Χοροθέατρο ξανά…

του Γιάννη Βήκα

Το Χοροθέατρο του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος έχει αποτελέσει ένα διαμάντι της τέχνης για την πόλη της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο. Με αφορμή την επικείμενη ολική επαναφορά του στα καλλιτεχνικά δρώμενα της πόλης, αποφασίσαμε να κάνουμε μια αναδρομή στη δεκαετία του ’80-‘90 και να μάθουμε την ιστορία του Χοροθεάτρου, μέσα από τη ματιά ενός χορευτή, ο οποίος συμμετείχε στην πρώτη ομάδα που δημιουργήθηκε υπό την αιγίδα του Ντανιέλ Λομμέλ στη Θεσσαλονίκη, την ιστορική ομάδα «Αέναον Χοροθέατρο». Ο άνθρωπος αυτός είναι ο Θόδωρος Κούκρας, ο οποίος μας υποδέχθηκε με θέρμη στο σπίτι του, ώστε να μας εξηγήσει τι είναι το Χοροθέατρο αλλά και για να μας εξιστορήσει τις έντονες αναμνήσεις που έχει από τότε, θετικές και αρνητικές.

Η τέχνη του Χοροθεάτρου

Όπως μας εξηγεί ο Θόδωρος Κούκρας, Χοροθέατρο είναι η μορφή του θεάτρου, όπου το έργο εκτυλίσσεται στα μάτια του θεατή μέσα από την κίνηση, δίχως τη χρήση του λόγου. Οποιοδήποτε έργο, είτε κλασσικό, είτε σύγχρονο, μπορεί να αποδοθεί με την τεχνική του Χοροθεάτρου.

Η στιγμή που το Χοροθέατρο έρχεται στη Θεσσαλονίκη – Η αρχή του «Αέναον Χοροθέατρο»

Στη Θεσσαλονίκη το εισήγαγε το 1982 ο Ντανιέλ Λομμέλ, ο οποίος ήταν από τους πρώτους χορευτές που συνεργάστηκαν με τον Μορίς Μπεζάρ στο «Μπαλέτο Του 20ου Αιώνα», υπήρξε επί σειρά ετών παρτενέρ του Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ενώ έχει καταγραφεί ως ένας από τους δέκα πιο ταλαντούχους χορευτές παγκοσμίως. Ο κ. Κούκρας αναφέρει χαρακτηριστικά πως «ο Λομμέλ ήταν προσωπικός φίλος του συζύγου της τότε Υπουργού Πολιτισμού, Μελίνας Μερκούρη• του Ζυλ Ντασέν. Η σχέση αυτή ήταν καθοριστική για την πορεία του Χοροθεάτρου στην πόλη μας». Ο Λομμέλ φτάνει στη Θεσσαλονίκη και με τη βοήθεια της Μελίνας και του Μίνωα Βολανάκη ιδρύει το «Αέναον Χοροθέατρο» υπό την αιγίδα του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, αναλαμβάνοντας παράλληλα και χρέη καλλιτεχνικού διευθυντή. «Η ομάδα δημιουργήθηκε με πολύ αυστηρά κριτήρια και σύντομα άρχισε να παράγει πολιτισμό», αναφέρει ο Θόδωρος Κούκρας. Ήταν η εποχή που υπήρχε καλλιτεχνικός οργασμός με τους καλλιτέχνες, Έλληνες και ξένους, να συνδράμουν στο έργο του Χοροθεάτρου, ενώ τα αφιερώματα σε Γιάννη Ρίτσο, Μίκη Θεοδωράκη, Ρεμπώ και άλλες εξέχουσες προσωπικότητες του πολιτισμού βρίσκονταν στο ρεπερτόριο της ομάδας.

Η υποδοχή από το κοινό, η αναγνώριση από το εξωτερικό και η ελλιπής στήριξη από το ΚΘΒΕ

