Η Χαριλάου στο χρόνο

Πέρασαν κιόλας είκοσι χρόνια; Πω πω! Ακόμα θυμάμαι την Πελοπίδου, το μικρό κατηφορικό στενό, στο οποίο γεννήθηκα και έζησα τα πολύ πρώτα μου χρόνια. Και στο τωρινό μου σπίτι, να ανατριχιάζω τα βράδια από τα θορυβώδη φρένα του 30, στην οδό Μαρτίου.

Και τα παιχνίδια στα ημιπαρατημένα πάρκα,κρεμαστοί κήποι στα παιδικά μας μάτια, τα λίγα παλιά σπίτια. Ναι, το πήρα απόφαση. Είκοσι χρόνια Χαριλιώτης, είναι καιρός να μάθω λίγα περισσότερα για την περιοχή που με φιλοξενεί τόσο καιρό. Ναι, τώρα, παρόλο που…καιγόμαστε. Τελικά, κάτι κατάφερα, και θα ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας.

Λίγες οι πληροφορίες που μάζεψα, μα ουσιαστικές, ελπίζω. Ενδεχομένως να υπάρχουν κάποιες λανθασμένες, μιας και ένα μέρος αυτών που συγκέντρωσα προήλθε βαθιά από τη μνήμη των γηραιότερων και, όσο και αν έψαξα, δεν μπόρεσα να το διασταυρώσω. Εφόσον ξέρετε κάτι παραπάνω, εδώ είμαστε… το παρόν αφιέρωμα είναι και θα παραμείνει καθαρά ερασιτεχνικό. Λάθη επιτρέπονται, ελπίζω.

Όλα ξεκίνησαν από το όραμα και τη διορατικότητα ενός ανθρώπου. Του Επαμεινώνδα Χαριλάου. Γεννημένος στο Γαλάτσι της Ρουμανίας, το 1874, άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην οικονομική ζωή της χώρας και όχι μόνο, είτε ως Υπουργός του νεοσυσταθέντος υπουργείου επισιτισμού, είτε ως ηγετικό στέλεχος εταιρειών όπως το ”Σαπωνοποιείο-Ελαιουργείο Ελευσίνας”, τα ”Ψυγεία Θεσσαλονίκης Α.Ε.” και άλλες.

Το 1919 ιδρύει την ”Οικοδομική Εταιρεία Θεσσαλονίκης” και αγοράζει μία μεγάλη έκταση στα ανατολικά της πόλης, από Γάλλους και Ιταλούς συμμάχους, που είχαν στο σημείο εγκατεστημένες βάσεις, στρατώνες, στάβλους και στρατιωτικά νοσοκομεία. Εκεί χτίζονται τα πρώτα οικήματα, 160 ισόγειες μονοκατοικίες. Πωλήθηκαν σε Ρώσους πρόσφυγες και πυρόπληκτους από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917.

Τα σχέδια ήταν από την πρώτη στιγμή μεγάλα για την περιοχή ”του Χαριλάου”. Νέα σπίτια κτίζονται(σταδιακά ο αριθμός φτάνει τα 400), πολλά από τα οποία πραγματικά κοσμήματα. Ένα εξοχικό στου Χαριλάου είναι το όνειρο πολλών αστών, ενώ για άλλους, ακόμη και επίδειξη οικονομικής δύναμης. Άριστη Ρυμοτομία, πράσινο, εξαιρετική θέα, ηλεκτρικό, ύδρευση, καλή συγκοινωνία συνθέτουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του συνοικισμού

Το 1922, ένα νέο κύμα προσφύγων αναζητά αξιοπρεπή διαβίωση στο συνοικισμό. Αξιοποιούνται και κτίρια που προϋπήρχαν από την εγκατάσταση ακόμη των συμμάχων, όπως λόγου χάρη οι στάβλοι…

“Παλιά Χαριλάου! Καμιά σχέση με τη σημερινή! Τα περισσότερα σπίτια, πρώην στάβλοι του Γαλλικού ιππικού, μακρόστενα κτίρια, που έβλεπαν σε δυο δρόμους και έτσι στέγαζαν δυο σπίτια. Ανάμεσα σ΄αυτά, οι στρατώνες, ένα τετράγωνο κτίριο, περιμετρικά χτισμένο, με μια μεγάλη αυλή στη μέση και με τις «Πορτάρες» που σε οδηγούσαν σ΄αυτή στις δυο μεριές του. Καταμεσής της αυλής μια βρύση και γύρω γύρω μικρά σπιτάκια, δυο καμαρούλες και μια μικρή κουζίνα, χωρίς αποχωρητήριο!

