Ήταν κάποτε το Ισλαχανέ

Ανηφορίζοντας από το κέντρο προς τα Κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας, στην αριστερή πλευρά της οδού Ελένης Ζωγράφου ακριβώς απέναντι από τα κοιμητήρια υψώνεται ένας λίθινος τοίχος που εμποδίζει τη θέα στο κτίριο που υπάρχει στην κορυφή του. Αν ανηφορίσετε στη συμβολή με την οδό Αγ. Δημητρίου, από ένα στενό μονοπατάκι, θα βρεθείτε σε μια περιοχή για την οποία λίγα γνωρίζουν οι Θεσσαλονικείς.

Είναι η περιοχή εκτός των ανατολικών τειχών απέναντι και δυτικά από το νεκροταφείο Ευαγγελίστρια που ονομαζόταν Ισλαχανέ και το μόνο απομεινάρι των κτιρίων εκεί, αυτή τη στιγμή ανακατασκευάζεται για να στεγάσει μουσείο (με τα μηχανήματα και τα εργαλεία που διασώθηκαν) και χώρο πολιτισμού. Πρόκειται για το Μηχανουργείο Αξιλιθιώτη, που από τα τέλη του 19ου αιώνα στέγαζε την Σχολή Ισλαχανέ ή Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων Χαμιδιέ, όπως είναι επίσης γνωστή. Στην βόρεια πλευρά του το Μηχανουργείο συνορεύει με το Ευαγγελικό και το Αρμένικο νεκροταφείο.

Το όνομα Ισλαχανέ χρησιμοποιούνταν για την περιοχή μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Ο Γιώργος Ιωάννου, κάτοικος της περιοχής, αναφέρεται στη γειτονιά με το όνομα «Ισλαχανέ», σε διήγημα που διαδραματίζεται στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής με τον τίτλο «Στου Κεμάλ το σπίτι» (Συλλογή διηγημάτων του 1974,  Η μόνη κληρονομιά, Αθήνα: Κέδρος).  Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ΄την αρχή… από πριν ακόμα πάρει η περιοχή το όνομα Ισλαχανέ  (που σημαίνει Σωφροvιστήριο: η λέξη islahane, προέρχεται από την αραβική λέξη islāh που σημαίνει τακτοποίηση (αποκατάσταση) και στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υιοθετείται με τη σημερινή έννοια της τιμωρίας σε ένα κατάστημα εγκλεισμού).

Στα μέσα του 18ου αιώνα, στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Νουμάν Πασά κατασκεύασε στη συμβολή των σημερινών οδών Αποστόλου Παύλου και Αγίου Δημητρίου ένα τζαμί, που πήρε το όνομά του, γύρω από το οποίο αναπτύσσονταν μια σειρά κτιρίων, όπως το μαυσωλείο και το ομώνυμο λουτρό, που βρισκόταν στην οδό Αποστόλου Παύλου, ένας μεντρεσές (ιεροσπουδαστήριο) κοντά στο τζαμί αλλά και ένα ορφανοτροφείο. Επρόκειτο δηλαδή, για ένα δημόσιο συγκρότημα κοινωφελών κτιρίων υπέρ της μουσουλμανικής κοινότητας.

Συγκεκριμένα, ανήκε στο βακούφι του Νουμάν Πασά, το οποίο εξασφάλιζε τη λειτουργία και συντήρηση των ιδρυμάτων του συγκροτήματος. Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που εφαρμόστηκε στα μισά του 19ου  αιώνα στην οθωμανική αυτοκρατορία εισάγεται ο θεσμός των επαγγελματικών-τεχνικών σχολείων, τα οποία αποτέλεσαν την «πολιτικά ορθή» λύση του οθωμανικού κράτους για τη μέριμνα των ορφανών. Έτσι, τον ρόλο του παλιού μεντρεσέ θα αναλάβει το τεχνικό σχολείο-ορφανοτροφείο Ισλαχανέ. Τον μεντρεσέ στέγαζε ένα μακρόστενο, τριώροφο κτίριο, πολύ κοντά στο τζαμί του Νουμάν Πασά και σε επαφή με την εσωτερική πλευρά του ανατολικού τείχους).

