Δημόσιοι χώροι της Θεσσαλονίκης σε κρίση

Λέξεις: Δημήτρης Κονταξάκης

Εικόνα: Δημήτρης Λάμπρου

Στη Θεσσαλονίκη στην τρέχουσα χρονική περίοδο βρίσκονται σε στάδιο σχεδιασμού ή υλοποίησης έργα, εκ των οποίων κάποια αναστατώνουν ή/και διχάζουν την πόλη.

Πρόκειται για έργα που έχουν στόχο να βελτιώσουν την ζωή των κατοίκων της, αλλά δυστυχώς, όπως συνήθως συμβαίνει, έπειτα από παρατεταμένη ταλαιπωρία αυτών και μάλιστα κάποιες φορές αδικαιολόγητη.

Το Μετρό είναι το πρώτο από αυτά τα έργα, το οποίο, έπειτα από πολυετείς καθυστερήσεις στο στάδιο της υλοποίησης με σημαντικές οικονομικές και άλλες επιπτώσεις που έχουν εξαντλήσει τους πολίτες, θα παραδοθεί επιτέλους σε λίγες μέρες.

Το κοινό το προσμένει ως λύτρωση από την ταλαιπωρία του από τις ανεπαρκείς αστικές συγκοινωνίες και την κυκλοφοριακή συμφόρηση που έχουν προκαλέσει οι εργασίες για ένα άλλο έργο, το “Fly Over”, στην περιφερειακή οδό και στους δρόμους της πόλης.

Και εύλογα αναρωτιέται καθώς ταλαιπωρείται, γιατί το συγκεκριμένο έργο έπρεπε να αρχίσει αρκετούς μήνες πριν την λειτουργία του Μετρό, η οποία θα μειώσει σημαντικά, όπως αναμένεται, τον κυκλοφοριακό φόρτο.

Στο μεταξύ στο στάδιο του σχεδιασμού βρίσκονται δύο μεγάλης σημασίας για την πόλη έργα αστικών αναπλάσεων, για τα οποία είχαν προηγηθεί σχετικοί αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί.

Η πρώτη περίπτωση αφορά την κατασκευή ξύλινου καταστρώματος διαπλάτυνσης της παλιάς παραλίας μεταξύ του Λευκού Πύργου και της πρώτης προβλήτας του Λιμένα. Για το συγκεκριμένο διενεργήθηκε ανοιχτός Πανελλήνιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών, όπως προβλέπεται από τον νόμο και υποστηρίζεται από την Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων. Το έργο έχει πλέον εισέλθει χωρίς ενστάσεις στο στάδιο εκπόνησης της μελέτης για την κατασκευή της διακριθείσας πρότασης του διαγωνισμού και η πόλη προσμένει από την υλοποίηση της την επέκταση, αποσυμφόρηση και αναζωογόνηση του συχνά συνωστιζόμενου δημοφιλούς παραλιακού πεζόδρομου.

Το δεύτερο αφορά την ανάπλαση του χώρου της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Για την συγκεκριμένη περίπτωση διενεργήθηκε κλειστός Διεθνής Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός με προεπιλογή συμμετοχών υπό την αιγίδα της Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων. Βάση για τον διαγωνισμό αποτέλεσε ένα Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο κατά παραγγελία της ΔΕΘ για τον χώρο που της είχε παραχωρηθεί για την λειτουργία της στο κέντρο της πόλης, έπειτα από ματαίωση της αποφασισμένης μετεγκατάστασης της στην περιοχή της Σίνδου και μετατροπή της συγκεκριμένης έκτασης σε μητροπολιτικό πάρκο, όπως προβλεπόταν από τον σχεδιασμό του Hebrard και τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης.

Για το συγκεκριμένο ΕΧΣ είχαν τοποθετηθεί το 2019 με δημοσίευση αποφάσεων τους κριτικά τόσο ο Σύλλογος Ελλήνων Μηχανικών, Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης (Σ.Ε.Μ.Π.Χ.Π.Α.) η Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ ΠΕΑ), το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΑΠΘ κ.α. Επίσης, όπως επισημάνθηκε από τους προηγούμενους δεν δόθηκε δυνατότητα πραγματικής διαβούλευσης και συμμετοχικού σχεδιασμού, όπως επιβάλλεται για περιοχές μητροπολιτικού ενδιαφέροντος και σημασίας. Εξάλλου, τόνισαν την σημαντικότητα και ανάγκη διατήρησης των εντός της έκτασης υφιστάμενων κτιρίων του κινήματος του μοντερνισμού, έργων διάσημων Ελλήνων αρχιτεκτόνων της εποχής. Η πρόταση που απέσπασε το πρώτο βραβείο στον Διεθνή Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό προέβλεπε την καθαίρεση των περισσότερων σημαντικών υφιστάμενων κτιρίων, την ανέγερση πέντε νέων με πολλαπλάσιο όγκο και ύψος, και την δημιουργία χώρων πρασίνου γύρω τους συνολικής επιφάνειας 60 στρεμμάτων από τα 170 της ολικής έκτασης.