Οι καμπινέδες ήταν κοινοί, σε μιαν άκρη της αυλής. Εφτά οικογένειες ζούσαν εκεί και τα μοιράζονταν όλα και τις φιλίες και τις χαρές και τους καβγάδες!”

Το 1924, χτίζεται, από το Χαρίλαο, η πρώτη εκκλησία του συνοικισμού που, προς τιμήν της μητέρας του Πολυξένης ονομάζεται “Οσία Ξένη”. Αργότερα, ο ναός αφιερώθηκε και στον Άγιο Νεκτάριο.

Μα και οι Ρώσοι, πέρα από τις μνημειώδεις ταβέρνες τις εποχής, στις οποίες σύχναζαν από γλεντζέδες μέχρι στρατηγοί, με την ελπίδα ότι ”η κυρία Κοβαλένκο θα τους έβρισκε την κατάλληλη συντροφιά”, χάρισαν στην πόλη μία εκκλησία. Μικρή, αλλά υπεραρκετή για τις θρησκευτικές τους ανάγκες. Πρόκειται για τον Άγιο Νικόλαο, που βρίσκεται σήμερα επί της οδού Νικολάου Πλαστήρα.

Και μιας και μιλάμε για την Πλαστήρα, λίγο βορειότερα, στη διασταύρωση με την Αναξιμάνδρου, η Χαριλάου είχε για αρκετά χρόνια και μίαν αποκλειστικότητα. Τα πρώτα διόδια στη Θεσσαλονίκη! Οι Πυλαιώτες (Καψιδιανοί) πλήρωναν σε αυτή τη διασταύρωση διόδια (φόρο) για να κατεβάσουν, με τα ζώα τους, τα αγροτικά τους προϊόντα στη Θεσσαλονίκη. Έτσι η περιοχή ονομάστηκε “Φόρος” και έτσι είναι γνωστή σε λίγους μόνο παλιούς.

Προσπερνώντας την περιοχή του Φόρου και ανεβαίνοντας την Αναξιμάνδρου με κατεύθυνση προς τα ανατολικά, φτάνουμε σε μία ακόμα περιοχή που έχει αρκετά να πει. Την περιοχή των Τροχιοδρομικών. Πήραν το όνομά τους από τα σπιτάκια που δόθηκαν το στους εργαζομένους των τραμ και των σιδηροδρόμων. Και επειδή η κλήρωση των δικαιούχων γινόταν ανήμερα της Αγίας Κυριακής, αποφασίστηκε, η εκκλησία που θα κτιστεί μετέπειτα, το 1959, να ονομαστεί ”Αγία Κυριακή”. Τα σπιτάκια αυτά, όπως και η εκκλησία, υπάρχουν ακόμα και σήμερα.

Δεν ήταν όμως μόνο σπίτια η Χαριλάου, μιας και η μικτή χρήση της γης αποτέλεσε το ζητούμενο από την πρώτη ώρα, πιθανόν και από τον ίδιο τον Χαρίλαο. Δίπλα στις μονοκατοικίες και τους στάβλους συνυπάρχουν αποθήκες, παγοποιεία και εργοστάσια. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, το εργοστάσιο της εταιρείας αθλητικών παπουτσιών ”Αλυσίδα”, στην οδό Παπαναστασίου ή ένα συγκροτημα αποθηκών στο τετράγωνο Δανιόλου – Νάτσινα – Πλαταιών – 25ης Μαρτίου, που χρησιμοποιείται πλέον μερικώς για να στεγάσει το ΙΚΑ της περιοχής. Τα κτίρια αυτά συμπληρώνουν το βιομηχανικό προφίλ της Χαριλάου, μαζί με τα κεραμοποιεία Αλλατίνη, που προϋπήρχαν, βέβαια, από το 1858. Στην οδό Παπαναστασίου, χωράφια και μικρά εργαστήρια αποτελούσαν την κύρια ενασχόληση τωκ περιοίκων.