Αυτό αποτελεί το πρώτο κτίριο που στεγάζει το Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης. Στο επιβλητικό για την εποχή του κτίριο φιλοξενούνται οι κοιτώνες του ορφανοτροφείου, οι αίθουσες διδασκαλίας καθώς και οι απαραίτητοι βοηθητικοί χώροι.  Το Ίδρυμα του Ισλαχανέ έχει εντοπιστεί σε σχετικές πηγές, με αρκετές διαφορετικές ονομασίες, όπως Σελανίκ Χαμιδιέ Μεκτεμπή Σαναή (Selanik Hamidiye Mektebi Sanayi), δηλαδή Τεχνική Σχολή Χαμιδιέ Θεσσαλονίκης, Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων της Θεσσαλονίκης «Χαμιδιέ», Τεχνική Σχολή του Ισλαχανέ, Επαγγελματική Σχολή των Ορφανών, Επαγγελματική Σχολή ή Πολυτεχνική Σχολή Μιδάτ Πασά και Πολυτεχνείον Μετχάτ Πασά.

Φωτογραφία γύρω στο 1890. Διακρίνεται το τριώροφο κτίριο του Ορφανοτροφείου Ισλαχανέ και η πύλη εισόδου του που διαπερνούσε το Τείχος Σε δεύτερο πλάνο φαίνεται το τζαμί του Numan Pasha.(πηγή Danacioglu, E., Χεκίμογλου, Ευ., 1998, Αρχείο Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης).

Ως επικρατέστερη ας θεωρήσουμε την ονομασία Σχολή Τεχνών και Επαγγελµάτων Χαµιδιέ. Η Σχολή  ιδρύθηκε το 1874 (κατ΄άλλες πηγές το 1876) µε σκοπό την εκμάθηση µιας τέχνης στα ορφανά, που θα τους επέτρεπε να πορευθούν σε µια «έντιµη ζωή». Η λειτουργία της σχολής εξασφαλιζόταν από δωρεές, από χορηγίες και από τις προσόδους διαφόρων κτιρίων και ειδικότερα από τα έσοδα του κήπου στο Μπες Τσινάρ.

Η σχολή έπαιρνε σημαντική επιχορήγηση από τον Δήμο Θεσσαλονίκης, ενώ και η εβραϊκή κοινότητα μέσω της Alliance Israélite από το 1888 επιχορηγεί τη σχολή με ένα μικρό ποσό. Αργότερα η Σχολή προικίζεται επίσης με πόρους από τα νεόδμητα δημόσια κτίρια της λεωφόρου Χαμιδιέ.  Ένα μέρος των δαπανών του πολύ πιθανόν να  καλύπτονταν με δικά του μέσα, από τη δική του παραγωγή στα εργαστήριά του. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια αποτελεί το γεγονός ότι το Παπάφειο Ορφανοτροφείο (1902-1904), οργανωμένο στην ίδια λογική του ορφανοτροφείου-τεχνικής σχολής για τα ορφανά, διεκδίκησε – χωρίς επιτυχία – τα έσοδα του Κήπου των Πριγκίπων.

Τη διοίκηση της Σχολής ασκούσε ο γενικός διευθυντής και το διοικητικό συμβούλιο, µε µέλn σημαίνοντα πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας, που συνεδρίαζε κάθε εβδομάδα και αποφάσιζε για όλα τα θέματα που αφορούσαν τη σχολή. Στο ορφανοτροφείο-τεχνική σχολή στεγάζονταν γύρω στα 180 παιδιά, κυρίως μουσουλμάνοι αλλά και λίγα εβραιόπουλα και χριστιανόπουλα, που φιλοξενούνταν για έξι χρόνια.

