Η Θεσσαλονίκη, παλιά: Οδός Προξένων

Σε μια πόλη υπάρχουν διαφορετικά μέρη στα οποία μπορεί κανείς να ανατρέξει για να βρεί αποτυπώματα της ιστορίας της, είτε αυτά είναι μνημεία, ιστορικοί τόποι, παλαιά κτίρια, ανδριάντες κλπ. Εκτός αυτών υπάρχουν και τα κοιμητήρια της πόλης, στα οποία θα συναντήσει κανείς τις τελευταίες κατοικίες επωνύμων και ανωνύμων πρωταγωνιστών της τοπικής ιστορίας, και ένα από αυτά είναι τα κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας.

Στα κοιμητήρια αυτά θα δεί κανείς τάφους από τον 19ο αιώνα, διακοσμημένους με περίτεχνα αγάλματα, και περιδιαβαίνοντας στους χώρους των κοιμητηριών θα συναντήσει ένα οικογενειακό τάφο στον οποίο αναγράφεται μεταξύ άλλων

«Ερρίκω Άββοτ Πρόξενω της Γερμανίας,

Γεννηθέντι εν Θεσσαλονίκη τη 23 Ιουνίου 1842, φονευθέντι τη 6 Μαϊου 1876»

Η ιδιαιτερότητα ανάγεται στο ότι, σε σχέση με τα υπόλοιπα μνήματα είναι από τα συγκριτικά λίγα που αναφέρονται εμφανώς σε βίαιο θάνατο, και στο ερώτημα που δολοφονήθηκε ο Ερρίκος Άββοτ απαντά μια μικρή οδός που βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του σημερινού Διοικητηρίου.

Εκεί πέρα στις 6 Μαϊου του 1876, ο Πρόξενος της Γερμανίας Ερρίκος Άββοτ μαζί με τον Γάλλο Πρόξενο Ζύλ Μουλέν θα βρούν φριχτό θάνατο στα χέρια ενός μανιασμένου μουσουλμανικού όχλου στο Σαατλί Τζαμί που βρισκόταν δίπλα στο σημερινό Διοικητήριο (τότε Κονάκι), σε ένα συμβάν που θα αποτυπωθεί στην ιστορία ως «Η Σφαγή των Προξένων». Το έναυσμα των γεγονότων, θα δοθεί απ’την απόφαση μιας ορφανής χριστιανής από την επαρχία να αλλαξοπιστήσει, και να έρθει να εργαστεί στη Θεσσαλονίκη. Η μητέρα της, αντίθετη στην απόφαση, θα την ακολουθήσει και φθάνοντας στο σιδηροδρομικό σταθμό με τη βοήθεια άλλων χριστιανών θα κρύψουν την κοπέλα, γεγονός που θα προκαλέσει εντάσεις καθώς θα θεωρηθεί προσβολή στα μουσουλμανικά ήθη. Σύντομα η κατάσταση θα κλιμακωθεί και ο φόβος ξεσπάσματος γενικευμένων συγκρούσεων στην πόλη, θα οδηγήσει τους προξένους να συναντήσουν τον Πασά της Θεσσαλονίκης για τον κατευνασμό της έντασης.

Οι πρόξενοι δεν μπόρεσαν ποτέ να φτάσουν στον προορισμό τους καθώς αγριεμένοι μουσουλμάνοι τους έκλεισαν σε ένα δωματιάκι στο διπλανό Σαατλί Τζαμί,  όπου κρατήθηκαν ως όμηροι για ανταλλαγή με τη νεαρή γυναίκα. Ο βαλής κι ο διοικητής της αστυνομίας προσπάθησαν να κατευνάσουν τους συγκεντρωμένους και να απελευθερώσουν τους προξένους, αλλά τελικά, ο όχλος εισέβαλε στο δωμάτιο και τους δολοφόνησε χτυπώντας τους με ξύλα και σίδερα. Ο αδελφός του προξένου, Αλφρέδος Άμποτ κατάφερε να ανακαλύψει την κοπέλα και την παρέδωσε στις μουσουλμανικές αρχές αλλά ήταν αργά αφού δεν είχε προλάβει να αποτρέψει το λυντσάρισμά του.

Οι δολοφονίες των προξένων θα προκαλέσουν την οργισμένη αντίδραση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, και θα αποστείλουν πολεμικά πλοία, των οποίων οι επικεφαλής θα ζητήσουν την παραδειγματική τιμωρία των υπαιτίων των δολοφονιών, δίνοντας μάλιστα ασφυκτική διορία στις οθωμανικές αρχές.

Τελικά συλλαμβάνονται συνολικά 52 άτομα, που ανακρίνονται πάνω στα πλοία. Στις 16 Μαΐου, έξι από τους κρατούμενους καταδικάζονται σε θάνατο και οδηγούνται στην κρεμάλα, που στήθηκε στο κάτω μέρος της Πλατείας Ελευθερίας κοντά στο λιμάνι.

Σκίτσο της τιμωρίας των υπευθύνων της σφαγής των προξένων

Το κτίριο που στεγάζει το σημερινό Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης χτίστηκε το 1891 και είναι έργο του Βιταλιάνο Ποζέλι, και δίπλα σ’ αυτό εκτός από το Σαατλί Τζαμί, υπήρχαν διαμερίσματα χαρεμιού, λουτρό, διοικητικά κτίρια, φυλακές, τηλεγραφείο αποτελώντας έτσι ένα ιδιότυπο διοικητικό κέντρο της εποχής Τα περισσότερα γειτονικά κτίρια του Διοικητηρίου θα καταστραφούν στην πυρκαγιά του 1917, ανοίγοντας έτσι το χώρο στο νότιο μέρος για τη μεγάλη πλατεία που θα διαμορφωθεί και θα ονομαστεί Πλατεία Διοικητηρίου. Επίσης στο κτίριο θα προστεθεί ακόμα ένας όροφος το 1954, μαζί με το χαρακτηριστικό αέτωμα.

Πλέον δεν υπάρχουν πολλά για να θυμίζουν το τρομακτικό περιστατικό εκείνης της ημέρας του Μαϊου του 1876, παρά μια μικρή οδός πλαϊ στο Διοικητήριο που ονομάσθηκε «Οδός Προξένων».

Παραπομπές:

Μαϊος 1876: Η Σφαγή των Προξένων της Θεσσαλονίκης

Η σφαγή των προξένων στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη

Διοικητήριο, Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης (Κονάκι)