ΕΙΚΟΝΕΣ: Ανακαλύπτοντας τα κτήρια της Άνω Πόλης

Εκτός από το γεγονός ότι η Άνω Πόλη σε μαγεύει λόγω της προνομιακής θέσης και θέας, σε γοητεύει επίσης για το λόγο ότι διατηρεί ακόμη αρκετά από τα παλαιότερα κτίσματα, λαϊκής αρχιτεκτονικής κυρίως, της Θεσσαλονίκης.

Σε αντίθεση με το κέντρο, δηλαδή την κάτω πόλη της Θεσσαλονίκης, όπου το μεγαλύτερο μέρος των ιστορικών κτηρίων έχουν οικοδομηθεί μετά από τις αρχές του 20ου αιώνα και των οποίων συνήθως γνωρίζουμε τους αρχιτέκτονες και τα έτη κατασκευής, αντίθετα στην Άνω Πόλη τα περισσότερα ιστορικής αξίας κτήρια έχουν οικοδομηθεί κατά τον 19ο αιώνα, χωρίς να είναι γνωστοί οι αρχιτέκτονες και τα έτη κατασκευής.

H διατήρηση των κτηρίων της Άνω Πόλης μέχρι σήμερα οφείλεται στο γεγονός, πρώτον ότι δεν κάηκε από την πυρκαγιά του 1917 παρότι κινδύνεψε αφού οι φλόγες έφτασαν μέχρι την οδό Αγίου Δημητρίου και κατά δεύτερον στην κήρυξη πολλών κτηρίων ως διατηρητέα.

Τα πιο εντυπωσιακά κτήρια στην Άνω Πόλη είναι κυρίως αρχοντικά μακεδονικής αρχιτεκτονικής, κατασκευασμένα από άγνωστους ανώνυμους λαϊκούς αρχιτέκτονες, με ένα ή περισσότερα σαχνισιά (προεξοχές του ορόφου με τη μορφή κλειστού εξώστη) στην κύρια ή και στη δευτερεύουσα όψη.

Ορισμένες φορές τα αρχοντικά εμφανίζουν χαγιάτι (στεγασμένος υπαίθριος χώρος) ή παρουσιάζουν δυτικοευρωπαϊκά εκλεκτικιστικά στοιχεία.

Τέλος, υπάρχουν και πολλά ακόμη κτήρια πιο απλά, κυρίως σε επαφή με τα Τείχη, που κατασκευάστηκαν μετά την ανταλλαγή πληθυσμών και την άφιξη των προσφύγων μετά το 1922, τα οποία εξυπηρέτησαν στεγαστικές ανάγκες της εποχής. Ας τα γνωρίσουμε:

1. “Καρίπειον Μέλαθρον” 1870-1880, Διασταύρωση των οδών Ολυμπιάδος & Φ. Δραγούμη, Θεσσαλονίκη.

Το «Καρίπειον Μέλαθρον» βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ολυμπιάδος και Φ. Δραγούμη και αποτελεί ένα από τα αξιολογότερα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στην Άνω Πόλη και γενικότερα στη Θεσσαλονίκη. Χρονολογείται στα τέλη του 19ου αι. (1870-1880), ενώ αρχιτέκτων σύμφωνα με κάποιες πηγές αναφέρεται ο Βιταλιάνο Ποζέλι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα επιμέρους μορφολογικά στοιχεία, όπως οι ψευδοπαραστάδες με τα Κορινθιάζοντα επίκρανα στις γωνίες του κτηρίου, το σαχνισί στην πλευρική όψη με τα μεταλλικά περίτεχνα φουρούσια και οι διακοσμητικοί ρόδακες στις όψεις. Κατασκευάστηκε ως αρχοντικό σπίτι του τελευταίου Οθωμανού πολιτικού διοικητή της Θεσσαλονίκης Αμπντουραχμάν Γιαζή Πασά. Η οικία αγοράστηκε το 1928 από τον επιπλοπώλη Σ. Νοτταρίδη και στη συνέχεια από τον κληρονόμό του, το κτήριο περιήλθε στον ιατρό Αλέξανδρο Καρίπη, ο οποίος το αποκατέστησε στην αρχική του μορφή με τη συνδρομή του Υπουργείου Πολιτισμού, με την ονομασία «ΚΑΡΙΠΕΙΟΝ ΜΕΛΑΘΡΟΝ», εγκαθιστώντας επίσης το Ίδρυμα Εθνικού και Θρησκευτικού Προβληματισμού (Ι.Ε.Θ.Π.). Σήμερα στεγάζεται το αρχιτεκτονικό γραφείο «Urban Soul Project» (https://archive.saloni.ca/2251).

2. Οικία με ξύλινο κιονίσκο, τέλη 19ου αιώνα (σήμερα «ΚΕΠ Θεοφίλου Άνω Πόλης»), Θεοφίλου 25

Το κτήριο που βρίσκεται στην οδό Θεοφίλου 25, έναν από τους πιο όμορφους δρόμους της Άνω Πόλης, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής της Άνω Πόλης. Χτίστηκε μάλλον στα τέλη του 19ου αιώνα, πιθανότατα για να χρησιμοποιηθεί ως τουρκικό σχολείο. Ιδιαίτερο γνώρισμα του κτηρίου είναι η απόλυτη συμμετρία, που εμφανίζεται στον όροφο της κύριας όψης και η προσπάθεια δημιουργίας ενός κεντρικού κατακόρυφου άξονα, που υποδηλώνεται με την τοποθέτηση ενός ξύλινου κιονίσκου χωρίς καμιά λειτουργική σκοπιμότητα. Σήμερα στεγάζει το «ΚΕΠ Θεοφίλου Άνω Πόλης» και υπηρεσίες της Γ’ Δημοτικής Κοινότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης, ενώ από το 2019 φιλοξενεί και το πιλοτικό πρόγραμμα «Το Δωμάτιο της Γειτονιάς».