Οι τέχνες που διδάσκονταν ήταν οι ακόλουθες: ξυλουργικές, υφαντουργία, υποδηματοποιία, τυπογραφία, λιθογραφία και ραπτική, ενώ n σχολή διέθετε και δική της µπάντα. Η φοίτηση ήταν εντελώς δωρεάν και οι μαθητές παρακολουθούσαν επίσης τα εξής μαθήματα: κοράνι, στοιχεία θρησκευτικών επιστημών, ανάγνωση τουρκικών, ορθογραφία και καλλιγραφία, αριθμητική, οθωμανική γραμματική, γεωμετρία, γεωγραφία, ζωγραφική, αλλά και γαλλικά, αραβικά και περσικά. Οι ηλικίες των παιδιών που φιλοξενούνταν στα Ισλαχανέ ήταν μεταξύ πέντε και δεκατριών ετών. Έτσι πολλά ορφανά και άπορα παιδιά μεγάλωσαν σε ένα ασφαλές και υγιές περιβάλλον υπό την εποπτεία του κράτους, αποκτώντας ταυτόχρονα ένα επάγγελμα που θα τους εξασφάλιζε την επιβίωσή τους.

Σιγά-σιγά όλη η περιοχή θα γίνει γνωστή με αυτή την ονομασία, ενώ στους χάρτες της εποχής το τζαμί και το λουτρό σημειώνονται ως Ισλαχανέ τζαμί και Ισλαχανέ Χαμάμ. Αντίστοιχα, μετονομάζεται και η γειτονική Νέα Χρυσή Πύλη επί της οδού Αγίου Δημητρίου σε Πύλη Ισλαχανέ. Ακόμη και η σημερινή οδός Αγ. Δημητρίου, που ανοίχθηκε το 1875 κατόπιν εντολής του Μιδάτ Πασά και πήρε το όνομα του, καταγράφεται σε στρατιωτικό χάρτη της πόλης του 1882 ως οδός Ισλαχανέ. Χαρακτηριστικά, στην επετηρίδα του έτους 1890 (1307), αναφέρεται ότι «το ετήσιο εισόδημα του ιδρύματος είναι 1500 λίρες, στις οποίες προστίθενται 500 ακόμη λίρες που παρέχει η Δημαρχία».

Salut de Salonique. École des arts et métiers Hamidie à Salonique. Πρόκειται για το δεύτερο κτίριο του Ισλαχανέ (Αρχείο Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης)

Το Ισλαχανέ, λοιπόν, μέχρι το 1895 στεγάζεται αποκλειστικά  στο τριώροφο λιθόκτιστο κτίριο δίπλα στο Νουμάν Πασά τζαμί, στην εσωτερική πλευρά του ανατολικού τείχους. Οι δυνατότητες ένταξης νέων λειτουργιών στο κτίριο ήταν περιορισμένες. Έτσι το συμβούλιο του Ισλαχανέ, αποφασίζει την ανέγερση δύο επιπλέον κτιρίων, προκειμένου να διευρυνθεί η επαγγελματική κατάρτιση και να ανοιχτεί στις νέες τεχνολογίες της εποχής. Χτίζεται λοιπόν καταρχάς (και πάλι εσωτερικά των τειχών) το κτίριο που μετά την απελευθέρωση στέγασε το Γ΄ Γυμνάσιο Αρρένων. Πρόκειται για ένα επίμηκες, διώροφο κτίριο όπου μεταφέρονται αίθουσες διδασκαλίας.

Η πύλη που διέσχιζαν οι μαθητές για να μεταβούν στο τρίτο κτίριο της Σχολής που στέγαζε εργαστήρια (το νυν μηχανουργείο Αξυλιθιώτη)

Λίγα χρόνια αργότερα – γύρω στα 1900 – θα εισαχθούν στη σχολή πιο εξειδικευμένες τεχνικές,  όπως η χύτευση και η σιδηρουργία, και θα προστεθεί το τρίτο κτίριο του συγκροτήματος που θα στεγάσει τα εργαστήρια της Τεχνικής Σχολής Χαμιδιέ. Το κτίριο αυτό θα ανεγερθεί στην εξωτερική πλευρά των ανατολικών τειχών, όπου προφανώς υπήρχε και ο απαραίτητος ελεύθερος χώρος, σε έκταση που είχε εκχωρηθεί από το νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας και θα επικοινωνεί με τα άλλα δυο κτίρια με μια πύλη που διανοίγεται στο ανατολικό τείχος, στο σημείο εκείνο και υπάρχει ακόμα. Αν την διασχίσεις βρίσκεσαι έξω από τον αυλόγυρο του 3ου Λυκείου Θεσσαλονίκης.

