Εγνατία: Ένας δρόμος, 30 χρόνια

Λέξεις: Κώστας Κουκουμάκας

Κρατώ σφιχτά το χέρι του παππού μου και περιμένουμε το λεωφορείο στην Εγνατία. Κουβαλάμε νάιλον σακούλες από το Καπάνι με λαχανικά, φρούτα και ψάρια. Κοιτάζω λοξά τα πράγματα και αισθάνομαι περίπου σαν να μεταφέρουμε πυρηνικά. Ο παππούς λέει πως λίγο καιρό πριν οι μπανάνες ήταν παράνομες. Το ελληνικό κράτος απαγόρευε την εισαγωγή τους με το οριακό σκεπτικό της προστασίας λιγοστών παραγωγών στην Κρήτη. «Πηγαίναμε εκδρομή στη Γιουγκοσλαβία και τις κρύβαμε στις αποσκευές ή κάτω από τα καθίσματα για να περάσουμε από το τελωνείο», λέει.

Τώρα το λοξό εμπάργκο έληξε και όλα τα φρούτα στη σακούλα είναι νόμιμα. Το λεωφορείο φθάνει. «Το νου σου στις μπανάνες», μου λέει πριν ανέβουμε. Είναι το 1989 και είμαι πέντε χρονών. Το θυμήθηκα τον περασμένο μήνα όταν έπιασαν στο λιμάνι ένα φορτίο κόκας από το Εκουαδόρ που ήταν κρυμμένο σε κοντέινερ με μπανάνες. Ο παππούς είναι πεθαμένος 15 χρόνια τώρα, όμως εγώ είμαι πάντα εκεί στη στάση απέναντι από την Παναγία Χαλκέων.

Στην Εγνατία άλλαξαν τα πάντα, μπορεί και τίποτα. Λίγα πράγματα μπορούν να συνοψίσουν τόσο ιδανικά τη Θεσσαλονίκη όπως αυτός ο μεγάλος δρόμος με τις τρεις λωρίδες ανά κατεύθυνση. Η οδός Εγνατία είναι ένα εσωτερικό, συνωμοτικό σύνορο για την πόλη που την χωρίζει σαν βαθύς νευρώνας οριζόντια και κάθετα: από το Σιντριβάνι περνούσε το ανατολικό βυζαντινό τείχος και από τον Βαρδάρη το δυτικό. Κι έπειτα, στο δικό μου μυαλό η Θεσσαλονίκη πάνω και κάτω από την Εγνατία είναι δύο διαφορετικές επικράτειες. 

Στις αρχές των 90s στην Εγνατία είχε βενζινάδικα, θυμάμαι σίγουρα ένα στο ύψος της Ιασωνίδου. Κι επίσης σινεμά –Ρίο, Κλειώ, Αλκαζάρ. Ο Βαρδάρης ήταν ζωντανός, άνθρωποι έκαναν ψώνια και το βράδυ του Σαββάτου αγόραζαν εφημερίδες. Τις καθημερινές, νωρίς το πρωί, τα λεωφορεία από τις δυτικές συνοικίες κατέβαζαν κόσμο που έπινε τον πρώτο καφέ πριν πάει στη δουλειά του. Για ένα διάστημα στο στενάκι της οδού Ειρήνης ήταν το μανάβικο του Μάκη του Μανάβη, αρχηγού της κερκίδας στην Τούμπα.

Υπήρχαν πρακτορεία ΚΤΕΛ, επισκέπτες και έμποροι από την επαρχία έστριβαν ολοταχώς στην Εγνατία –στάση Κολόμβου, Βενιζέλου, Αριστοτέλους. Η Εγνατία ήταν πάντα το αζιμούθιο. Τα μικρά ξενοδοχεία στον οδικό άξονα διήνυαν ακόμη την καλή τους εποχή. Στο ξενοδοχείο «Αύγουστος» στο στενάκι της Σβορώνου οι οροφές των δωματίων και των διαδρόμων έχουν μαγικές τοιχογραφίες.

