Οι υπέροχοι αστικοί τρούλοι της Θεσσαλονίκης

Εικόνες: Ελένη Βράκα, Κύα Τζήμου

Πόσο καιρό έχεις να σηκώσεις ψηλά το βλέμμα καθώς βολτάρεις στο κέντρο της πόλης; Καιρός να το κάνεις. Στις οροφές των κτιρίων της πόλης μας υψώνονται μικρά αρχιτεκτονικά αριστουργήματα.

Στο ιστορικό Κέντρο της πόλης

Μετά την πυρκαγιά του 1917, η ανάγκη της γρήγορης ανοικοδόμησης ήταν επιτακτική. Τα ερείπια άργησαν βέβαια να απομακρυνθούν, αλλά το κράτος αποφάσισε μια σειρά διευκολύνσεων σε όσους έχτιζαν στην πυρίκαυστο (ατελής εισαγωγή οικοδομικών υλικών, απαλλαγή του φόρου οικοδομών για 15 χρόνια, δανειοδότηση μέχρι το 50% της αξίας του οικοπέδου από την εθνική Τράπεζα, η χρησιμοποίηση κτηματογράφων αντί μετρητών για την αγορά οικοπέδων κ. ά. Αποτέλεσμα; Μεταξύ 1920 και 1927 ανεγέρθηκαν 1384 οικοδομές σε οικόπεδα συνολικής επιφάνειας 215.000 τ.μ.

Τα μέγαρα ανεγείρονται με ταχείς ρυθμούς βάσει μιας αρχιτεκτονικής τυπολογίας που διαρκεί σε όλη την περίοδο του μεσοπολέμου: Το μέγαρο αναπτύσσεται γύρω από έναν εσωτερικό υαλοσκεπή συνήθως χώρο, ο οποίος μέσω κλιμακοστάσιου, ανελκυστήρων και περιμετρικών διαδρόμων συγκεντρώνει και διανέμει τις κινήσεις στο εσωτερικό του. Η αρχιτεκτονική κατά την πρώτη περίοδο της ανοικοδόμησης παρουσιάζει ομοιότητες με την προϋπάρχουσα της Μεγάλης Πυρκαγιάς του 1917. Οι όψεις των κτιρίων διαμορφώνονται με κριτήρια την απόλυτη συμμετρία και την τριμερή κατανομή του κτιρίου σε βάση, κορμό κι στέψη. Το 1924 το επιτρεπόμενο ύψος των οικοδομών ανέρχεται από 3 σε 5 ορόφους και επειδή δεν υπάρχει συχνά η οικονομική δυνατότητα (αφού συνήθως κτίζονται από μια οικογένεια για δική τους χρήση) για να εξαντλήσει το επιτρεπόμενο ύψος συχνά παρατηρούμε στην κορυφή του κτιρίου τρούλους και εξώστες αντί ολόκληρου ορόφου. Στις οδούς Εγνατίας, Βενιζέλου και Νίκης οι νέες οικοδομές σύμφωνα με απόφαση του 1925 όφειλαν να εξαντλήσουν το μέγιστο ύψος. Στους υπόλοιπους δρόμους επιτράπηκε η τμηματική ανέγερση με πρόβλεψη για τη μελλοντική συμπλήρωση των επόμενων ορόφων.

Η οικοδομή Ν. Συνδίκα (1924 – Αρχιτέκτων: Κ. Κοκορόπουλος – Ι. Ζαχαριάδης)., Ίωνος Δραγούμη – Πλ. Ελευθερίας.

Μέγαρο Στάιν – (1908 – Αρχιτέκτων: Έρνστ Λόουι) Το μέγαρο με την χαρακτηριστική πράσινη σφαίρα που δεσπόζει ψηλότερο από όλους τους γείτονές του στις περισσότερες από τις παλιές φωτογραφίες της Πλατείας είναι και ο µοναδικός τσιµεντένιος επιζώντας από τη φωτιά του 1917 και στέκει σήµερα σαν να χτίστηκε χτες. Το μέγαρο του πολυκαταστήματος Στάιν χτίστηκε το 1908 από τον Έρνστ Λόουι για λογαριασµό της αυστριακής εταιρίας Στάιν, την οποία και φιλοξένησε για πολλά χρόνια.

Μέγαρο Αλέγρα Εργάς (Σ. Μυλωνάς – Ε. Κοτζαμασούλης, 1925) Το συγκεκριμένο κτίριο που βρίσκεται Βαλαωρίτου με Βενιζέλου κτίστηκε ως κατοικία του ζεύγους Αλμπέρτο και Αλέγρα Εργάς, μιας παλιάς εβραϊκής οικογένειας.

Μέγαρο Γκατένιο- Φλορεντίν (Ι. Πλεϋμπέρ, Ι. Χασίδ – Φερνάνδες, 1925). Τσιμισκή με Βενιζέλου Στο κτίριο στεγάστηκε η Εθνική Τράπεζα ενώ στο ισίγειο κατάστημα του ήταν το πρώτο καφεκοπτείο του Λουμίδη.