Στο τρίτο αυτό νεόκτιστο κτίριο θα στεγαστούν τα εργαστήρια της Σχολής: αυτά του ξυλουργείου (δυτικό τμήμα), του μηχανουργείου-εφαρμοστηρίου (βόρειο τμήμα) και του σιδηρουργείου (ανατολικό τμήμα). Πρόκειται για ένα κτίσμα με ορθογώνιας κάτοψης με ένα αίθριο στο κέντρο του. Η είσοδος στο αίθριο γινόταν μέσω στεγασμένης στοάς. Σε ό,τι αφορά τη χρονολόγηση του κτιρίου αυτού, το βέβαιο είναι ότι λειτουργούσε το 1904, σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών.

Το σιδηρουργείο, των εργαστηρίων του Ισλαχανέ. (Αρχείο Ιωάννη Μέγα, αρχική δημοσίευση στο Al. Van De Brule (1904). Le bluff Macédonien. Paris: F. Juven, σ. 169)

Η επίσκεψη του Van de Brule στη Σχολή αποτελεί σημαντική διαθέσιμη πηγή, όχι μόνο για την περιγραφή τη λειτουργία της, αλλά και για τη δημοσίευση τριών φωτογραφιών του χώρου με μαθητές στους παραπάνω χώρους. Περιγράφει τη διαδρομή που ακολούθησε για να φτάσει: «Στο τέρμα της λεωφόρου Χαμιδιέ, αφού περάσει κανείς μπροστά από το Αυτοκρατορικό Οθωμανικό Λύκειο (η Παλιά Φιλοσοφική), όπου η νέα γενιά γίνεται αποδέκτης  της πιο σύγχρονης εκπαίδευσης, φτάνουμε περπατώντας κατά μήκος  του δρόμου των κοιμητηρίων, στο καινούργιο νοσοκομείο (το νοσοκομείο Αγ. Δημήτριος). Είναι ένα κτίριο όμορφο σε ωραίο περιβάλλον, που η μουσουλμανική δημαρχία της Θεσσαλονίκης κατασκεύασε μόλις πρόσφατα. Στα αριστερά, πολύ κοντά στα τείχη βρίσκονται τα εργαστήρια της  σχολής ενώ οι κοιτώνες και τα γραφεία υψώνονται από την άλλη πλευρά του τείχους.»

Στις αρχές του 20 αιώνα, λοιπόν το συγκρότημα απαρτίζεται από τρεις κτιριακές ενότητες, δυο από τις οποίες είχαν οικοδομηθεί εντός των ανατολικών τειχών και μία εκτός. Στην ίδια θέση υπάρχει σήµερα το 3ο Λύκειο Θεσσαλονίκης και εκτός των τειχών το κτίριο που σήμερα είναι γνωστό ως Μηχανουργείο Αξυλιθιώτη και είναι ό,τι απόμεινε από το συγκρότημα Χαμιδιέ και αυτή τη στιγμή ανακατασκευάζεται υπό την επίβλεψη της 4ης Εφορίας Μνημείων.