3-Οικία με μικρό οξυκόρυφο αέτωμα, Ακροπόλεως 120

Το σπίτι στην οδό Ακροπόλεως 120, είναι διώροφο, κεραμοσκέπαστο. Στο κέντρο της όψης του κτηρίου υπάρχει αρχιτεκτονική προεξοχή (σαχνισί) που τονίζεται με μικρό οξυκόρυφο αέτωμα. Ξύλινοι διακοσμητικοί ψευδοκιονίσκοι υπάρχουν στις γωνίες του ορόφου.

4-Η οικία με το μικρό αέτωμα (Μέλαθρον Ποντιακού Ελληνισμού), Ισμήνης 46

Η οικία με το μικρό αέτωμα πάνω από το σαχνισί στην οδό Ισμήνης 46, μια ανάσα από τα δυτικά Τείχη, στεγάζει το Μέλαθρον Ποντιακού Ελληνισμού.

5-Η οικία του Αλβανού βοεβόδα με τον φούρνο στο ισόγειο, Θεοφίλου 32 & Αγ. Σοφίας 107

Η οικία στη συμβολή των οδών Θεοφίλου 32 & Αγ. Σοφίας 107 αποτελεί αξιόλογο δείγμα Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής με νεοκλασικές επιδράσεις όπως περίτεχνα φουρούσια από χυτοσίδηρο που στηρίζουν δυο σαχνισιά στην κύρια και πλευρική όψη, οξυκόρυφο αέτωμα και ξύλινους ψευδοκιονίσκους. Το ισόγειο του κτηρίου ήταν φούρνος, ενώ ο πρώτος όροφος ήταν κατοικία Αλβανού βοεβόδα (https://archive.saloni.ca/922)

6-Αρχοντική κατοικία με σαχνισί, Αλεξ. Παπαδοπούλου 36 & Επαμεινώνδα

Η οικία στη συμβολή των οδών Αλ. Παπαδοπούλου 36 & Επαμεινώνδα εμφανίζεται σε φωτογραφίες των αρχών του 20ου αιώνα (https://archive.saloni.ca/1186). Η κύρια όψη που βλέπει στην αυλή της οικίας, παρουσιάζει μια χαρακτηριστική διάταξη σε σειρά παραθύρων, ενώ στην πλευρική όψη του κτηρίου που βλέπει στην οδό Επαμεινώνδα, ξεπροβάλει ένα σαχνισί στηριζόμενο σε κοιλόκυρτα φουρούσια.

7- Εκλεκτικιστική κατοικία, Δημητρίου Πολιορκητού 21

Η κατοικία, μάλλον των αρχών του 20ου αιώνα, βρίσκεται στην οδό Δημητρίου Πολιορκητού 21, έναν από τους βασικούς άξονες της δυτικής Άνω Πόλης, που διατηρεί ακόμη και σήμερα ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά αρχοντικά της Άνω Πόλης.

8-Οικία λαϊκής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής με ασύμμετρη οργάνωση της όψης, Αλεξ. Παπαδοπούλου 57 & Αντιγόνης 2

Οικία λαϊκής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής με ασύμμετρη οργάνωση της όψης, με τρία σαχνισιά στη συμβολή των οδών Αλεξ. Παπαδοπούλου 57 & Αντιγόνης 2.

9- Αρχοντική κατοικία με δύο σαχνισιά στην όψη (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης), Επιμενίδου 19

Η οικία στην οδό Επιμενίδου 19, επηρεασμένη από την μακεδονίτικη αρχιτεκτονική βρίσκεται στο άμεσο περιβάλλον του βυζαντινού ναού του Οσίου Δαυΐδ. Η πλατυμέτωπη, διώροφη κατοικία κατασκευασμένη κατά τον 19ο αιώνα που χαρακτηρίζεται από τα δύο σαχνισιά στην όψη, στηριζόμενα σε κοιλόκυρτα φουρούσια, φέρει τοιχοποιία από λιθοδομή στο ισόγειο, ενώ παρουσιάζει ξύλινο σκελετό και στον όροφο. Η οικία χρησιμοποιήθηκε παλαιότερα ως κατοικία, στο ισόγειο λειτούργησε επίσης παντοπωλείο, ενώ σήμερα στεγάζεται σε αυτό ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης (ΣΑΘ) (https://archive.saloni.ca/935).

10-Οικία με την χαρακτηριστική “ζεστή” ώχρα, Ηρακλείδου 1

Πηγές

ΥΑ ΔΙΛΑΠ/Γ/1483/40983/15-6-1979 – ΦΕΚ 680/Β/14-8-1979

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%BD%CF%89_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B7_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%82

ΚΤΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΜΕ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