Ο Χάρτης της πόλης: Εγκατάλειψη

Της Νένας Καζαντζίδου

Η αλήθεια είναι πως προσωπικά δεν έχω καλή σχέση με τα «παρατημένα» κτίρια της πόλης μας· παρατημένα από το κράτος και από οποιαδήποτε αρμόδια αρχή. Όσο κι αν θαυμάζω την αρχιτεκτονική τους, δε μ’ αρέσει να τα φωτογραφίζω ή να συζητάω γι’ αυτά κυρίως επειδή με θλίβει όλη αυτή η αδιαφορία που οδηγεί στη σταδιακή καταστροφή τους. Ωστόσο, πιστεύω πως κάθε πολίτης οφείλει να ξέρει κάποιες πληροφορίες για την ιστορία του καθενός. Έτσι, αυτήν την εβδομάδα με αφορμή το ενδιαφέρον και την προτροπή ενός φίλου αρχιτέκτονα αποφάσισα να ασχοληθώ με το κτίριο που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βασιλίσσης Όλγας και Γραβιάς.

Πρόκειται για τη Βίλλα Χιρς ή Μπενί Φερνάντεζ, μια από τις 22 επαύλεις που διασώθηκαν στη Λεωφόρο των Εξοχών (σημερινή Βασ. Όλγας). Κατασκευάστηκε το 1900 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πιέρο Αριγκόνι (έργα του μεταξύ άλλων η Casa Bianca και Έπαυλη Μεχμέτ Καπαντζή-σημερινό Μ.Ι.Ε.Τ., το Ιπποκράτειο, το Λοιμωδών κ.ά.). Ο Αριγκόνι, ένας από τους πιο διάσημους μηχανικούς και αρχιτέκτονες του καιρού του, έζησε και εργάστηκε στη Θεσσαλονίκη από το 1892 και δολοφονήθηκε εδώ στις 18/2/1940. Οι σημερινοί ιδιοκτήτες της έπαυλης βρίσκονται στη Γαλλία και είναι κληρονόμοι του αρχικού ιδιοκτήτη.

Το κτίριο αυτό το συνοδεύει μια ιστορία δυσάρεστων αναμνήσεων και θλιβερών γεγονότων, όπως συμβαίνει σχεδόν με όλα τα αρχοντικά της Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Κι αυτό οφείλεται στο γεγονός πως κατά τη διάρκεια της Κατοχής στεγάστηκε εκεί η Γκεστάπο αλλά και η αδίστακτη Sipo S.D. που ήταν η ένωση της Γερμανικής Αστυνομίας και της “Υπηρεσίας Ασφαλείας” και αποτελούσε την κυρίαρχη υπηρεσία ασφαλείας του ναζιστικού καθεστώτος με αρχηγό τον περίφημο Χάιντριχ. Επρόκειτο για μια ολιγομελή υπηρεσία που συνδέθηκε με πολλές συλλήψεις και με απάνθρωπα βασανιστήρια Ελλήνων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης . Για το απίστευτο παρελθόν του κτιρίου έχουν γραφτεί πολλά από ανθρώπους που επηρεάστηκαν άμεσα από αυτό. Έτσι, υπάρχουν πολλές μαρτυρίες που αναφέρουν πως ορισμένα βράδια ακούγονται μέσα από το κτίριο κραυγές οδύνης και πόνου από τους αντιστασιακούς Έλληνες που βασάνιζε η Γκεστάπο.

Τέτοιου είδους θρύλοι και «παραδόσεις» έχουν δημιουργηθεί και συνεχίζουν να ανατροφοδοτούνται από πολλούς κατοίκους της γύρω περιοχής. Αξίζει να αναφέρουμε πως την εποχή του Εμφύλιου πολέμου στο κτίριο στεγάστηκε το Α’ Αστυνομικό Τμήμα της Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Ενώ, οι παλαιότεροι ίσως θυμούνται πως μέχρι τις αρχές της δεκαετίας τους 1980 λειτουργούσε τα Χριστούγεννα ως κατάστημα παιχνιδιών και χριστουγεννιάτικων στολιδιών.

Ένα από τα απομεινάρια που αποδεικνύει τις αλλαγές χρήσεων που υπέστη είναι το πολυβολείο που βρίσκεται στη γωνία του οικοπέδου. Τα στοιχεία που μου έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση όσο έκανα βόλτα γύρω από το περιφραγμένο οικόπεδο ήταν αρχικά το αλεξικέραυνο που βρίσκεται στην πρόσοψη και πάνω του αναγράφεται «1911». Επιπλέον, σε όλη την περίμετρο του κτιρίου υπάρχουν ορισμένα από τα ομορφότερα, σκαλισμένα ανάγλυφα σε κτίρια της πόλης.

Δεν μπορώ να σας υποσχεθώ πως δε θα ακούσετε κραυγές όταν περάσετε απ’ έξω από τη Βίλλα Χιρς, ωστόσο μπορώ να σας εγγυηθώ πως αξίζει να αφιερώσετε λίγο χρόνο για να περιεργαστείτε τις λεπτομέρειες της κατασκευής του.

* Οι φωτογραφίες είναι της Νένας Καζαντζίδου