Το τμήμα του Μηχανουργείου έξω απ΄το ανατολικό τείχος, στο ύψος της πύλης

Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912, θα προκύψουν σημαντικά προβλήματα σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος. Κατόπιν διαβουλεύσεων, χαρακτηρίσθηκε ως «ιδιωτική μουσουλμανική σχολή» και πέρασε στην ιδιοκτησία της μουσουλμανικής κοινότητας και συγκεκριμένα της Μουφτείας, χωρίς όμως να λαμβάνει τα μισθώματα του Κήπου των Πριγκίπων που άρχισαν να καταβάλλονται πλέον στο ελληνικό δημόσιο. Η Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων προφανώς αδυνατούσε να συνεχίσει τη λειτουργία της και έτσι καταργήθηκε. Στα εντός των τειχών κτίρια, το κεντρικό του ορφανοτροφείου και αυτό του σχολείου στεγάστηκαν τούρκικες προσφυγικές οικογένειες από τα περίχωρα τη Θεσσαλονίκης, ενώ το 1920, προκειμένου να εξασφαλίσει κάποια έσοδα, η Μουφτεία νοικιάζει το τρίτο κτίριο των εργαστηρίων, μαζί με τον εξοπλισμό του, στον Θεόφιλο Ζαχαριάδη.

*Ο επιχειρηματίας Θεόφιλος Ζαχαριάδης με καταγωγή από τα Βοδενά της ανατολικής Ρωμυλίας, καταφθάνει στη Θεσσαλονίκη το1917 και διαμένει σε ένα χώρο του κτιρίου των εργαστηρίων, ίσως και λόγω δυσκολίας εύρεσης κατοικίας μετά την καταστροφή μεγάλου τμήματος της πόλης. Αργότερα, εγκαταστάθηκε μόνιμα μαζί με την οικογένεια του, στο νοτιοδυτικό τμήμα του κτιρίου. Ο Ζαχαριάδης πέθανε το 1966 και η οικογένεια του λίγα χρόνια αργότερα εγκατέλειψε τον χώρο. Είναι ο πρώτος ένοικος του χώρου μετά την παύση λειτουργίας του ως Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων.

Από τη συμβολαιογραφική πράξη εκμίσθωσης του ακινήτου που υπογράφηκε ανάμεσα στον Μουφτή Μεχμέτ Γκαλίπ, διευθυντή του μουσουλμανικού ορφανοτροφείου και τον Θεόφιλο Ζαχαριάδη στις 8 Απριλίου του 1920, πληροφορούμαστε την υποχρέωση του μισθωτή να: «εγκαταστήσει εν τη μισθίω οικοδομή εργοστάσια σιδηρουργείου, χυτηρίου και ξυλουργείου, εισάγων προσθέτων και εφαρμόζων άπαντα τα απαιτούμενα μηχανήματα, εργαλεία και λοιπά σχετικά και όσα άλλα ήθελεν κρίνει βιομηχανικά έργα προς τελείαν κανονικήν και απρόσκοπτον λειτουργία των εργοστασίων. Να επισκευάσει τελείως και να ανακαινίσει την οικοδομήν και να εγκαταστήσει ηλεκτροφωτισμό και ύδωρ». Πράγματι, ο Θ. Ζαχαριάδης προχώρησε, με δικές του δαπάνες, σε εκτεταμένες επισκευές, καθώς το κτίριο είχε ήδη υποστεί αρκετές φθορές. Ένας ακόμη όρος του μισθωτηρίου αναφέρει ότι: ο μισθωτής ήταν υποχρεωμένος να αναλαμβάνει κάθε χρόνο την εκπαίδευση τριάντα τροφίμων του ορφανοτροφείου. Με τον τρόπο αυτό η Μουφτεία προσπάθησε να διατηρήσει ένα προνόμιο με το οποίο θα μπορούσε να εξασφαλίσει την επαγγελματική κατάρτιση ενός σημαντικού αριθμού ορφανών μουσουλμανοπαίδων.

Ο Ζαχαριάδης λοιπόν, μετά την πραγματοποίηση των παραπάνω εργασιών και τη νέα διαμόρφωση των εργαστηρίων, θα υπεκμισθώσει τον χώρο σε διάφορες βιοτεχνίες που θα εκμεταλλευτούν τις κτιριακές του υποδομές. Οι επιχειρήσεις που εγκαταστάθηκαν και λειτούργησαν στον χώρο, αποτέλεσαν σημαντικά κεφάλαια στην επιχειρηματικότητα της πόλης στις αρχές του 20ου  αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, οι υπομισθωτές ήταν οι: Ευθ. Αξυλιθιώτης* (μηχανουργείο επισκευών), Κων. Κωνσταντινίδης (μεταξουργείο) και Μαρίντσογλου και Σια (ξυλουργείο). Μακροβιότερη υπήρξε αυτή του Μηχανουργείου Αξυλιθιώτη. Με το όνομα αυτό θα γίνει εξάλλου γνωστό το εν λόγω κτίριο των εργαστηρίων του Ισλαχανέ στα νεότερα χρόνια.

