Το τελευταίο απομεινάρι μιας κραταιάς αίρεσης

Λέξεις-εικόνες: Γιώργος Τσιτιρίδης

Ναός Πέτρου και Παύλου και νεκροταφεία Βογόμιλων.- Ένα σύμπλεγμα οθωμανικής ορθόδοξης και μεσαιωνικής λατρείας μόλις 30 χλμ μακριά από την Θεσσαλονίκη. 

Σε περίπου 30 χλμ απόσταση από την Θεσσαλονίκη υπάρχει ένα πολύ καλά κρυμμένο μυστικό. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες για την καταστροφή του και παρά την αδιαφορία των τοπικών αρχών για την ανάδειξή του επέζησε και είναι εδώ για να μας θυμίζει κάτι από την ιστορία μας.

Περίπου 500 μέτρα πριν μπεις στην Χαλκηδόνα (κωμόπολη της Θεσσαλονίκης) και με κατεύθυνση προς τα δεξιά ο πρώτος δρόμος που συναντάμε πάει προς την Ελεούσα. Ο αμέσως επόμενος στα δεξιά έχει κάποια μαγαζιά με γεωργικά εργαλεία και καταλήγει σε χωράφια. Εκεί π’ανω στο δρόμο βρίσκεται μια μικρή πέτρινη εκκλησία που κάποιοι ονομάζουν Ζωοδόχου πηγής και κάποιοι Πέτρου και Παύλου. Μάλιστα λέγεται ότι προϋπήρχε εκεί μια ακόμα παλαιότερη εκκλησία της Αγίας Ελεούσας. Στα θεμέλια της  χτίστηκε ο μετέπειτα ναός ο οποίος χρονολογείται από τη μεταβυζαντινή περίοδο. Δίπλα της υπάρχει ένας μιναρές, απομεινάρι που μαρτυρά το πέρασμα των Οθωμανών από την περιοχή και στον περίβολο της εκκλησίας, ένα νεκροταφείο μοναδικό στην Ελλάδα. Οι κέλτικοι πέτρινοι σταυροί που σηματοδοτούν τους τάφους είναι διάσπαρτοι στο χώρο, κάποιοι από αυτούς μισοθαμμένοι στο έδαφος και κάποιοι κατεστραμμένοι.

Το νεκροταφείο αυτό ανήκει στους Βογόμιλους, μία αίρεση που ήκμασε στο Βυζάντιο από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα. Οι Βογόμιλοι (Богомили) εμφανίστηκαν στη Βουλγαρία γύρω στο 950 μ.Χ.  Πέρα από την επικράτεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα Βαλκάνια το βογομιλικό κίνημα επεκτάθηκε μέχρι την Ιταλία, τη Ρηνανία και τη Γαλλία.

Κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας των Βογόμιλων αποτελούσε η πεποίθηση ότι ο ορατός, υλικός κόσμος κυβερνάται από τον Σατανά. Απέρριπταν την ιεραρχία της διοικούσας Εκκλησίας. Θεωρούσαν εσφαλμένα τα δόγματα που αφορούσαν μεταξύ άλλων στην απόδοση τιμής στις ιερές εικόνες, στο σταυρό και τα ιερά λείψανα —τα οποία θεωρούσαν ειδωλολατρία— και στους αγίους και δεν αποδέχονταν τα εκκλησιαστικά μυστήρια, τον νηπιοβαπτισμό, τη Θεία Ευχαριστία και τα δόγματα περί Αειπάρθενου και Θεοτόκου, της μητέρας του Ιησού Χριστού. Θεωρούσαν τους ναούς της επίσημης Εκκλησίας ως κατοικίες δαιμόνων. Καταδίκαζαν δραστηριότητες που έφερναν τον άνθρωπο κοντά στην ύλη, όπως η κρεατοφαγία και η οινοποσία και τηρούσαν αυστηρές νηστείες.