Έκτοτε κινητοποιούνται Συλλογικότητες και Κινήσεις Πολιτών για την αποτροπή υλοποίησης της σχεδιαζόμενης ανάπλασης επιδιώκοντας την μετατροπή της έκτασης σε Μητροπολιτικό Πάρκο και αναγκάζοντας τις Δημοτικές Αρχές σε διαπραγματεύσεις με τη Διοίκηση της ΔΕΘ για την αύξηση των χώρων κι επιφανειών πρασίνου…

Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης λαμβάνοντας υπόψη του την σημαντική υστέρηση της πόλης σε αναλογία επιφάνειας πρασίνου ανά κάτοικο από την ελάχιστη αναγκαία σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την αναγκαιότητα διατήρησης και ανάδειξης των σημαντικών υφιστάμενων κτιρίων του μοντερνισμού συνέγραψε, δημοσίευσε και παρουσίασε στην Ειδική Συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης της 13.11.2024 την σχετική πρόταση του, που υποστηρίζει την Κήρυξη και τον Χαρακτηρισμό της έκτασης της ΔΕΘ σε Ιστορικό Τόπο Πολιτισμού και Πρασίνου και τον χαρακτηρισμό των κτιρίων ως μνημείων τόσο ως μονάδων όσο και ως μοναδικό σύνολο μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Επίσης, αποφάσισε την σύμπραξη του με Κινήσεις και Συλλογικότητες για την διεκδίκηση της μετατροπής της ΔΕΘ σε Μητροπολιτικό Πάρκο.

Τα χαρακτηριστικά κτίρια της ΔΕΘ που έχουν σημαντική αρχιτεκτονική, ιστορική και πολιτιστική αξία είναι:

Ο Πύργος του ΟΤΕ που αποτελεί εμβληματικό τοπόσημο της Θεσσαλονίκης. Η Πύλη –σύμβολο της ΔΕΘ (Π. Βασιλειάδης-Ε. Βουρέκας-Σ. Στάικος, 1959-1960) με την στοά που ενσωματώνεται στη συλλογική μνήμη της πόλης. MOMUS (Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) Σημαντικός πολιτιστικός θεσμός που μπορεί να διατηρηθεί ως κεντρικό πολιτιστικό σημείο. Το Περίπτερο Νο 1 (Α. Συμεών-Ν. Εφέσιος, 1955-56) Το περίπτερο Νο 2 (αρχικά) της Βαριάς Βιομηχανίας (Δ. Τριποδάκης, 1955) Το Περίπτερο (αρχικά) της ESSO- PAPPAS (Θ. Παπαγιάννης, 1963) Το περίπτερο των Εθνών (Δ. Τριποδάκης, 1954) – πρόταση για την διατήρηση της αρχικής μορφής του κτιρίου Το (αρχικά) εμπορικό κέντρο της ΔΕΘ και σήμερα Συνεδριακό Κέντρο Ν. Γερμανός (Γ. Κονταξάκης- Χ. Κουλουκούρης- Ν. Μουτσόπουλος- Χ. Τσιλαλής, 1968) Το περίπτερο 7 (Γ. Κονταξάκης 1969) Το κτίριο Διοίκησης (Εμ. Βουρέκας – Στ. Στάικος – Πρ. Βασιλειάδης, 1959-60) Οι Νέες Πύλες της ΔΕΘ (Κ. Τσιγαρίδα, Α. Κουβάκλης, Ν. Καλογήρου, 1996)

Η πρόταση για τον χώρο πρασίνου στην έκταση της ΔΕΘ είναι κρίσιμη για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Μετά την καθαίρεση των βιομηχανικού τύπου μεταλλικών κτιρίων και την αποκατάσταση και ενεργειακή αναβάθμιση μόνο των χαρακτηρισμένων ως σημαντικών, η μέγιστη δυνατή έκταση από τα συνολικά 180 στρέμματα πρέπει να αφιερωθεί στη δημιουργία ενός μητροπολιτικού πάρκου.

Αυτό το ποσοστό μπορεί να περιλαμβάνει ανοιχτούς χώρους πρασίνου, παιδότοπους, αθλητικές εγκαταστάσεις και μονοπάτια περιπάτου.

Σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό κατέχουν οι συνδέσεις με το αστικό περιβάλλον. Το πάρκο πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε να συνδέεται με την πλατεία ΧΑΝΘ, τον Λευκό Πύργο και άλλους πράσινους χώρους, δημιουργώντας ένα ενιαίο δίκτυο δημόσιων χώρων.

