Περίφημα κτίρια στη Θεσσαλονίκη που δεν είχες ιδέα πως ήταν τράπεζες παλιά…

Αν γυρίσουμε τον χρόνο πίσω, σε εποχές αλλοτινές, που το χρήμα, η ανάπτυξη και ο πολιτισμός κυλούσαν σαν ορμητικό ποτάμι στην πόλη, θα ανακαλύψουμε κτίρια διαμάντια που το καθένα από αυτά κουβαλά την δική του ιστορία. Κάποια δεν υπάρχουν πια, άλλα, άλλαξαν χρήση ενώ μερικά βυθίζονται στην φθορά του χρόνου. Η αίγλη τους κρύβεται, στις προσόψεις τους, σε κάθε γωνιά τους, σε κάθε σχισμή στον τοίχο και σήμερα στέκονται μοναχά τους ανάμεσα σε πολυώροφες πολυκατοικίες.

Μία βόλτα στα κτίρια που έρεε το χρήμα στην παλιά Θεσσαλονίκη!

Πρώην Εμπορική Τράπεζα

Χτίστηκε το 1926, στο οικόπεδο 135/5 της πυρικαύστου. Ιδιοκτήτες ήταν οι συγγενικές οικογένειες των Ερρίκου Αμπραβανέλ και Αλμπέρτου Μπενβενίστε, συγγάμβρων του Νισσήμ Καπουάνο, οι οποίες είχαν τα πρωτεία στο εμπόριο οικιακών ειδών. Αρχιτέκτονες οι Κωνσταντίνος Κιτσίκης/Eli Hassid Fernandes, πολιτικοί μηχανικοί οι Δ. Καψαμπέλης/Joseph Pleyber. Το 1927, εγκαταστάθηκε η Εμπορική Τράπεζα στο «νεόδμητον ιδιόκτητον αυτής μέγαρον έναντι του ναού Αγίου Μηνά». Στέγασε την Εμπορική Τράπεζα για πολλά χρόνια, στα τέλη του 20ου αιώνα την Alpha Bank και πλέον (2020) ιδιωτικό κολέγιο.

Αρχιτεκτονικά

Αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο και 3 ορόφους. Η όψη οργανώνεται εκατέρωθεν του κεντρικού άξονα που τονίζεται με την τοποθέτηση της εισόδου και την κατακόρυφη στήλη τριπλών ανοιγμάτων. Τα ανοίγματα της όψης οργανώνονται συμμετρικά σε κάθετες και οριζόντιες στήλες, με κιγκλιδώματα αλλά χωρίς εξώστες. Το κτίριο διακοσμείται με χαράξεις στο επίχρισμα και η στέψη του διαχωρίζεται με ένα αρκετά προεξέχον γείσο. Ιδιαίτερα αξιόλογα είναι τα τοξωτά ανοίγματα του ισογείου, με τα περίτεχνα κιγκλιδώματα με μαιάνδρους. Στον φάκελο της οικοδομικής άδειας διασώθηκαν δύο σχέδια. Πρόκειται για ένα «Υπερεπιθετικόν Σχεδιάγραμμα της οικοδομής των Αμπραβανέλ και Μπενβενίστε», στο οποίο απεικονίζεται με μπλε μελάνι το οικόπεδο 135/5, ενώ με κόκκινο η πριν από την πυρκαγιά υφιστάμενη κατάσταση. Το δεύτερο σχέδιο αφορά στην αξιοποίηση του οικοπέδου καθώς πρόκειται για ένα σχέδιο κάτοψης ορόφου, με την τυπική οργάνωση γραφείων.

Στοά Μαλακοπή – Tράπεζα της Θεσσαλονίκης

Πρόκειται για μια ακόμη ιδιοκτησία της οικογένειας Αλατίνη και βρίσκεται στην περιοχή της Βαλαωρίτου, στην πλατεία Χρηματιστηρίου. Το κτίριο χτίστηκε το 1906, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν ακόμα επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα σχέδια ανήκουν στον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλίανο Ποζέλι, στον οποίο η Θεσσαλονίκη οφείλει μερικά από τα πιο εντυπωσιακά της κτίρια. Θεμελιώθηκε στην θέση του κήπου της νότιας πλευράς της έπαυλης Αλλατίνι, για να στεγάσει την Τράπεζα της Θεσσαλονίκης, που η πλούσια εβραϊκή οικογένεια είχε ιδρύσει το 1888.

