Τα μνημεία της Unesco στο περιθώριο

Καθώς προχωράς στην Ολυμπιάδος, μετά την Ευαγγελίστρια, στρίβοντας δεξιά συναντάς την Εξάρχη Λάζου. Στις παρυφές της άνω πόλης, ανάμεσα από πολύχρωμα σπίτια με σαχνισιά κι ανθισμένες γλάστρες στην ευθεία του δρόμου, που στο μεταξύ μετονομάζεται σε Ηροδότου και ήδη γίνεται πλακόστρωτος πάνω από την Αθηνάς, και στη συμβολή με την οδό Κόδρου ξεπροβάλλει μέσα από ένα πέτρινο μαντρότοιχο μια κατάφυτη αυλή με δέντρα. Στην είσοδο μια πινακίδα πληροφορεί το κοινό για το περιεχόμενο: Ιερός Ναός αγίου Νικολάου Ορφανού. Μια δεύτερη όμως, από κάτω, ενημερώνει ότι το μνημείο είναι επισκέψιμο από τις 8.30 μέχρι τις 15.00 ενώ τις Δευτέρες παραμένει κλειστό.

Στην Θεσσαλονίκη βρίσκεται ένας μεγάλος αριθμός υπέροχων ρωμαϊκών, βυζαντινών και οθωμανικών μνημείων. Από το 1988 όμως, 15 συγκεκριμένα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία χαρακτηρίστηκαν από την UNESCO μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς και προστατεύονται. Προσπερνάμε θέματα τεχνικά, όπως η αποκατάσταση και η συντήρηση ή ο φωτισμός και η ανάδειξη, που ειδικά λόγω της οικονομικής κρίσης είναι απολύτως κατανοητό να επηρεάζονται, θέματα αρμοδιότητας των υπηρεσιών ως προς τη διαχείριση και προβολή των μνημείων καθώς και αν το ωράριο των εργαζομένων αντιστοιχεί σε 8 ώρες εργασίες(!).

Ας πάμε σε κάτι πιο απλό. Στις ώρες λειτουργίας για τα περισσότερα από τα 15 αυτά μνημεία, που είναι και τα πιθανότερο γνωστά σε ανθρώπους ακόμα και στην άλλη άκρη της γης. Αν εξαιρέσουμε τα τείχη και το μη προσβάσιμο για το κοινό, λόγω εργασιών, κομψό βυζαντινό λουτρό στην οδό Θεοτοκοπούλου στο Κουλέ Καφέ, τα 13 από τα 15 μνημεία είναι ναοί σε συνεχή λειτουργία, με εξαίρεση τη Ροτόντα, και υπόκεινται σε κάποιο ωράριο. Αν όμως ο επισκέπτης αναζητήσει τη σχετική πινακίδα για να ενημερωθεί, στα 9 από τα 13 μνημεία θα ματαιοπονήσει (εξαιρούνται η Ροτόντα, η αγία Σοφία, η μονή Λατόμου και ο άγιος Νικόλαος ο Ορφανός) ή στην καλύτερη περίπτωση θα πρέπει να μαντέψει με βάση το στενά περιορισμένο πρόγραμμα των ακολουθιών των ναών- στα ελληνικά πάντοτε κι όπου αυτό υπάρχει.

