο Ιησούς και οι οπαδοί του, έτσι και οι Μπεκτασήδες είναι μια αντιιεραρχική, αντιδογματική αδελφότητα που δεν αποκλείει τις γυναίκες από τους κόλπους της και στέκει ενάντια σε εκείνες τις υποτιθέμενες παραδοσιακές «αξίες» που υπήρξαν πληγή και κατάρα του αρχαίου κόσμου αλλά και του σύγχρονου. (πηγή: Βικιπαίδεια).

**Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Οδυσσέα Παπαϊωάννου για τις χρήσιμες πληροφορίες και τις παλιές καρτ ποστάλ και φωτογραφίες της περιοχής. Οι υπόλοιπες φωτογραφίες της σημερινής κατάστασης του Μαυσωλείου είναι της Ελένης Βράκα.

*Το Μαυσωλείο συμπεριλήφθηκε στις ξεναγήσεις του Open House stiw 21/11 12:00-16:00