Το κοινό το υποδέχτηκε ως κάτι πρωτόγνωρο, κάτι το οποίο δεν είχε ξαναδεί. Αυτό που έκανε εντύπωση ήταν το υψηλό επίπεδο της τέχνης που παρήγαγε το Χοροθέατρο τότε, αντάξιο των χοροθεάτρων που υπήρχαν στην υπόλοιπη Ευρώπη. «Για ν’ αντιληφθεί κανείς την ποιότητα του θεάματος του ‘’Αέναον’’, μια φορά το μήνα υπήρχε αφιέρωμα στην ομάδα του Λομμέλ και τη δουλειά που κάνει από τη γαλλική τηλεόραση», μας επισημαίνει ο καλλιτέχνης. Οι παραστάσεις πραγματοποιούνταν κυρίως εντός Ελλάδος, ωστόσο υπήρξαν και παραστάσεις, οι οποίες ξεπέρασαν τα ελληνικά σύνορα με μεγάλη επιτυχία. Αξίζει να σημειωθεί πως από τις ακροάσεις που γίνονταν για την πρόσληψη χορευτών στην ομάδα, συμμετείχαν και χορευτές από το εξωτερικό, αναγνωρίζοντας την σπουδαιότητα του εν λόγω επιχειρήματος. Το κοινό λοιπόν αναγνώριζε την καλή δουλειά που γινόταν και μέρος αυτού έγινε «φανατικό». «Υπήρχε μερίδα του κοινού που δεν έχανε παράσταση» αναφέρει ο Θόδωρος Κούκρας. Ωστόσο επισημαίνει πως «παρόλα αυτά, σε σχέση με το επίπεδο, την παραγωγή και την ποιότητα του θεάματος, το κοινό δεν ανταποκρίθηκε στο μέγιστο βαθμό, καθώς δύσκολα γέμιζε το θέατρο». Ο καλλιτέχνης που δούλεψε στο πλευρό του Ντανιέλ Λομμέλ κάνει λόγο για «ελλιπή στήριξη από το ΚΘΒΕ», αφού «ούτε το γραφείο Δημοσίων Σχέσεων δε βοηθούσε στην προώθηση του Χοροθεάτρου, ενώ υπήρξαν και φορές που ο Τύπος δημοσίευε λάθος στοιχεία σχετικά με τις παραστάσεις που θα έδινε η ομάδα, λόγω των λαθεμένων δελτίων Τύπου που εξέδιδε το ΚΘΒΕ». Ο χορευτής αποδίδει τη συγκεκριμένη στάση του ΚΘΒΕ «στην αντιπάθεια που έτρεφαν ορισμένα διοικητικά του μέλη προς το πρόσωπο του Ντανιέλ Λομμέλ, επειδή ο τελευταίος ‘’έλεγε πολλά όχι’’ και δυσανασχετούσε με τις παρεμβάσεις στα έργα του από τη διοίκηση».

Η ομάδα ως «όλον»

Την εποχή μεταξύ ’82 – ’88 διάφορα μαγαζιά της πόλης καλούσαν την ομάδα, για να δώσει παραστάσεις και να προσελκύσει τον κόσμο, μιας και τότε αποτελούσε υπερθέαμα. Όλοι οι χορευτές είχαν το ίδιο ύφος και στυλ, δηλαδή μακρύ μαλλί με κοτσίδα για τ’ αγόρια και τα μακρύ μαλλί για τα κορίτσια. Ο κ. Κούκρας αναφέρει πως «μπορεί να μην ήμασταν πάντοτε απόλυτα αγαπημένοι, ωστόσο λειτουργούσαμε ως ομάδα, καθώς ο Λομμέλ δεν άφηνε περιθώρια για διαπληκτισμούς. Η ομάδα λειτουργούσε σαν ένα είδος ‘’κλειστού κλαμπ’’». Οι χορευτές είχαν αποβάλλει κάθε ατομικότητα και είχαν γίνει ένα σώμα, το οποίο εξελισσόταν ενιαία. Τα εικοσιπέντε άτομα που αποτελούσαν το «Αέναον Χοροθέατρο» είχαν γίνει πραγματικοί καλλιτέχνες, καθώς υπηρετούσαν την τέχνη δουλεύοντας μέρα – νύχτα, ενώ τους χαρακτήριζε το ήθος, η εργατικότητα, η ταπεινότητα, η ησυχία και η ηρεμία. «Αυτό το ζούσαν ως άνθρωποι, ως καλλιτέχνες και ως χορευτές», μας επισημαίνει ο Θόδωρος Κούκρας.

Η αρχή των δυσκολιών για το Χοροθέατρο

Περίπου στα τέλη του 1988 – αρχές 1989 ξεκινούν τα προβλήματα, αφού αποχωρεί η Μελίνα Μερκούρη από το Υπουργείο Πολιτισμού και «ο Λομμέλ χάνει το στήριγμά του». Το γεγονός αυτό επέφερε την παραίτηση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Χοροθεάτρου, ενώ σα ντόμινο υπήρξαν παραιτήσεις χορευτών και άλλων συντελεστών. Όπως μας περιγράφει ο κ. Κούκρας, «υπήρχαν τραγικές στιγμές, καθώς δεν υπήρχαν δάσκαλοι για την παράδοση μαθημάτων στους χορευτές, κάθε μήνα άλλαζε καλλιτεχνικός διευθυντής, χορευτές έμπαιναν στην ομάδα του Χοροθεάτρου χωρίς κανένα κριτήριο, ενώ το ρεπερτόριο δεν ήταν καθορισμένο, αλλά μετατρεπόταν κατά βούληση του εκάστοτε δασκάλου. Οι ώρες που οι χορευτές περνούσαν στα διοικητικά γραφεία για να ξεκαθαρίσουν τις διαφορές και τις ανάγκες τους ήταν πολλαπλάσιες αυτών που ξόδευαν στο στούντιο για πρόβες, ενώ υπό την πίεση της εκρηκτικής κατάστασης ένας χορευτής οδηγήθηκε στο ψυχιατρείο, ενώ ένας άλλος έθεσε τέλος στη ζωή του». Σύμφωνα με τον καλλιτέχνη «στις ακροάσεις για την πρόσληψη χορευτών στο Χοροθέατρο Θεσσαλονίκης συμμετείχαν είκοσι με εικοσιπέντε γνωστά μεταξύ τους άτομα. Παρόλα αυτά, ο εκάστοτε σκηνοθέτης εν τέλει προσελάμβανε τους δικούς του ανθρώπους».