Μέγαρο Καραδήμου Σταμούλη Βενιζέλου με Ερμού (Ι. Πλεϋμπέρ, Ι. Χασίδ – Φερνάνδες, 1924). Ερμού με Βενιζέλου

Πρώην ξενοδοχείο Αστόρια ( Α.Τζώνη-Γ.Παλαιολόγου, 1929) Τσιμισκή με Αγίας Σοφίας Tο κτίριο όπου στεγαζόταν το ξενοδοχείο Αστόρια ανοικοδομήθηκε το 1929 σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Α.Τζώνη-Γ.Παλαιολόγου με χαρακτηριστικά του γαλλικού κλασικισμού, και για την εποχή που χτίστηκε είχε την καινοτομία να διαθέτει μπάνιο σε ορισμένα από τα δωμάτια του. Στην κατοχή το επιτάσσουν οι Γερμανοί και λειτουργεί εκεί Το Σπίτι του Στρατιώτη (Σολντάτενχάουζ ). Επαναλειτουργεί ως ξενοδοχείο μετά τον πόλεμο. Στις 7 Μαίου του 1948, θα καταφθάσει στο ξενοδοχείο Αστόρια ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζώρτζ Πόλκ, ειδικός ανταποκριτής του αμερικανικού δικτύου CBS για τον εμφύλιο πόλεμο που διεξαγόταν τότε στην Ελλάδα. Ο Πόλκ, πρώην βετεράνος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις ανταποκρίσεις του θα επικρίνει εξίσου τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Μερικές ημέρες αργότερα το ξενοδοχείο θα δηλώσει στις αρχές την εξαφάνιση του Πόλκ, ώσπου στις 16 Μαϊου το πτώμα του Πόλκ θα ανακαλυφθεί να επιπλέει στο ύψος της παλιάς παραλίας. Σήμερα στεγάζει γραφεία και μαγαζιά στο ισόγειό του.

Λουξεμβούργο, Κομνηνών με Καλαποθάκη (Ελί Μοδιανό, 1924)

 Γ. Πρεβεδουράκη (1924, Λ. Παλαιολόγος) Τσιμισκή με Καρόλου Ντηλ

Γ. Γραμματικού, Τσιμισκή με Χρυσοστόμου Σμύρνης (Γ. Μαλάκης – Γ. Ζωγράφος, 1928)

Εκτός των τειχών

Βίλλα Μορντώχ (Ξ. Παιονίδη, 1905),  Βασ. Όλγας και 25ης Μαρτίου Η Βίλλα Μορντώχ κτίστηκε για τον Τούρκο μέραρχο Σεϊφουλάχ πασά, σε σχέδια του γνωστού αρχιτέκτονα Ξ. Παιονίδη, το 1905. Η χρονολογία αυτή επαληθεύεται και από την υπογραφή του Τούρκου καλλιτέχνη των τοιχογραφιών του κτιρίου που φέρουν το έτος κατασκευής τους σε αραβική γραφή: «Νουρεντίν 1905». Για το όνομα «Μορντώχ» ευθύνεται η οικογένεια Μορντώχ που κατοίκησε εκεί από το 1930 ως το 1940.

Δεν θα τους ξαναδούμε ποτέ…

Κτίρια με τρούλους υπήρχαν περισσότερα στην πόλη, μερικά αρχιτεκτονικά έργα μεγάλης αξίας που δυστυχώς κατεδαφίστηκαν από την δεκαετία του και μετά χάρι στο νόμο περί αντιπαροχής του Κωνσταντίνου Καραμανλή, πριν προλάβουν να ενταχθούν στο νόμο περί διατηρητέων.

Οικία Χατζή Αγκιάχ – μετέπειτα Τορνιβούκα (1911 – Κ. Παιονίδης). Ο χαρακτηριστικός περσικός τρούλος που υπάρχει σε όλες τις φωτογραφίες που δείχνουν τη συνοικία των Εξοχών να δεσπόζει στο ακρωτήριο (πριν την επιχωμάτωση της Παραλίας) εμφανίζεται και σε δυο ακόμη κτίρια της Λεωφόρου των Εξοχών που δεν υπάρχουν πια. Στα Διαμερίσματα Νεσιμπέ μετέπειτα Χατζηνικολάου (1911-12 – Βιταλιάνο Ποζέλι),Παρασκευοπούλου με Όλγας. Κατεδαφίζονται την δεκαετία του 60.

Οικία Σεφιγιλε Τελτζή (1906), γνωστή και ως Οικια Ντ’ Εσπεραί, επειδή κατοικήθηκε από τον Στρατηγό την εποχή του Α’ Παγκοσμίου. Η τουρκάλα αριστοκράτισσα παραγγέλνει ένα σπίτι που να μιμείται την όπερα των Παρισίων. Βρισκόταν Κάκκαβου με Όλγας και στις αρχες της δεκαετιας του 60 κατεδαφίζεται

Το πολυτελές ξενοδοχείο Splendid Palace γύρω στα 1916. Aνήκε στην οικογένεια Δαρβέρη και βρισκόταν στην παραλιακή λεωφόρο Νίκης. Καταστράφηκε ολοκληρωτικά από την πυρκαγιά του 1917. Στη θέση του οικοδομήθηκε το Mediterranian Hotel Palace.

Οικία Πανά Στρ. Καλλάρη ( Γ. Μανούσος, 1924) Στη γωνία με την οδό Λώρη Μαργαρίτη με τον χαρακτηριστικό τρούλο στην κορυφή, που συναντάμε σε αρκετά κτίρια στη Θεσσαλονίκη στέγαζε μεταπολεμικά τα γραφεία και τη βιβλιοθήκη της CIA.

Το πανέμορφο γωνιακό -με την Αγίας Σοφίας- κτίριο των αδελφών Γόδη δεν διασώζεται.

Πηγές: Η Αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας του Βασίλη Κολώνα, εκδ, University Studio Press