Τα 9 από τα 15 μνημεία της UNESCO ανήκουν στην αρμοδιότητα της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Η υπηρεσία όμως δε διαθέτει σε όλα φύλακες. Έτσι, για παράδειγμα, σε αντίθεση με τη Ροτόντα και την κρύπτη του αγίου Δημητρίου στους αγίους Αποστόλους και στην Παναγία Χαλκέων θα πρέπει να συνεννοηθείτε με ανθρώπους του ναού, που δύσκολα καταλαβαίνουν ελληνικά και τα αγγλικά προφανώς αποτελούν περιττή πολυτέλεια. Και στο εσωτερικό των μνημείων όμως η περιήγηση δεν εξελίσσεται πάντοτε ομαλά καθώς οι φύλακες συχνά αυτοσχεδιάζουν. Μπορεί, λοιπόν, να συναντήσετε ανθρώπους απλούς, χαμογελαστούς και πρόθυμους όπως στο ναό της Αγίας Αικατερίνης και ιερείς που ποτίζουν τον κήπο και σε αφήνουν ήσυχο να περιεργαστείς το μνημείο, όπως στην Αχειροποίητο. Θα συναντήσετε όμως και ανθρώπους, όπως η απρόθυμη και απότομη ηλικιωμένη κυρία στη Μονή Λατόμου, που βλέπουν τον επισκέπτη ως αναγκαίο κακό, δεν τηρούν ποτέ τα ωράρια και αφού σε ζυγίσουν με το μάτι και σε περάσουν από «ανάκριση» θα σε ξεπροβοδίσουν με συνοπτικές διαδικασίες.

Η εσωστρέφεια όμως δεν τελειώνει εδώ. Ο Λευκός Πύργος –παράρτημα του μουσείου Βυζαντινού πολιτισμού, υπό την προστασία της 9ης Εφορείας αλλά εκτός της λίστας της UNESCO- λειτουργεί ως μουσείο της πόλης της Θεσσαλονίκης. Θεωρείται το μνημείο- σύμβολο της πόλης κι έτσι συστήνεται από τους τουριστικούς οδηγούς. Όμως η ομολογουμένως πολύ ενδιαφέρουσα περιήγηση στους έξι ορόφους, σε αφήνει άναυδο με την απουσία ενημερωτικών κειμένων σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα πλην της ελληνικής. Μοναδική δυνατότητα ενημέρωσης για τους ξένους επισκέπτες αποτελούν τα ακουστικά. Στις 14.30 ξεκινούν, με τρόπο τουλάχιστον επιδεικτικό, οι προετοιμασίες για το κλείσιμο. Από τις απλές παροτρύνσεις «συντομεύετε» μέχρι τους υπαλλήλους με το μπουφάν στο χέρι που κλείνουν τα φώτα και έχουν λάβει θέση για το σπριντ στα σκαλοπάτια. Στις 15.00 το κλειδί σφραγίζει την πόρτα. Το ωράριο είναι κι εδώ 8.30 με 15.00 ενώ τις Δευτέρες παραμένει κλειστά. Αργότερα πληροφορήθηκα από τη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης ότι όλοι οι ναοί αρμοδιότητά της- πλην των παρεκκλησίων- έχουν ωράριο 07.00 με 12.00 (και είναι ανοικτοί και κατά τη διάρκεια του εσπερινού) και από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ότι ισχύει για τα μνημεία το χειμερινό πλέον ωράριο- σε αντίθεση με το θερινό οπότε και παραμένουν ανοικτά μέχρι της 19.00. Η πινακίδα όμως, στα ελάχιστα μνημεία που τυχαίνει να υπάρχει, είναι μία. Και αναγράφει μονίμως το χειμερινό και σύντομο ωράριο.

Μια Δευτέρα, πριν δεκαπέντε μέρες, στάθηκα στην είσοδο του Αγίου Νικολάου του Ορφανού και σημείωνα το ωράριο όταν ένα ζευγάρι Βέλγων με πλησίασε και με ρώτησε σχετικά. Τους ενημέρωσα και εκείνοι μου είπαν πως αν και προτιμούσαν τη street art , θα ήθελαν να το επισκεφθούν. Το ωράριο όμως τους προκάλεσε έκπληξη κι απογοήτευση φέρνοντάς μου ως παράδειγμα χώρες της ΝΑ Ασίας, όπου έχουν ταξιδέψει και τα μουσεία παραμένουν ανοιχτά μέχρι και 12 ώρες καθημερινά. Δεν τόλμησα να μιλήσω. Φεύγοντας, όμως, θυμήθηκα τον περσινό δεκαπενταύγουστο σ’ ένα καυτό και έρημο Μιλάνο που, τουλάχιστον ολόκληρο το πρωινό, οι ναοί παρέμεναν ανοιχτοί καθώς και τα διαρκώς ανοικτά μουσεία στη Βρετανία κατά την περίοδο πριν τους Ολυμπιακούς του 2012.