Η προσθήκη υδάτινων στοιχείων, όπως τεχνητές λίμνες και σιντριβάνια, θα εμπλουτίσει την αισθητική και τη μικροκλιματική λειτουργία του πάρκου.

Τα αναμενόμενα οφέλη συμπεριλαμβάνουν:

Tην αύξηση πρασίνου: Το πάρκο θα καλύψει σημαντικό τμήμα της ανάγκης για πράσινο στο κέντρο της πόλης, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής και το μικροκλίμα.

Tον συνδυασμό ιστορικού και σύγχρονου: Η διατήρηση των εμβληματικών κτιρίων θα συνδυάσει την πολιτιστική κληρονομιά με τη σύγχρονη αισθητική, θα διασφαλίσει branding αναβαθμισμένης ποιότητας και θα στοχεύσει σε ανάπτυξη υψηλού επιπέδου. Tην δημιουργία προορισμού: Ο χώρος θα μετατραπεί σε κόμβο αναψυχής, πολιτισμού και εκδηλώσεων, προσελκύοντας πολίτες και επισκέπτες.

Tην αειφορία: Ο συνδυασμός πάρκου και των εκσυγχρονισμένων και ενεργειακά αναβαθμισμένων ιστορικών εγκαταστάσεων θα μειώσει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και θα ενισχύσει τη βιωσιμότητα της περιοχής.

Εξετάζοντας τις Σύγχρονες Τάσεις στην Ευρώπη μπορούμε να διακρίνουμε τις ακόλουθες:

Μεικτές λύσεις:

Πολλές πόλεις διατηρούν ιστορικές εγκαταστάσεις στο κέντρο για μικρές και πολιτιστικές εκθέσεις, ενώ οι μεγάλες διοργανώσεις μεταφέρονται σε περιφερειακά εκθεσιακά κέντρα.

Διασύνδεση μέσω υποδομών: Οι περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις επενδύουν σε ισχυρές συγκοινωνιακές συνδέσεις (τρένα, μετρό) για να ενισχύσουν την προσβασιμότητα των εκθεσιακών κέντρων.

Βιώσιμη ανάπτυξη: Τα εκθεσιακά κέντρα σχεδιάζονται με έμφαση στη βιωσιμότητα, με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, βιοκλιματικά κτίρια και μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος.

Τα χρήσιμα συμπεράσματα για τη Θεσσαλονίκη συνοψίζονται παρακάτω:

Η στρατηγική που θα επιλεγεί για τη ΔΕΘ πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ευρωπαϊκή εμπειρία:

Παραμονή στο κέντρο: Ιδανική για πολιτιστικές ή μικρής κλίμακας εκθέσεις, με σημαντική αναβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου.

Μετεγκατάσταση περιφερειακά: Κατάλληλη για μεγάλες εκθέσεις και διεθνή συνέδρια, με στόχο την περιφερειακή ανάπτυξη και τη μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης στο κέντρο.

Μια συνδυαστική προσέγγιση, που ενσωματώνει τοπικές και διεθνείς ανάγκες, μπορεί να είναι η πιο αποδοτική λύση.

Η ανάπλαση της ΔΕΘ αποτελεί ίσως το σημαντικότερο υπό εξέλιξη έργο για το Πολεοδομικό συγκρότημα. Είναι επιτακτικό να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στην ιστορική σημασία του χώρου και των κτιρίων και τη δημιουργία εκσυγχρονισμένων υποδομών, προσφέροντας ταυτόχρονα ζωτικής σημασίας πράσινο στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης.

Η δημιουργία ενός μητροπολιτικού πάρκου στην καρδιά της Θεσσαλονίκης, με ταυτόχρονη ανάδειξη των διατηρητέων κτιρίων, μπορεί να μετατρέψει τη ΔΕΘ σε έναν χώρο που θα συνδυάζει πολιτιστική, περιβαλλοντική και κοινωνική αξία. Η ΔΕΘ μπορεί να αυξήσει τον κύκλο λειτουργίας της διατηρώντας επιλεγμένες ήπιες εκθεσιακές δραστηριότητες υψηλού prestige στις αναβαθμισμένες εγκαταστάσεις στο κέντρο της πόλης με ταυτόχρονη δημιουργία και ανάπτυξη νέων εκτεταμένων υπερσύγχρονων εκθεσιακών εγκαταστάσεων εκτός πόλης σε ισχυρή διασύνδεση κατά τα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών πόλεων.

*Ο Δημήτρης Γ. Κονταξάκης είναι Πρόεδρος του ΔΣ του ΣΑΘ, Αναπληρωτής Καθηγητής, Διευθυντής Ε’ Τομέα, Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού & Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών στην Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ

**το άρθρο δημοσιεύτηκε στο επετειακό τεύχος της parallaxi για τα 35 χρόνια