Ένα διαφορετικό οδοιπορικό στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά
Από τον συγγραφέα και εκπαιδευτικό Σπύρο Λαζαρίδη
Το Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου 2019, ο συγγραφέας και εκπαιδευτικός Σπύρος Λαζαρίδης μοιράστηκε τους “θησαυρούς” του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά, σε ένα τρίωρο οδοιπορικό που οι πραγματικές ιστορίες έμοιαζαν με παραμύθια και οι μύθοι δεν απείχαν πολύ από την πραγματικότητα. Ο βαθυστόχαστος φιλόσοφος Carl Jung είχε διαπιστώσει ότι «αν είσαι ένα ταλαντούχο άτομο, αυτό δεν σημαίνει ότι έχεις αποκτήσει κάτι. Σημαίνει ότι έχεις κάτι να δώσεις πίσω».
Ο Σπύρος Λαζαρίδης εδώ και τρεις δεκαετίες βουτά με πάθος στην τοπική ιστορία μας, παρατηρεί, συλλέγει μνήμες και εικόνες, καταγράφει, κωδικοποιεί με μαεστρία το παρελθόν δυτικά, ξεκλειδώνει ιστορίες και ζωντανεύει τους τόπους, στρατόπεδο Παύλου Μελά, Λεμπέτ, Ζέιτελινκ, Καράισιν, Χαρμάνκιοϊ, Καραχουσεΐν, Συμμαχικά Κοιμητήρια, επιστρέφει την κοινωνική ιστορία σε αυτούς που βιώνουν το παρόν και κυρίως προσπαθεί να την μεταλαμπαδεύσει σε αυτούς που θα “γράψουν” το μέλλον.
Ο συντοπίτης μας μελετητής της ιστορίας και της εξέλιξης της δυτικής Θεσσαλονίκης, γνωρίζει και το δηλώνει ότι “το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά και κάθε τόπος, χωρίς τους ανθρώπους είναι έρημος, απλή γη και οι και οι άνθρωποι χωρίς μνήμη είναι Μόνοι”.
Και όπως το είχε προαναγγείλει, στο πρώτο από τα δύο οδοιπορικά αυτού του φθινοπώρου, αναζήτησε και είχε δίπλα του σε αυτό το ταξίδι στο παρελθόν, “μουστερήδες, ρέκτες, μύστες, ρομαντικούς, αιθεροβάμονες, τρελούς κι ερωτευμένους με την ιστορία, τη φύση, την αρχιτεκτονική, τη λογοτεχνία, την πολιτική (με την καλή έννοια), το παραμύθι και την αλήθεια!” 170 χρόνια, 10 στάσεις, 30 έτη έρευνας, μια αφήγηση για το χώρο που σε λίγο καιρό θα αρχίσει να παίρνει τη νέα του μορφή ως Μητροπολιτικό Πάρκο. Η ιστορία και ο πολιτισμός μέσα και έξω από το στρατόπεδο, “ο αστικός ιστός που ΄χει και ύπαιθρο, γη με λόφους και χειμάρρους, εκτάσεις και κτίρια που απαιτούν άλλη χρήση και νέο ρόλο στον 21ο αιώνα”.
“Περπατώ στο Παύλου Μελά, μαθαίνω για το Παύλου Μελά, προστατεύω το Παύλου Μελά”
Στην καρδιά μιας πολύπλευρης προσέγγισης των γεγονότων που σχετίζονται με το στρατόπεδο, η αφήγηση ξεκίνησε από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, όταν η Θεσσαλονίκη επεκτείνεται τόσο προς τα ανατολικά, όσο και προς τα δυτικά, σε περιοχές που έως τότε αποτελούσαν βοσκότοπους και έλη. Σε αυτήν την περίοδο τοποθετείται και η ίδρυση του Στρατοπέδου Παύλου Μελά, στην περιοχή του “Ζέιτενλικ”, ως στρατόπεδο του πυροβολικού και του ιππικού, το οποίο θα ενίσχυε την αμυντική θωράκιση της πιο κομβικής πόλης στην οθωμανοκρατούμενη Μακεδονία.
Το 1881 η οθωμανική διοίκηση αγοράζει έκταση 49 στρεμμάτων από τη Σαφιγιέ Χανούμ για τη δημιουργία του στρατοπέδου. Κατά τα επόμενα χρόνια αρχίζει η ανέγερση των δύο κτιρίων Στρατωνισμού, ενώ αμέσως μετά, στις αρχές πλέον του 20ου αιώνα ανεγείρονται τα τρία κτίρια των Στάβλων.
Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και την ενσωμάτωσή της στο Ελληνικό Κράτος το 1912, το στρατόπεδο περνάει στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος το χρησιμοποιεί ως βάση μονάδων πυροβολικού και για την αεροπορική άμυνα. Το διάστημα 1915 – 1917 στρατοπεδεύει ο συμμαχικός Γαλλικός Στρατός, γεγονός το οποίο αποτυπώνεται σε φωτογραφίες της εποχής.
Το 1925 καταστρέφεται ο μιναρές του τεμένους, ενώ το 1927 το στρατόπεδο μεταβιβάζεται στην Τ.Ε.Θ.Α. και μετονομάζεται σε “Στρατώνες Αγίας Παρασκευής”.
Το 1931 το Δημόσιο αγοράζει από τον Σαούλ Μοδιάνο εκτάσεις στα βόρεια του αρχικού πυρήνα, για τις ανάγκες των ασκήσεων του πυροβολικού, ενώ το στρατόπεδο μετονομάζεται σε “Παύλου Μελά”, προς τιμήν του μακεδονομάχου οπλαρχηγού.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1940 – 1944) ο χώρος επιτάσσεται και χρησιμοποιείται από τους κατακτητές ως τόπος φυλάκισης, βασανιστηρίων και εκτελέσεων αντιστασιακών. Ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων εκτελείται στην τούμπα έναντι του οθωμανικού τεμένους, στη σημερινή οδό Πεσόντων Ηρώων.
Στα χρόνια του Εμφυλίου στο στρατόπεδο θα εγκατασταθούν αρχικά μονάδες του Ε.Λ.Α.Σ., ενώ το 1946 επανέρχεται στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Στρατού.
Στη νεότερη περίοδο και κυρίως κατά τη δεκαετία του 1960 θα ανεγερθούν αρκετά νέα κτίρια, όπως μαγειρεία, αποθήκες, λουτρά – wc, ο ναός της Αγίας Βαρβάρας, ενώ το 1963 καταργούνται τα τμήματα του ιππικού. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο και η μετακίνηση μονάδων του πυροβολικού, οδήγησε στη μετατροπή του στρατοπέδου από βάση μάχιμων μονάδων σε μονάδα επιστράτευσης.
Κάπως έτσι άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι της ιστορίας μέχρι τη δεκαετία του 1980 οπότε και αρχίζουν οι σκέψεις για την απομάκρυνση του στρατοπέδου και την αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων του, με τις σχετικές πρωτοβουλίες δημάρχων Σταυρούπολης και Πολίχνης και μετέπειτα του Δήμου Παύλου Μελά και την πρόσφατη απόδοση του στρατοπέδου στην πόλη.
