Το τελευταίο Χάνι της πόλης

Λέξεις – εικόνες: Γιώργος Τσιτιρίδης

Το χάνι Κορυτσά

Τον 18ο και 19ο αιώνα, η πλατεία Βαρδαρίου ήταν το μεγάλο στέκι των εμπόρων. Τα χάνια που χτίστηκαν επί της οδού Μοναστηρίου και κοντά στην Πύλη του Βαρδάρη εξυπηρετούσαν κάθε λογής ταξιδιώτες που επισκέπτονταν την πόλη κυρίως εμπόρους με την πραμάτεια τους. Επειδή ο Βαρδάρης αποτελούσε την είσοδο της πόλης, είχε κοντά το λιμάνι και το σταθμό των τρένων (από το 1871), βοήθησε πολύ στο να αναπτυχθεί η περιοχή και να χτιστούν γύρω από αυτήν μαγαζιά και πανδοχεία. Σύμφωνα με τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή, τον 17° αιώνα υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη περί τα 16 χάνια, ενώ ο Ν. Σχινάς, αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, έγραψε στο Οδοιπορικό του, ότι το 1886 η Θεσσαλονίκη είχε 50 χάνια που μπορούσαν να στεγάσουν 10.000 στρατιώτες και 600 άλογα.

Η λέξη Χάν, είναι περσική και σημαίνει ξενώνας. Χάνια ονομάζουμε τους χώρους για την υποδοχή και τη διανυκτέρευση ταξιδιωτών και των ζώων τους κοινώς τα πανδοχεία. Τα χάνια ήταν πολυγωνικά διώροφα κτίρια με μια ανοιχτή αυλή στο κέντρο, όπου μπορούσαν να ξεκουράζονται τα άλογα και να φυλάσσονται τα κάρα, αποθήκες και πεταλωτήρια.. Στον επάνω όροφο ήταν τα δωμάτια ενώ κάτω υπήρχαν μερικά μαγαζιά για φαγητό και καφενεία.

Η εσωτερική αυλή του Κορυτσά σε παλιότερη φωτογραφία

Στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Θεσσαλονίκη τα χάνια άλλαξαν χαρακτήρα και από καταλύματα ταξιδιωτών μετατράπηκαν σε εμπορικές στοές όπου στεγάζονταν οι ιδιοκτήτες με τα εμπορεύματά τους. Σ΄αυτές συνήθως εγκαθίστανται επαγγελματίες της ίδιας συντεχνίας. Με το πέρασμα του χρόνου, την εξέλιξη και την ανοικοδόμηση, τα χάνια της περιοχής γκρεμίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από σύγχρονα ξενοδοχεία, καταστήματα και πολυκατοικίες.

Γνωρίζουμε την ιστορία τριών εξ αυτών το Χάνι «Κρούσοβο», το χάνι “Πατέρα” και το χάνι «Κορυτσά» (1902) που είναι και το μοναδικό που διασώζεται σήμερα στην Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες το χάνι Κρούσοβο ήταν ενός Εβραίου και το Κορυτσά ενός Τούρκου από τους οποίους και τα αγόρασαν περίπου την περίοδο 1905-1907 οι τελευταίοι ιδιοκτήτες του. Το Κρούσοβο ονομάστηκε έτσι προς τιμή του τόπου καταγωγής των ιδιοκτητών (Βλάχοι από το Κρούσοβο πόλη 80 χμ. βορειοδυτικά από το Μοναστήρι). Το χάνι “Πατέρα”, ήταν χτισμένο 100 μετρα δυτικά από το χάνι Κορυτσά (Μοναστηρίου 11 και Ενωτικών) και η ονομασία του δόθηκε από το επίθετο του ενοικιαστή της επιχείρησης πριν το 1900. Το 1979 κατεδαφίστηκε σαν επικίνδυνο ετοιμόρροπο από τον σεισμό του ’78. Στη διάρκεια των αρχών του 20ου αιώνα, ανακατασκευάστηκε σε 2 διαφορετικές χρονικές περιόδους. Το 1948, από τον τότε ιδιοκτήτη Παπαδάμου στην δεύτερη ανακατασκευή (είχε υποστεί ζημιές από βόμβα το 1940) δημιουργήθηκε και μια είσοδος-ρεσεψιόν επί της Μοναστηρίου και λειτούργησε ως Ξενοδοχείο Πατέρα για 30 χρόνια μέχρι την κατεδάφισή του.

Το χάνι Πατέρα όταν λειτουργούσε σαν ξενοδοχείο μετά τον πόλεμο

Με το σεισμό του ΄78 και στο χάνι Κρούσοβο κατέρρευσαν οι σκεπές και τμήματα του πάνω τμήματος του κτιρίου και έμειναν μόνο τα μαγαζιά που υπήρχαν από κάτω. Μέχρι και το 1983 ένα κομμάτι του υπήρχε στην πόλη. Μια πυρκαγιά που ξέσπασε έβαλε στο παραμύθι ένα τέλος που επί τρία χρόνια το διαπραγματεύονταν η πολεοδομία και τα Συμβούλια των ειδικών. Όταν άρχιζε να χτίζεται η περιοχή στην θέση του έγινε το Ξενοδοχείο Βεργίνα και η διπλανή πολυκατοικία.

Το πανδοχείο Κορυτσά είναι το μοναδικό που είναι ακόμα υπαρκτό σαν χώρος επί της Μοναστηρίου με Ενωτικών και Οδυσσέως ένας οικοδομικό τετράγωνο με χαμηλά καταστήματα. Ένα εστιατόριο και ένα καφέ έχουν το όνομα Χάνι θέλοντας προφανώς να τιμήσουν και να θυμίσουν την αρχική χρήση των μικρών αυτών μαγαζιών που έχουν παραμείνει. Η Μελίνα Μερκούρη για το Κορυτσά είχε πει «να το κρατήσουμε αυτό το κτίριο να υπάρχει ένα παλιό χάνι της Θεσσαλονίκης ως αρχιτεκτονικό δείγμα να βλέπουμε πώς είναι» και γι αυτό και το διέσωσε. Μετά το σεισμό του 78 και το πέρασμα του χρόνου το επάνω μέρος κατέρρευσε και δεν έγινε καμιά προσπάθεια επιδιόρθωσης της ζημιάς. Έτσι έμειναν μόνο τα μαγαζιά που υπάρχουν και μερικά λειτουργούν ακόμα και σήμερα κανονικά. Έκτοτε δεν έχει γίνει καμιά άλλη παρέμβαση στο χώρο.