Η Εγνατία είχε πάντα μια γλυκιά βαλκανική μελαγχολία. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα την αλλόκοτη δεκαετία του ’90. Στην πρώιμη ελληνική ευμάρεια το εμπορικό κέντρο βάρους της πόλης μετατοπίστηκε στην Τσιμισκή, η διασκέδαση αποκεντρώθηκε στα κλαμπ που έπαιζαν τέκνο και ρέιβ στο αεροδρόμιο ή εξέπνευσε στην περιπέτεια των Λαδάδικων. Ήταν μπανάλ να ψωνίζεις στην Εγνατία, κι ας υπήρχε πολύ δυναμική αγορά. Υπήρχαν ώρες και τμήματα του δρόμου από όπου περνούσαν μόνοι όσοι είχαν λόγο να το κάνουν.

Γιουγκοσλάβοι κατέβαιναν μαζικά για ψώνια και διασκέδαση. Η μάνα μου είχε δουλέψει πωλήτρια στον «Χυτήρογλου» κι ακόμα θυμάται λέξεις στα σέρβικα (φούστα-suknja) κι επίσης όλα τα χρώματα. Δεν πήγε ποτέ στη σχολή γραμματέων Didacta που έβλεπε στην Εγνατία. Οι Γιουγκοσλάβοι αγόραζαν παπούτσια από την «Αλυσίδα» και ηλεκτρικά από τον «Φελέκη».

Στα μέσα των 90s άρχισαν να φθάνουν στη Θεσσαλονίκη ομογενείς από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Έπιασαν σπίτια στην Αγίου Δημητρίου και την Κασσάνδρου και τα απογεύματα κατέβαιναν στην Αριστοτέλους, πάνω από το άγαλμα του Βενιζέλου. Στην Εγνατία είδα για πρώτη φορά να τυλίγουν ρέγγα σε εφημερίδα και να τη βάζουν φωτιά για να καπνιστεί, κι επίσης ανθρώπους που φλέρταραν με την παραβατικότητα να βράζουν μαύρα σπόρια και να πίνουν το ζουμί γιατί, λέει, είναι παραισθησιογόνο.

Πάνω από την Εγνατία είναι και το σπίτι του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, που σήμερα στεγάζει την Αυτόνομη Θύρα 10 των οπαδών του Ηρακλή. Πιο κάτω στην Εγνατία είχε πάντα μαγαζιά που πουλούσαν ιατρικές ποδιές και ρούχα ομοιοπαθητικής (Παπαποστόλου), θυμάμαι κι ένα παράξενο δισκάδικο με μεγάλες προσωπογραφίες του Καζαντζίδη και βέσπες πίσω από τη βιτρίνα. Ελάχιστα άγγιξε τον μεγάλο δρόμο η Πολιτιστική Πρωτεύουσα το 1997. Η αποκατάσταση του κτιρίου της Αγιορείτικης Εστίας στο ύψος της Καμάρας ήταν από τα ελάχιστα πράγματα που έγιναν κατά μήκος της Εγνατίας.

Ένα δεύτερο ήταν η κήρυξη σε νεώτερο μνημείο του παπουτσιού του «Καρύδα». Το γοβάκι ύψους 2 μέτρων με τα 780 λαμπάκια είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη από το Λας Βέγκας για να στολίσει την πρόσοψη του καταστήματος υποδημάτων. Περιστρεφόταν για πολλά χρόνια στον αριθμό 52, σημείο αναφοράς απέναντι από το Αλκαζάρ. Τα φωτάκια ξανάνοιξαν το 2002 από τη Fena, μέχρι τη χρεοκοπία της το 2010. Το γοβάκι παραμένει στη θέση του και κανείς δεν μπορεί να το αποκαθηλώσει. Σημειωτέον, διαγώνια απέναντι από τον «Καρύδα» ήταν η μπουγάτσα «Δωδώνη», ίσως η καλύτερη από το Σιντριβάνι ως τον Βαρδάρη που έκλεισε γύρω στο 2000. Λίγα μέτρα από την Εγνατία, στην αρχή της Δωδεκανήσου είναι και το κατάστημα σιδερικών-χρωμάτων από όπου στα late 90s αγόραζε σπρέι Sparvar η πιο ιστορική ομάδα graffiti της πόλης, οι Skra Ghetto Boys στην Καλαμαριά.