Στα χρόνια της μικρασιατικής καταστροφής, η πόλη δέχεται μεγάλο αριθμό προσφύγων. Από τον Αύγουστο του 1922 ως τον Μάρτιο του 1923, περίπου 120.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη προστίθενται στον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης.  Με τη συμφωνία για την ανταλλαγή των πληθυσμών, στη διετία 1923 – 1924 οι μουσουλμάνοι θα αποχωρήσουν από τη Θεσσαλονίκη, ενώ νέα κύματα προσφύγων θα έρθουν να πάρουν τη θέση τους.  Το αίτημα για στεγαστική αποκατάσταση των τεράστιων αριθμών προσφύγων πυροδοτεί την άμεση παρέμβαση του κράτους.

Όπως όλες οι τουρκικές ιδιοκτησίες το συγκρότημα του Ισλαχανέ περιέρχεται στη κυριότητα του ελληνικού κράτους. Το Κεντρικό Γραφείο Ανταλλαξίμων που αναλαμβάνει τη διαχείριση του Ισλαχανέ εγκαθιστά στο κεντρικό κτίριο του ορφανοτροφείου ελληνικές προσφυγικές οικογένειες. Σύμφωνα με έγγραφα που βρέθηκαν στο αρχείο της Κτηματικής Υπηρεσίας του Δημοσίου (Κ.Υ.Δ), προκύπτει ότι πολλοί πρόσφυγες είχαν εγκατασταθεί και στο τζαμί του Νουμάν Πασά, στο ομώνυμο χαμάμ, ακόμα και στο μαυσωλείο. Ο Θ. Ζαχαριάδης εξακολουθεί να είναι κάτοχος του κτιρίου των εργαστηρίων, πληρώνει όμως πλέον τα μισθώματα στο ελληνικό δημόσιο.

Τα νέα πληθυσμιακά δεδομένα, θα οδηγήσουν, το 1925, στην ίδρυση του Γ΄ Γυμνασίου Αρρένων, το οποίο ελλείψει κατάλληλου κτιρίου, θα εγκατασταθεί, στο εξαθλιωμένο πλέον δεύτερο κτίριο του συγκροτήματος που αφού φιλοξένησε κι αυτό για λίγο διάστημα πρόσφυγες, αποδίδεται και πάλι σε εκπαιδευτική χρήση. Το διώροφο αυτό κτίριο, θα λειτουργήσει αρχικά ως ημιγυμνάσιο, παράρτημα του Β΄ Γυμνασίου, για την αποσυμφόρηση του οποίου θα μεταφερθούν οι μαθητές των δύο πρώτων τάξεων, που κατοικούσαν πάνω από την οδό Εγνατία. Την επόμενη χρονιά, προστέθηκαν στο ημιγυμνάσιο και άλλες τάξεις και το ολοκληρωμένο πια γυμνάσιο θα προσφέρει μάθηση στα προσφυγόπουλα της περιοχής. Από τους μαθητές του θα αναφέρουμε τον λογοτέχνη Γιώργο Ιωάννου και τον λαογράφο, μελετητή και συγγραφέα Ηλία Πετρόπουλο.

Το τζαμί κατεδαφίσθηκε το 1930-31, αφού πρώτα είχε μετατραπεί σε ερείπιο. Τα καταστήματα που υπήρχαν επί της Αποστόλου Παύλου θα κατεδαφιστούν στις αρχές της δεκαετίας του ’60, όταν θα πραγματοποιηθεί η διάνοιξη της οδού. Στη θέση τους θα ανεγερθούν πολυκατοικίες.

Το 3ο Λύκειο Θεσσαλονίκης σήμερα καταλαμβάνει την θέση των δυο κατεδαφισμένων κτιρίων της Σχολής, των εντός των τειχών.

