Η Θεσσαλονίκη, παλιά: Η Παναγία των Αρμενίων

Προσεγγίζοντας το ιστορικό κέντρο της πόλης από την Τσιμισκή, στο ύψος περίπου της Χ.Α.Ν.Θ., υπάρχει μια εκκλησία με τη δική της ξεχωριστή ιστορία στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Πλέον είναι δυσδιάκριτη από την Τσιμισκή, καθώς η μεταπολεμική ανοικοδόμηση την έχει περικυκλώσει από τις διπλανές πολυκατοικίες, και η κύρια είσοδός της πλέον βρίσκεται επί της οδού Διαλέττη. Σε καρτ-ποστάλ των αρχών του προηγούμενη αιώνα θα τη διακρίνει κανείς να δεσπόζει σε μια λιγότερο πυκνοδομημένη περιοχή σε σχέση με σήμερα, και σε αρκετούς Θεσσαλονικείς είναι γνωστή ως η Αρμένικη Εκκλησία.

Εξίσου ενδιαφέρον είναι πως η εκκλησία αποτελεί έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, ο οποίος άφησε έντονο το αποτύπωμα του σε σημαντικά κτίρια της Θεσσαλονίκης μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται ενδεικτικά το Διοικητήριο, η Βίλλα Αλλατίνη (παλιά Νομαρχία), το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης (παλιά Οθωμανική Τράπεζα) όπως και πάρα πολλά άλλα κτίρια. Μάλιστα ο Ποζέλι δεν περιορίστηκε στο σχεδιασμό μόνο δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη, αλλά καινοτόμησε σχεδιάζοντας και τόπους λατρείας άλλων θρησκειών. Έργα του αποτελούν το Γενί Τζαμί (παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο), όπως και η Συναγωγή Μπεθ Σαουλ που βρισκόταν επί της οδού Σααδή Λεβή και που καταστράφηκε κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής. Λέγεται πως την ανέγερση της Αρμενικής Εκκλησίας, την ανέλαβε ο Βιταλιάνο Ποζέλι, καθώς συνδεόταν στενά με οικογενειακούς και φιλικούς δεσμούς, με μέλη της παροικίας. Η συγκεκριμένη εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Παναγία Θεοτόκο (Σουρπ Αστβατζατζίν) και αποτελεί τον κύριο τόπο λατρευτικής έκφρασης της Αρμενικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Επίσης δίπλα στην εκκλησία βρίσκονται τα γραφεία της Κοινότητας το Αρμενικό Πολιτιστικό Κέντρο, τα οποία βρίσκονται διαχρονικά στην ίδια περιοχή που βρισκόταν και η αρμενική παροικία, από την εποχή της οθωμανικής περιόδου. Μιας παροικίας που απαριθμούσε μερικές δεκάδες μέλη στα τέλη του 19ου αιώνα, και που μετά το 1922 γνώρισε μεγάλη αύξηση εξαιτίας της εισροής προσφύγων.

Οι προσπάθειες ανέγερσης της εκκλησίας ξεκίνησαν το 1884 με πρωτοβουλία επιφανών μελών της αρμενικής παροικίας αφού νωρίτερα η αρμενική παροικία Θεσσαλονίκης στερούνταν λατρευτικού χώρου, με αποτέλεσμα να εξυπηρετούνται προσωρινά οι λατρευτικές ανάγκες σε διαφορετικά μέρη της πόλης. Έτσι θα μεσολαβήσουν αρκετά χρόνια μέχρι την έναρξη των εργασιών ανέγερσης το 1902, ώσπου τελικά η εκκλησία θα αποπερατωθεί στις 16/29 Νοεμβρίου 1903. Έκτοτε αποτελεί μαζί με τα παρακείμενα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά κτίρια, από τους κυριότερους χώρους συνεύρεσης της Αρμενικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης.

*Βιβλιογραφία Χασιώτης Ιωάννης (επιμ), Η Αρμενική Κοινότητα της Θεσσαλονίκης Ιστορία, σημερινή, κατάσταση, εκδ University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2005