Ήταν, όμως, και… διασκεδαστήριο η Χαριλάου. Ειδικά τα καλοκαίρια. Πανηγύρι στηνόταν στο πάρκο Νέας Ελβετίας(που είχε τη γνωστή περιφραγμένη μορφή προπολεμικά ακόμα), στις γιορτές του κρασιού.

Πάταγο έκανε το κεντράκι στο λεγόμενο ”κήπο του Καλού”. Τι κήπος δηλαδή, ολόκληρο κτήμα ήταν κάποτε, που, στο σημερινό ρέμα Τούμπας, φιλοξενούσε το Βασιλιά που ερχόταν για κυνήγι.

‘Κάθε Παρασκευή ή Σάββατο βράδυ βγαίναμε στο κέντρο του Ααρόν Μπενσόα προς του Χαριλάου, κοντά στον Κήπο του Καλού, ένα κέντρο διασκέδασης που είχε σινεμά, χορούς, τυχερά παιχνίδια, πολλές ατραξιόν και πλούσιο μπουφέ με ωραία γλυκίσματα και πασατέμπο, σπόρια, στραγάλια…’. Στη Χαριλάου λειτουργούσαν και άλλα πολλά σινεμά, από τα οποία κανένα δυστυχώς, δεν σώζεται σήμερα. Αστέρια, Άρια, Όσκαρ, Σελήνη και άλλα.

Δεν μπορεί να ξεχάσει, βέβαια, κανείς και το συχνά κατάμεστο γήπεδο Χαριλάου, που χτίστηκε το 1951, προσελκώντας ακόμη περισσότερους επισκέπτες στην περιοχή. Το γήπεδο μετονομάστηκε, με τη μερική ανακαίνισή του, το 2004 σε ”Κλεάνθης Βικελίδης”, προς τιμή του μεγάλου ποδοσφαιριστή.

Πάνω από όλα, όμως, η Χαριλάου ήταν μία περιοχή όμορφη. Μία περιοχή τόσο κοντά και τόσο μακριά από το κέντρο της πολύβουης πόλης. ‘Λίγες σχετικά πολυκατοικίες, πολλά ομοιόμορφα προσφυγικά σπιτάκια πνιγμένα στα γεράνια και τα χρυσάνθεμα. εξοχικές βίλες με τριανταφυλλιές, υφαντήρια, χυτήρια, κεραμιδαριά, και πιο πάνω ένα σπιτάκι με κότες, κουνέλια, κατσίκα και ό,τι άλλο βάζει ο νους σας.’

Oι κεντρικοί της δρόμοι, όπως η 25ης Μαρτίου, αξιοι ανταγωνιστές της λεωφόρου των Εξοχών (σήμερα Βασιλίσσης Όλγας), με τα νεοκλασικά και το τραμ να τους διασχίζει, αποτελούσαν πρότυπο ευταξίας και ρυμοτόμησης.

Ένα υψωματάκι αρκούσε για να ατενίσεις τα αεροπλάνα να απογειώνονται και μία μονοώρφοφη βεράντα για να κοιτάξεις το Χορτιάτη. Α, και μία καλή παρέα, για να ξεχαστείς σε κουβέντες και σκέψεις για θέματα μικρά μεγάλα, στους ολάνθιστους κήπους, με τα κιόσκια, τα αναρριχώμενα και τα πέτρινα δρομάκια…. υπάρχουν όλα αυτά, ακόμα σε μερικά σπιτάκια, ανέγγιχτα από το χρόνο, να υπενθυμίζουν σε όλους το όραμα ενός ανθρώπου και την αίγλη μίας περιοχής που άλλαξε βίαια προς το χειρότερο…το γιατί θα το δούμε άλλη ώρα. Μείνετε συντονισμένοι…