Το σφραγισμένο μνημείο της πόλης

Εικονες: Θανάσης Σταθόπουλος, Ελένη Βράκα

Δεσπόζει στην Άνω Πόλη και έχει την ωραιότερη θέα στην πόλη. Μαζί με τον Λευκό Πύργο και τον Πύργο του Βαρδαρίου, αποτελούσαν τα ισχυρότερα οχυρά που έφτιαξαν οι Τούρκοι, προκειμένου να ενισχύσουν κρίσιμα σημεία της βυζαντινής οχύρωσης. Το 2010 ο τότε Υπουργός Πολιτισμοιύ κ. Γερουλάνος, τον εγκαινίασε μαζί με άλλα μνημεια-μουσεία της Ελλάδας γεμάτος υπερηφάνεια. Οι εργασίες αποκατάστασής του είχαν ολοκληρωθεί από το 2008 κι άρχισε αμέσως μετά να οργανώνεται εσωτερικά ως ένα μνημείο οχυρωματικής αρχιτεκτονικής-μουσείο, που αφηγείται τη δική του προσωπική ιστορία. Για την αποφυγή μεγάλων παρεμβάσεων, τα εκθέματά του περιορίστηκαν αποκλειστικά σε οπτικοακουστικό υλικό. Στη μόνιμη έκθεση προβάλλονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Πύργου, η στρατηγικής σημασίας θέση του στα τείχη και στον αστικό ιστό, όπως και σχέδια που αναπαριστούν την εικόνα του κατά την οθωμανική περίοδο, όπως και άλλων ομόλογων μνημείων της πόλης. Το εσωτερικό του είναι εντυπωσιακό, έχει τρία πυροβολεία, με τα οποία έλεγχαν ανατολικά και βόρεια την πόλη. Δυστυχώς από τον Δεκέμβριο του 2013 ο Πύργος παραμένει κλειστός και μη επισκέψιμος λόγω έλλειψης προσωπικού. Από την 9η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μας πληροφόρησαν ότι ούτε φέτος υπάρχει προοπτική, αντίθετα λόγω συνταξιοδότησης φυλάκων και μη αντικατάστασής τους, αφού δεν γίνονται νέες προσλήψεις, κινδυνεύουν και άλλα μνημεία να καταστούν μη επισκέψιμα.

Η ιστορία του Πύργου

Ο Πύργος του Τριγωνίου, ένα μνημείο από φέρουσα τοιχοποιία που κτίστηκε τον 15ο αιώνα μ.Χ. για οχυρωματικούς λόγους, έχει διάμετρο στη βάση του 24 μ. (όσο ανεβαίνει μειώνεται), και μέγιστο ύψος 22 μ. Αν και δεν έχει βρεθεί «κτητορική επιγραφή» ή άλλο στοιχείο για την ακριβή χρονολόγησή του, οι μελετητές προσδιορίζουν την κατασκευή του μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς, το 1430. Πρόκειται για πύργο του πυροβολικού της τουρκικής περιόδου και σκοπός τους ήταν να ενισχυθεί το ευαίσθητο εκείνο σημείο στο οποίο υπολόγιζαν τις περισσότερες εισβολές. Μην ξεχνάμε ότι σύμφωνα με τον αυτόπτη μάρτυρα και συγγραφέα του χρονικού της Άλωσης της Πόλης, Ιωάννης Αναγνώστου, αναφέρει ότι η άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς έγινε από την ευάλωτη βορειοανατολική γωνία των τειχών, το Τριγώνιο (από όπου και το όνομα του Πύργου). Τριγώνιο ονομαζόταν ο τριγωνικός πρόβολος των βορείων τειχών της πόλης, πάνω στον οποίο είχε ανοιχθεί η πύλη της Άννας Παλαιολογίνας.

Στις ιστορικές πηγές τον συναντάμε ως Τζιντζιρλή-Κουλέ (Πύργος της Αλυσίδας) ή Κουσακλή-Κουλέ (Ζωσμένος Πύργος). Κι αυτό γιατί το κύριο γνώρισμα του είναι η ύπαρξη λίθινου κοσμήτη, που περιβάλλει τον κορμό του Πύργου σαν αλυσίδα. Ανασκαφικές έρευνες, που έχουν γίνει από τους αρχαιολόγους Ευθύμιο Τσιγαρίδα, Ελλη Πελεκανίδου (1971), Αικατερίνη Τσιγαρίδα (1997) και Αικατερίνη Κούσουλα, συνηγορούν στην άποψη ότι στη ρωμαϊκή περίοδο προϋπήρχε εκεί τετράγωνος πύργος (αποκαλύφθηκε τμήμα του) ο οποίος ήταν συνδεδεμένος με την πρώιμη φάση της οχύρωσης Με την καταστροφή, αλλά και την αλλαγή της τεχνικής, που ήθελε πια κυκλικούς πύργους -οι οποίοι άντεχαν περισσότερο-, ο τετράγωνος διασώθηκε στο εσωτερικό. Αποτελεί, δηλαδή, τον πυρήνα του πύργου που γνωρίζουμε, με όλο το εσωτερικό του να μοιάζει με διπλό τείχος. Για πολλά χρόνια ήταν γεμάτος ρωγμές και οι τοίχοι του σάπιζαν από την υγρασία. Τα νερά της βροχής εισχωρούσαν ανεμπόδιστα από το Δώμα και κατέτρωγαν τα ζωγραφιστά κονιάματα ενώ στον ισχυρό σεισμό του 1978, κατέρρευσαν τμήματα των επάλξεών του. Για δεκαετίες οι Θεσσαλονικείς τον έβλεπαν να ερειπώνεται σφαλιστός χωρίς καμία ιδιαίτερη χρήση με εξαίρεση κάποιες εθνικές γιορτές, γιατί από εκεί ρίπτονταν οι κανονιοβολισμοί. Η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων για να αντιμετωπίσει τα επείγοντα προβλήματα που παρουσίαζε προχώρησε το 1993-1995, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Βασίλη Κονιόρδου, στις πρώτες στερεωτικές εργασίες και συμπληρώσεις.