Το Γ΄ Γυμνάσιο Αρρένων κατεδαφίζεται το 1968-69 προκειμένου να ανεγερθεί στη θέση του το νέο κτίριο του 3ου Λυκείου Θεσσαλονίκης. Από το 1971 αρχίζουν σταδιακά να απομακρύνονται και τα υπόλοιπα κτίσματα που είχαν απομείνει στη περιοχή – ανάμεσα τους και το μαυσωλείο – και οριστικοποιείται ο αυλόγυρος του σχολείου. Την ίδια εποχή γκρεμίζεται και το λουτρό και στη θέση του ανεγείρεται τετραώροφη οικοδομή που υπάρχει έως σήμερα. Μεταξύ των ετών 1975-77 πραγματοποιείται η κατασκευή της πρώτης πτέρυγας του νέου σχολείου. Το 1986 θα ολοκληρωθεί και η κατασκευή της δεύτερης πτέρυγας του 3ου  Λυκείου, το οποίο θα πάρει τη μορφή που έχει μέχρι σήμερα.

Το 1992, το κτίριο των εργαστηρίων, όπου τα τελευταία χρόνια στεγαζόταν το μηχανουργείο Αξυλιθιώτη, χαρακτηρίστηκε ως «ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία μαζί με τον εξοπλισμό του, γιατί αποτελεί, ως σύνολο, ένα πολύ αξιόλογο δείγμα της νεοελληνικής βιομηχανικής κληρονομιά με συνεχή λειτουργία από το 1915 έως σήμερα».

Η διάνοιξη της οδού Ολυμπιάδος, που πραγματοποιήθηκε το 1981, καθώς και οι υψηλοί συντελεστές δόμησης, είχαν ως αποτέλεσμα την ανοικοδόμηση της περιοχής με πολυώροφες οικοδομές. Έναν χρόνο νωρίτερα, το 1980, κατεδαφίστηκε το κεντρικό τριώροφο κτίριο του Ισλαχανέ, καθώς βρισκόταν πάνω στη χάραξη του δρόμου. Της κατεδάφισης προηγήθηκαν μια πυρκαγιά που εκδηλώθηκε τον Απρίλιο του 1978 και ο καταστροφικός σεισμός το ίδιο καλοκαίρι, που ολοκλήρωσε την καταστροφή του ήδη επιβαρυμένου κτίσματος. Έτσι προέκυψε η «ευκαιρία» για την κατεδάφιση του αρχικού τριώροφου κτιρίου του Ισλαχανέ, η οποία διευκόλυνε τη διάνοιξη του δρόμου.

Το αίθριο γύρω από το οποίο αναπτύσονταν τα εργαστήρια, σήμερα.

Στο χρονικό διάστημα από το 2004 έως το 2009 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης στο νοτιοδυτικό τμήμα του συγκροτήματος από το Υπουργείο Πολιτισμού, με φορέα υλοποίησης την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας. Κατά την ιστορική και επιτόπια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Εφορεία, στη διάρκεια εκπόνησης της σχετικής μελέτης, προέκυψε η ταύτιση του κτιρίου με το κτίριο εργαστηρίων του Ισλαχανέ. Το 2010 εγκρίθηκε η τροποποιημένη και συμπληρωμένη οριστική μελέτη για την αποκατάσταση του μνημείου και η μετατροπή του σε Πολυχώρο Πολιτισμού, η οποία περιλαμβάνει αρχιτεκτονική και στατική μελέτη, μελέτη Η/Μ εγκαταστάσεων, καθώς και μελέτη για τη μόνιμη άρση της ετοιμορροπίας του λίθινου τοίχου αντιστήριξης επί της οδού Ελ. Ζωγράφου. Το 2011, το έργο της αποκατάστασης του μνημείου εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Μακεδονία – Θράκη» του ΕΣΠΑ 2007-2013, με φορέα υλοποίησης την ΕΝΜΚΜ. Οι εργασίες αποκατάστασης αναμένεται να ολοκληρωθούν μέσα στο 2015.