Τα γεγονότα αυτά αποτέλεσαν την αρχή για τις δυσκολίες του χοροθεάτρου, το οποίο και ύστερα από πολλά χρόνια και συγκεκριμένα το 2006 οδηγείται στην παρακμή.

Η συνεργασία με τον Ντανιέλ Λομμέλ εκείνη την εποχή στο «Αέναον Χοροθέατρο» σήμαινε «σκληρή δουλειά και διαμόρφωση χαρακτήρα».

Ο Θόδωρος Κούκρας μας περιγράφει πώς ήταν να δουλεύει κανείς τη δεκαετία του ’80-’90 με τον αναγνωρισμένο χορογράφο Ντανιέλ Λομμέλ. Μας εξηγεί πως ένας χρόνος συνεργασίας με τον κορυφαίο καθηγητή μπαλέτου ισοδυναμούν με εκατό χρόνια με οποιονδήποτε άλλον καθηγητή χορού. Με το «Αέναον Χοροθέατρο» του ΚΘΒΕ ο Λομμέλ δημιούργησε ένα καλλιτεχνικό διαμάντι στη Θεσσαλονίκη χάρη στην ποιότητα και την μεταδοτικότητα που είχε ως άνθρωπος και ως δάσκαλος, ενώ το χορευτικό και καλλιτεχνικό του ύφος και ήθος ενέπνεε τους χορευτές να ακολουθούν τα βήματά του δημιουργώντας τα πρώτα χρόνια του Χοροθεάτρου ένα αξεπέραστο αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δουλειάς που γινόταν τότε ήταν η άνεση των χορευτών να πραγματοποιούν ταυτόχρονα τέσσερις πιρουέτες με δύο τουρ αλέρ, «πράγμα που είναι δύσκολο να εφαρμοστεί ακόμη και από κορυφαίες ομάδες του εξωτερικού εκείνη την εποχή», σύμφωνα με τον καλλιτέχνη που μας αφηγείται την ιστορία όπως εκείνος την έζησε. Ο ίδιος θεωρεί πως ήταν και κατάρα και ευχή για έναν χορευτή να συνεργαστεί τότε με τον Ντανιέλ Λομμέλ και τον Μίνω Βολανάκη, καθώς γνώριζε τα πράγματα μέσα από τη δική τους αξία, όπως πραγματικά είναι, στη μεγάλη τους μορφή. Ωστόσο, ύστερα από μια τέτοια εμπειρία έρχεται το χάος, διότι «αντικρίζει κανείς τις υπόλοιπες δουλειές, που δεν άγγιζαν την τελειότητα σε σχέση με τη δουλειά που γινόταν στο Χοροθέατρο του ΚΘΒΕ υπό τον Λομμέλ».

Η σημερινή κατάσταση και η ελπίδα για την εκ νέου ανάδειξη του Χοροθεάτρου στη Θεσσαλονίκη

Στη Θεσσαλονίκη δεν υπάρχει μια μόνιμη Όπερα, ένα μόνιμο Χοροθέατρο ή έστω μια βραδιά μπαλέτου, όπως συμβαίνει σε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Οι σχολές χορού φτάνουν ενδεχομένως και τις εκατό, ενώ οι χορευτές είναι πολλοί, ωστόσο δεν υπάρχει μια μόνιμη σκηνή για παραστάσεις. Ο κ. Κούκρας με αφορμή την επικείμενη επαναλειτουργία του Χοροθεάτρου στην πόλη μας είναι πεπεισμένος, πως εάν γίνει σκληρή δουλειά και υπάρξει θέληση από την πλευρά των συντελεστών, ο κόσμος θα αγκαλιάσει αυτό το εγχείρημα και το ΚΘΒΕ θα κόψει πολλά εισιτήρια, δίνοντας μια ακόμη «καλλιτεχνική ανάσα» στη Βόρεια Ελλάδα.

Χρονολόγιο

1982: Με καλλιτεχνικό διευθυντή και χορογράφο τον Daniel Lommel η ομάδα «Αέναον Χοροθέατρο» ενσωματώνεται στο δυναμικό του θεάτρου. 1988: Η ομάδα μετονομάζεται σε «Χοροθέατρο Θεσσαλονίκης». 2000: Η ομάδα μετονομάζεται σε Χοροθέατρο του ΚΘΒΕ. 2001: Την καλλιτεχνική διεύθυνση αναλαμβάνει ο Κωνσταντίνος Ρήγος. 2006: Καλλιτεχνικός σύμβουλος του χοροθεάτρου του ΚΘΒΕ ορίζεται ο Δημήτρης Κυανίδης.  

*Ο Θόδωρος Κούκρας συνεργάζεται με επιλεγμένες θεατρικές παραστάσεις ενώ παράλληλα διδάσκει κινησιολογία, σκηνική παρουσία, σωματική κατάρτιση και χορό.