Τα πρώτα χρόνια των 00s το πάρτι συνεχίζεται. Ενηλικιώθηκα αμετάκλητα το 2003, όταν γίνεται στη Χαλκιδική η Σύνοδος Κορυφής ηγετών της ΕΕ και το κέντρο της Θεσσαλονίκης δονείται από μια πρωτόγνωρη σε μέγεθος διαδήλωση. Δύο καλοκαίρια νωρίτερα έχει δολοφονηθεί ο Κάρλο Τζουλιάνι από καραμπινιέρους στη Γένοβα. Το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης φουντώνει κι έτσι στον Μαρμαρά, και την επόμενη μέρα στη Θεσσαλονίκη, μαζί με χιλιάδες κόσμο κατεβαίνει το διεθνές black block. Το θυμάμαι να βγαίνει συντεταγμένα από την παλιά Φιλοσοφική και να προχωρά στην Εγνατία. Οι πρώτες μολότοφ έπεσαν πριν την Αγίας Σοφίας, η Εγνατία πνίγηκε στα δακρυγόνα. Αστυνομικοί φόρτωσαν στον Βρετανό διαδηλωτή Σάιμον Τσάπμαν μια τσάντα με μολότοφ και σφυριά. Μαζί του συνελήφθησαν άλλοι έξι που βγήκαν από τη φυλακή έπειτα από πολυήμερη απεργία πείνας. Ο Τσάπμαν απαλλάχθηκε και γύρισε στην Αγγλία. Πέθανε πριν δυο χρόνια, στα 43.

Μια σταθερά στην Εγνατία είναι η Καμάρα και το σύμπαν που απλώνεται γύρω της. Το μελίσσι των φοιτητών, το σινεμά «Βακούρα», η καφετέρια του Κολτσίδα του Άρη, τα μπιλιαρδάδικα γύρω από τη Ροτόντα, το βιβλιοπωλείο του Κωνσταντινίδη. Στο θυμικό μου η Εγνατία είναι παγωμένος Βαρδάρης και χέρια στις τσέπες ως το υπόγειο της Καμβουνίων στο Σιντριβάνι για μπιλιάρδο-καραμπόλα πριν το φροντιστήριο κι έπειτα χοντροκομμένα πειράγματα στον Βόθρο που πουλούσε κουλούρια έξω από την ΕΥΑΘ και όταν περνούσαμε ρευόταν απόκοσμα, σαν βρικόλακας. 

Με το ξέσπασμα της κρίσης, μετά το 2010, στους ημιώροφους της Εγνατίας ξεφύτρωσαν δεκάδες ενεχυροδανειστήρια −«αγοράζω κοσμήματα, χρυσά δόντια». Ωστόσο, υπήρξαν φωτεινά αντι-παραδείγματα, λιγοστά μαγαζιά που έκαναν τη διαφορά με την αισθητική και την προσέγγισή τους. Ένα τέτοιο ήταν το Bord de l’ eau (γαλ. Στην άκρη του νερού) στη στοά Εμπόρων στον αριθμό 45 της Εγνατίας, δίπλα στη φωτεινή επιγραφή «Φίλτρα Νερού» ή το Καντίνα Τροπικάνα στο 31, στη στοά Κολόμβου. Μια από τις όμορφες ιστορίες είναι ότι η στοά δεν πήρε το όνομά της από τον διάσημο θαλασσοπόρο, αλλά από έναν Ιταλό μάγειρα, τον Τζουζέπε Κολόμπο, ο οποίος είχε ανοίξει εδώ την καντίνα του στις αρχές του 20ου αιώνα για να ταΐζει τους εργάτες που κατασκεύαζαν τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκη-Βελιγράδι. 

Τα έργα του μετρό Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 2006. Το δυστύχημα για την Εγνατία ήταν ότι οι σήραγγες θα περνούσαν από την κοιλιά της. Το αρχικό χρονοδιάγραμμα ήταν 6,5 χρόνια, μάλιστα πολλοί ονειρεύονταν ότι η ολοκλήρωση του έργου το 2012 θα συνέπιπτε με την επέτειο 100 ετών από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Οι εργασίες του μετρό, όμως, πληγώνουν έως σήμερα την πόλη. Η τελευταία απόφαση-φάρσα της νέας κυβέρνησης είναι η απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαίων στον σταθμό Βενιζέλου. Η πόλη διχάστηκε ξανά. Το έργο δεν θα έχει τελειώσει πριν το 2023. Οι λαμαρίνες των εργοταξίων προκαλούν ασφυξία. Καμιά φορά νομίζω ότι το μετρό κατασκευαζόταν πάντα στην Εγνατία, σε λούπα και ανατροφοδοτούμενα.