*Ο Ευθύμιος Αξυλιθιώτης ίδρυσε την εταιρεία του το 1916 ως µηχανουργείο κατασκευής αµαξωµάτων και γενικών κατασκευών και βρισκόταν στην τότε οδό Δηµοτικού Νοσοκοµείου (σήµερα Ελένης Ζωγράφου). Το 1930 προστέθηκε ω τµήµα Χυτηρίου και η εταιρεία εξειδικεύθηκε στην παραγωγή χυτοσιδηρών εξαρτημάτων δικτύων (αντλίες και παvτόs τύπου δικλείδεs, επιστόµια, πυροσβεστικοί κρουνοί, ατµοφράκτες κ.λπ.). Τα προϊόντα της χρησιμοποιούνταν τόσο σε δίκτυα ύδρευσης και υδραγωγεία, όσο και σε δίκτυα πάσης φύσεως ρευστών σε βιοµηχανικέs εγκαταστάσεις, καθώs και στη ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία. Λόγω της ιδιαίτερης προσοχής στην πιστή τήρηση προδιαγραφών (DIN,ASA κ.λπ.) στα υλικά κατασκευής, αλλά και του ενδελεχούς ποιοτικού ελέγχου, τα προϊόντα της επιχείρησης έτυχαν µεγάληs αποδοχής τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, όπου προέβαινε σε εξαγωγέs.

Πελάτες της ήταν δημοτικές/ κοινοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης, η Πυροσβεστική Υπηρεσία, εργοστάσια της ΔΕΗ, διυλιστήρια, µεγάλα βιοµηχανικά συγκροτήµατα και ελλnνικέs και ξέvεs κατασκευαστικές εταιρείες. Η συνεχής πρόοδοs οδήγησε το 1939 στη δηµιουργία και δεύτερου εργοστασίου, για να ανταποκριθεί στα εκτελούµενα τότε έργα της οχυρωματικής γραμμής Μεταξά, κατασκευάζοντας σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα χαλύβδινα αντιαεροπορικά καλύµµατα, αντιαρματικούς φράκτες, σιδερένιεs πόρτες κ.λ.π. Το 1977 δηµιουργήθηκε νέο εργοστάσιο στην περιοχή Νέαs Αγχιάλου, που λειτούργησε µέχρι το 1985. Η επιχείρηση, γύρω στο 1995, περιόρισε την μεταποιητική της δραστηριότητα στην παραγωγή ελάχιστων προϊόντων ειδικής κατασκευής, διατηρώντας κυρίως τον εμπορικό της χαρακτήρα.

Πηγές: Θεσσαλονίκη 1896, Η χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων. Μέγας, Γ. – Μ., Ανδριωτάκης, (2004).Θεσσαλονίκη: εκδ. Ζήτρος Τα μυστήρια της Θεσσαλονίκης. Κείμενα για του χαμένους τόπους της πόλης. του Ευ. Χεκίμογλου (2001). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. H Βιομηχανική Κληρονομιά της Θεσσαλονίκης-Από τον 19ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου, του Παναγιώτη Γεωργούλη, εκδ. ΣΒΒΕ, 2005 Ιστορία της Επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη. Λεξικό επιχειρηματιών της Μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης, τ. 4ος. του Ευ. Χεκίμογλου,  (επιμ.), (2004), Θεσσαλονίκη: Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος. To Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης, μια μελέτη των: Σοφία Χριστοφορίδου -Msc Αρχιτέκτων Μηχανικός, Αρετή Κονδυλίδου – DEA Εθνολόγος-Λαογράφος, Ευαγγελία Μεσοχωρίτη-Μsc Αρχιτέκτων Μηχανικός, Άννα Συργιάννη-Μsc Αρχιτέκτων Μηχανικός, Δρ. Αναστασία Βαλαβανίδου-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας

Η περιοχή του Ισλαχανέ κατά το 1924. (Αρχείο Ε.Ν.Μ.Κ.Μ., σχέδιο Ευαγγελία Μεσοχωρίτη).