Την ίδια στιγμή που τα μνημεία της UNESCO παρέμεναν ουσιαστικά κλειστά για το κοινό και ιδιαίτερα για τους επισκέπτες από το εξωτερικό, στις 18 Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε ένα διεθνές ιστορικό επιστημονικό συνέδριο με θέμα τη μετάβαση της πόλης, στον αιώνα που μεσολάβησε από το 1912 μέχρι σήμερα. Την τελευταία ημέρα επιχειρήθηκε μια χαρτογράφηση των προκλήσεων του μέλλοντος από ανθρώπους της πόλης που είναι «στα πράγματα». Έγιναν και προτάσεις. Αυτές όμως οι μικρές, καθημερινές ιστορίες αδράνειας μου θύμισαν το γεφύρι της Άρτας. Και τελικά δεν είναι λίγες.

-Ροτόντα (Αγ. Γεώργιος): 08.30-17:00. καθημερινά (Υπάρχει πινακίδα για το ωράριο)

-Αγ. Σοφία: 07.00-15.00/18.00-19.30 (Υπάρχει πινακίδα για το ωράριο)

-Αγ. Δημήτριος: 08.30-15.00 (10.30 την Κυριακή). Δευτέρα κλειστά. Το ωράριο ισχύει για την κρύπτη. Ο ναός παραμένει ανοικτός κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας.

-Αχειροποίητος: 09.00-12.30/17.30-18.30. Χωρίς πινακίδα για το ωράριο. Γίνονται εργασίες αποκατάστασης αυτή την περίοδο και παραμένει αρκετές ώρες ανοικτά.

-Μ. Λατόμου (όσιος Δαβίδ): 09.00-12.00 /18.00-20.00. Κυριακή κλειστά. Υπάρχει πινακίδα για το ωράριο. Η φύλακας όμως κάνει ό,τι θέλει.

-Παναγία Χαλκέων: 07.00-12.00 (11.00 το Σάββατο)/17.30-20.00 (Χωρίς πινακίδα για το ωράριο)

-Αγ. Παντελεήμονας: 07.00-12.00 και το απόγευμα κατά τη διάρκεια του εσπερινού (Χωρίς πινακίδα για το ωράριο)

-Αγ. Απόστολοι: 09.00-12.00 (Κυριακή 10.30-12.00)/16.30-17.30 (Χωρίς πινακίδα για το ωράριο)

-Αγ. Νικόλαος Ορφανός: 08.30-15.00. Δευτέρα κλειστά (Υπάρχει πινακίδα για το ωράριο) -Αγ. Αικατερίνη: 07.00-12.00/18.00-20.00 (Χωρίς πινακίδα για το ωράριο)

-Προφ. Ηλίας: Όταν λειτουργεί ο ναός (Χωρίς πινακίδα για το ωράριο)

-Μεταμόρφωση του Σωτήρος: Σπάνια ανοικτά για το κοινό. Χωρίς πινακίδα για το ωράριο. Απευθυνθείτε στον απέναντι ναό της Παναγίας Γοργοεπηκόου ή Παναγούδα.

-Mονή Βλατάδων: 07.00-11.00/17.30-20.00. Το ωράριο ισχύει για το ναό. Ο χώρος είναι ανοικτός προς επίσκεψη.

-Λευκός Πύργος: 08.30-18:00 Αυτή την περίοδο ισχύει το χειμερινό ωράριο κατά την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Εκτός λίστας UNESCO