Το 1904 στο βόρειο τμήμα του οικοδομήματος υπήρχε ένα κτίριο του οποίου ο κήπος εκτείνονταν προς το νότο. Δυο χρόνια αργότερα σε αυτόν τον κήπο χτίστηκε η στοά Μαλακοπή, προκειμένου να στεγαστούν διάφορα καταστήματα. Ο Αλφρέντο Μισάρχι ως διευθυντής στην Τράπεζας της Θεσσαλονίκης, αγόρασε το κτήριο για λογαριασμό της Τράπεζας, και το 1907 άνοιξε τις πόρτες της στη καρδιά της Στοάς. Κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η οργάνωση γύρω από έναν εσωτερικό διάδρομο, που συνέδεε όλες τις λειτουργίες της τράπεζας με τρόπο τέτοιο που το ταμείο να αποτελεί το κέντρο της.

Η πυρκαγιά του 1917 δεν έκαψε την Στοά Μαλακοπή,  ωστόσ, προξένησε ζημιές, στο κτίριο και μάλιστα τα ίχνη της είναι ακόμα ορατά στο θησαυροφυλάκιο του υπογείου, στην μεγάλη μεταλλική πόρτα που το σφράγιζε. Το 1926 το κτίριο ανακαινίστηκε από τον μηχανικό Μαξ Ρούμπενς. Η ημερομηνία ανακαίνισης του αναγράφεται ακόμα και σήμερα στη σιδερένια πόρτα του κτίριο. Δεν μπόρεσε όμως να γλυτώσει το οριστικό της κλείσιμο το 1940 όταν επιτάχτηκε από τους Ναζί.

Την δεκαετία του 1950 η στοά ξανάνοιξε και φιλοξένησε μέχρι το 1954 την Τράπεζα Χίου. Αργότερα προστέθηκε σε αυτή το εσωτερικό, ορθογώνιο κτίριο που βρίσκεται ακριβώς στην μέση του κτιρίου. Το 1954 αγοράστηκε από την οικογένεια Βορεοπούλου στην οποία ανήκει μέχρι σήμερα και μετονομάστηκε σε Στοά Μαλακοπή, λόγω της καταγωγής της οικογένειας από το μέρος. Οι δείκτες του εντυπωσιακού ρολογιού  της στοάς δείχνουν  έως και σήμερα 11:05. Ήταν η στιγμή που χτύπησε ο σεισμός τη Θεσσαλονίκη, τον Ιούνιο 1978. Εκείνα τα χρόνια η στοά φιλοξενούσε εμπορικά καταστήματα, υφαντουργεία και βιοτεχνίες.

Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983. Σήμερα χρησιμοποιείται από καταστήματα εστίασης και ψυχαγωγίας αλλά μεγάλο μέρος της παραμένει παρατημένο και ανεκμετάλλευτο. Η ιδιοκτήτρια προσπάθησε πρόσφατα να χρησιμοποιήσει κάποια κρατικά κονδύλια για την αποκατάσταση του κτιρίου, ωστόσο οι περιορισμοί που υπήρχαν δεν το επέτρεψαν.

Αρχιτεκτονικά

Το κτίριο είναι διώροφο, ορθογωνικό κτίριο που διαμορφώνεται γύρω από τετράγωνο, υαλοσκεπή χώρο. Κατά την αρχική χρήση, ο κεντρικός χώρος του κτιρίου παρέμενε κενός και φωτιζόταν από το μεγάλο αίθριο. Αρχικά η είσοδος βρισκόταν στον κεντρικό άξονα ο οποίος ορίζεται από το ρολόι και το μπαρόκ αέτωμα. Μετά το 1954 η είσοδος μεταφέρθηκε στα δεξιά του άξονα. Στο αρχικό σχέδιο, το κτίριο είναι απόλυτα συμμετρικό ως προς τον κάθετο άξονα, με διαφοροποίηση στα κεντρικά ανοίγματα του πρώτου ορόφου που χρησίμευαν για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η είσοδος. Το κεντρικό κλιμακοστάσιο, σε σχήμα Π οδηγεί στον όροφο, όπου στεγαζόντουσαν τα γραφεία των υπαλλήλων. Στην βόρεια πλευρά υπάρχει μια μικρότερη σκάλα που οδηγεί στο υπόγειο, όπου βρισκόταν το θησαυροφυλάκιο. Το θησαυροφυλάκιο είχε μορφή λαβύρινθου και προστατευόταν από μεγάλη μεταλλική πόρτα. Στον όροφο, παρατηρούμε επίσης τα εσωτερικά ανοίγματα που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας για τον επαρκή φωτισμό των γραφείων μέσω του αίθριου.