Στη διάρκεια των αιώνων υπέστησαν διωγμούς και διώξεις από τα κράτη που εκείνη την περίοδο ταυτιζόταν με τις απόψεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας.. Μετά τον 15ο αιώνα και την εμφάνιση των Οθωμανών, οι Βογόμιλοι σιγά σιγά οδηγήθηκαν στην αφάνεια. Ίχνη από τις παραδόσεις και τα έθιμά τους εντοπίζουμε σήμερα στην Βοσνιακή Εκκλησία και στην Προτεσταντική μεταρρύθμιση.

Και αν για πολλούς φαίνεται παράξενο πώς άντεξαν αυτοί οι σταυροί στο πέρασμα των χρόνων και δεν καταστράφηκαν. Από φανατικούς χριστιανούς που σε αρκετές ιστορικές στιγμές συνήθιζαν να χτίζουν εκκλησίες στα ερείπια αρχαίων ελληνικών ναών. Και να καταστρέφουν κάθε τη μη ορθόδοξο την απάντηση δίνει η βάση του μιναρέ που σώζεται λίγα μέτρα πιο πέρα. Στα τέλη του 14ου αιώνα, με την έλευση των Οθωμανών, η παλιά βυζαντινή εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Κάποιοι από τους κατοίκους της περιοχής ήταν νεοφερμένοι Τούρκοι. Ανάμεσά τους υπήρχαν και πρώην Βογόμιλοι της Μακεδονίας που εξισλαμίστηκαν οπότε και σεβάστηκαν τους τάφους των προγόνων τους και τα σύμβολα της «παλιάς θρησκείας» τους. Έτσι οι μεσαιωνικοί τάφοι παρέμειναν σχεδόν ανέπαφοι μέχρι το 1923, οπότε και οι μουσουλμάνοι έφυγαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών στην Τουρκία.

Σημαντικές φθορές υπέστησαν αργότερα από τυμβωρύχους και επιτήδειους που κατέστρεψαν αρκετούς από τους σταυρούς. Ευτυχώς το υπουργείο Πολιτισμού, επί Μελίνας Μερκούρη, κήρυξε διατηρητέο το νεκροταφείο της Χαλκηδόνας. Για να αφεθεί όμως έκτοτε στην τύχη του. Βογομιλικά μνημεία όπως αυτό της Χαλκηδόνας υπήρχαν πολλά στην περιοχή της Πέλλας, όμως δεν είχαν την ίδια τύχη με αυτό. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το νεκροταφείο στην Παλιά Πέλλα Γιαννιτσών. Με πάνω από 50 σταυρούς, στο οποίο τα συνεργεία του Δήμου μπήκαν με μπουλντόζες και το κατέστρεψαν μετά από επιθυμία του τοπικού ιερέα (σε συνεννόηση με τη Μητρόπολη Γιαννιτσών) για να χτιστεί εκεί μια καινούργια εκκλησία.

Ευτυχώς τα νεκροταφεία των Βογόμιλων επέζησαν για να μας θυμίζουν το πέρασμα τον Βογόμιλων από τα μέρη μας. Ωστόσο πέρα από την αναστήλωση της εκκλησίας και την περίφραξη, ο χώρος ούτε φυλάσσεται αλλά ούτε έχει κάποια πινακίδα. Πρέπει να ξέρεις την περιοχή και να ψάξεις αρκετά καλά για να το ανακαλύψεις. Δεν υπάρχει σε κανένα φυλλάδιο ή τουριστικό οδηγό για προσέλκυση από τους τουρίστες και τους κατοίκους των γύρω περιοχών. Θα μπορούσε μελλοντικά να αποτελεί πόλο έλξης πολλών τουριστών και να αποφέρει κέρδη στην περιοχή και εργασία στους κατοίκους. Το σκηνικό είναι πολύ ατμοσφαιρικό. Ειδικά κατά το σούρουπο και αποτελεί επίσης ιδανικό σκηνικό για φωτογράφιση, ιδανικό φόντο για σκηνή ταινίας ή video clip.

Πηγές: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%BF%CE%B3%CF%8C%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CE%B9 «Στοιχειωμένα Βαλκάνια» των Γιώργου Στάμκου – Μίλιτσα Κοσάνοβιτς εκδόσεις ΆΓΝΩΣΤΟ. Ελευθεροτυπία Ιός της Κυριακής

Για περισσότερους παραξενους προορισμούς διβάστε εδω