Κρατικό Ωδείο – Οθωμανική Τράπεζα

Στο νούμερο 15 της οδού Φράγκων στέκεται επιβλητικό το πρώην κτίριο του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης. Στο παρελθόν έχει στεγάσει ακόμη και το ΙΚΑ. Βρίσκεται στην περιοχή που παλιά ήταν οι «φραγκομαχαλάδες», μια πολύ πλούσια περιοχή της παλιάς Θεσσαλονίκης.

Κτίστηκε μετά το 1903 στη θέση που ήταν από το 1826 το αρχοντικό μιας από τις πλουσιότερες και σπουδαιότερες οικογένειες της Θεσσαλονίκης, των Άμποτ που κατάγονταν από τη Σκοτία. Eκεί μάλιστα είχε φιλοξενηθεί ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζιτ, το 1858 που είχε επισκεφτεί την πόλη. Λίγα χρόνια αργότερα ο Τζέικ Άμποτ, πλούσιος έμπορος και κτηματίας καταστρέφεται οικονομικά, λόγω της σπάταλης ζωής του και πουλάει το αρχοντικό του στην Οθωμανική Τράπεζα, η οποία ιδρύει υποκατάστημα στη Θεσσαλονίκη το 1863. Τον Απρίλιο του 1903 το παλιό κτίριο «έζησε» την πιο τραγική στιγμή του. Κατά τα «Απριλιανά του 1903» Βούλγαροι «γεμιτζήδες», δηλαδή βαρκάρηδες, το ανατίναξαν και μάλιστα με έναν «υπόγειο» τρόπο. Συγκεκριμένα, νοίκιασαν ένα μπακάλικο κι έναν ακόμη χώρο που στεγάζονταν σε δύο διπλανά κτίρια. Έτσι, άρχισαν να σκάβουν μεταφέροντας τα μπάζα με τη μορφή εμπορευμάτων μαναβικής για να μην κινήσουν υποψίες και κατάφεραν να φτιάξουν δύο σήραγγες που επικοινωνούσαν μεταξύ τους και τον Απρίλιο ανατίναξαν το κτίριο με αποτέλεσμα να καταστραφεί με εξαίρεση ένα τμήμα της πρόσοψης που είχε μερικές φθορές, ενώ υπήρξαν και πολλοί νεκροί.

Μετά από τη μεγάλη καταστροφή ο περίφημος αρχιτέκτονας της εποχής Βιταλιάνο Ποζέλι που είχε συνεργαστεί σε πολλά έργα με τις οθωμανικές αρχές, σχεδίασε το νέο οικοδόμημα διατηρώντας τον κάνναβο της πρόσοψης του πρώτου κτιρίου, ενώ τα επόμενα χρόνια έγιναν διάφορες επισκευές και προσθήκες σύμφωνα με μελέτες των μηχανικών Πλέυμπερ (1921) και Μοδιάνο (1924). Κατα τη διάρκεια της μεγάληε πυρκαγιάς του 1917, το κτίριο προστατεύεται από πυροσβεστικές δυνάμεις και διασώζεται με ελάχιστες ζημιές. Μέχρι το 1930 εξακολουθεί να λειτουργεί εκεί το υποκατάστημα της Οθωμανικής Τράπεζας ώσπου το 1949 το κτίριο περιήλθε στο ΙΚΑ και παρέμεινε σε αυτό ως το 1978, οπότε εγκαταλείπεται λόγω των καταστροφών από τον σεισμό.

Μάλιστα στην πρόσοψη φαίνεται και σήμερα η επιγραφή «Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων». Έπειτα το 1983, μετά από μικροεπεμβάσεις στο εσωτερικό προκειμένου το κτίριο να μπορέσει να ανταποκριθεί στη νέα του χρήση παραχωρήθηκε στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης όπου η αρχική συμφωνία εκμετάλλευσής του ήταν για 15 χρόνια, όμως στη συνέχεια επεκτάθηκε και λειτούργησε εκεί το ωδείο που όμως τελεί υπό έξωση από το ΙΚΑ. Την άνοιξη που μας πέρασε ένας δικαστικός επιμελητής παρέδωσε στη διευθύντρια του Ωδείου απόφαση έξωσης εκτελεστέα εντός πέντε ημερών. Τότε οι άνθρωποι του Ωδείου, μαθητές και δάσκαλοι, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το κτίριο. Σήμερα, το κρατικό ωδείο βορείου Ελλάδος αναμένεται να επιστρέψει στο κτίριο του, έπειτα από λίγο καιρό απουσίας λόγω συντήρησης του κτιρίου.

Αρχιτεκτονικά

Ανήκει στο ρεύμα του εκλεκτικισμού, με νεομπαρόκ, νεοκλασικά και γαλλικά στοιχεία. Το νέο κτίριο σχεδιάστηκε πάνω στον κάνναβο της πρόσοψης του πρώτου κτιρίου.  Κυρίαρχο στοιχείο στην οργάνωση του κτιρίου αποτελεί το εσωτερικό αίθριο, το οποίο στο ισόγειο εμφανίζεται κλειστό με θολωτή τζαμωτή στέγαση. Χαρακτηρίζεται από το νεομπαρόκ στυλ, στο οποίο είναι φανερές οι γαλλικές επιδράσεις.  Άλλο χαρακτηριστικό είναι η επίστεψη του μεγάλου εξώστη με φεγγίτη με αναγεννησιακά στοιχεία.

Πρώην Ιονική Τράπεζα

Χτίστηκε το 1924, στο οικόπεδο 134/1 της πυρικαύστου, σε σχέδια του Ελί Μοδιάνο που ήταν και ο αρχικός ιδιοκτήτης και στατική μελέτη του Jacques Moshe. Το 1929 έγινε η έδρα της Λαϊκής τράπεζας και αργότερα της Ιονικής. Στέγασε την συγκεκριμένη τράπεζα για αρκετά χρόνια, πλέον στεγαζει ιδιωτικό κολέγιο. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983. Βρίσκεται στην γωνία Δραγούμη και Αγ. Μηνά.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους. Στο ισόγειο διαμορφώνονται δυο καταστήματα, ένα μεγαλύτερο στη γωνία των οδών Αγίου Μηνά και Ίωνος Δραγούμη και ένα μικρότερο στο νότιο άκρο της οικοδομής επί της οδού Ι. Δραγούμη. Στον όροφο διαμορφώνονται δυο ανεξάρτητα γραφεία, και ένα διαμέρισμα τεσσάρων γραφείων πάνω από το γωνιακό κατάστημα του ισογείου. Η κύρια όψη του κτιρίου χαρακτηρίζεται από την προβολή των δύο ακραίων τμημάτων της στο ύψος των ορόφων που στηρίζονται σε διακοσμημένα φουρούσια. Εκατέρωθεν των ανοιγμάτων των ακραίων τμημάτων παρατηρούμε κυρτούς φεγγίτες, που βοηθούν στον επιπλέον φωτισμό του εσωτερικού. Οι εξωστόθυρες είναι υψίκορμες, με φεγγίτες και τα κιγκλιδώματα των εξωστών διαφοροποιούνται ανά όροφο, ίσως για να τονίσουν την διαφορετική χρήση του κάθε ορόφου. Είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα εκλεκτικισμού αφού συνδυάζει στοιχεία διάφορων αρχιτεκτονικών ρευμάτων.

*Πηγές: http://www.salonikajewisharchitecture.com/ | Αναστασία Βαλαβανίδου Η ανοικοδόμηση ενός οικοδομικού τετραγώνου, στο Φραγκομαχαλά της Θεσσαλονίκης, μέσα από τα αρχεία της Πυρικαύστου / Ο αρχιτέκτονας Βιταλιάνο Ποζέλι – Βασίλης Κολώνας, Λένα Παπαματθαιάκη, εκδόσεις Παρατηρητής, 1980 | ΥΠΕΧΩΔΕ Δ-734 α/ 28.11.1983 /Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο