Και κάπως έτσι ο Ντάριο από τη Θεσσαλονίκη επέζησε του Ολοκαυτώματος!

Προσπαθείστε να γυρίσετε το χρόνο πίσω. Τις άγριες μέρες της κατοχής και του πογκρόμ κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. 49.000 ψυχές καταγεγραμμένες στην απογραφή ακριβώς πριν τη Κατοχή. Φανταστείτε πώς είστε ένας από αυτούς. Τον Μάρτη του ’43 οι φήμες έχουν πυκνώσει. Κάτι ασύλληπτα τρομακτικό περιμένει στο τέρμα των τρένων που αρχίζουν να φορτώνουν τους ομοθρήσκους σας με κατεύθυνση το Άουσβιτς, που ίσως μέχρι τώρα να μην ξέρατε και κατά πού πέφτει. Φανταστείτε συγχρόνως να είστε νιόπαντρος και νέος γονιός… Όχι δεν μπορείτε να το φανταστείτε μάλλον. Αυτό που εσείς κι εμείς όλοι αδυνατούμε να φανταστούμε χωρίς να παγώνει το αίμα μας, αλοίμονο, το έζησαν χιλιάδες άνθρωποι τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο όταν το τέλος της ζωής που ονειρεύτηκαν απείχε λίγες μόνο μέρες, λίγες μόνο ώρες…

Είναι μια νύχτα του Μαρτίου του 1943. Ένα ζευγάρι, ο Ζακ Μασαράνο και η Ματθίλδη (το γένος Μπαρζιλάι), χτυπούν την πόρτα το Ιωάννη Σταθάκη, δικηγόρου της οικογένειας, στο νούμερο 58 της οδού Τσιμισκή. Στα χέρια τους κρατούν ένα φασκιωμένο μωρό, μόλις λίγων ημερών (το μωρό είχε γεννηθεί στις 5/3/1943). Το παραδίδουν στα χέρια του κλαίγοντας μαζί με τα τμαλφή τους, να τα φυλάει  μέχρι να γυρίσουν …μέχρι να γυρίσουν. Όσοι είστε γονείς ξέρετε καλά πως το να δίνεις το παιδί σου μη γνωρίζοντας αν θα το ξαναδείς είναι κάτι που δεν μπορείς να διανοηθείς. Μέσα στην απελπισία προσπαθείς να σκεφτείς καθαρά… εκείνο που προέχει είναι η ασφάλεια του παιδιού… Πώς θα επιζήσει το λεχούδι στο ταξίδι; Οι πιθανότητες είναι μηδαμινές. Ο Ζακ Μασαράνο είναι ήδη για τους Ναζί ο αριθμός 27573, φορά στο πέτο το κίτρινο αστέρι και η γυναίκα του έχει το νούμερο 27574. Στις 4/5/1943 θα γίνουν μέλη της 14ης αποστολής Εβραίων στο Άουσβιτς. Το ζευγάρι περιγράφεται ως άτεκνο στους καταλόγους των Ναζί. Στο στρατόπεδο του θανάτου ο 33χρονος Ζακ θα γίνει ο αριθμός 119945 και λίγο αργότερα θα εξαφανιστεί από προσώπου γης μαζί με τη γυναίκα του και εκατομμύρια άλλους. Όχι ανθρώπους …αριθμούς.

Κάπως έτσι βρέθηκε ο Ιωάννης Σταθάκης με ένα μωρό και με τον τρόμο της εκτέλεσης από τους Ναζί αν ανακάλυπταν πως περιέθαλπτε εβραιόπουλο. Οι Ναζί είχαν αναλάβει ήδη ρόλο εκτελεστή αλλά και Ηρώδη, στην πόλη. Δυο μέρες αργότερα, στις 17/3 σύμφωνα με τα αρχεία του βραφοκομείου, ένα άρρεν βρέφος παραδόθηκε ως έκθετο από έναν αστυνομικό στο δημοτικό βρεφοκομείο Άγιος Στυλιανός. Είπε πως το βρήκε εγκαταλειμμένο στην Τσιμισκή, στην είσοδο του αριθμού 85. Η αλήθεια ήταν ότι το παρέλαβε απ΄το σπίτι του δικηγόρου για να το μεταφέρει στο Ίδρυμα όπου θα έβρισκε κατάλυμμα μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος και το αναζητήσουν οι δικοί του. Τότε ακόμη ίσως πίστευαν ότι θα γυρνούσαν στα σπίτια τους όλοι οι εξόριστοι, το Ολοκαύτωμα των Εβραίων δεν περνούσε απ΄το μυαλό κανενός …ίσως.

Στο βρεφοκομείο η κατάσταση είναι τραγική στη διάρκεια της κατοχής, σύμφωνα με περιγραφές γιατρού που προσπαθούσε να σώσει τα βρέφη και τα παιδιά που πέθαιναν καθημερινά από δυσεντερίες και υποσιτισμό. Τα παιδιά αυξάνονταν συνέχεια και οι τροφοί λιγόστευαν …ποσά αντιστρόφως ανάλογα. Ο θάνατος βάραινε στη ζυγαριά. Ο Ντάριο επέζησε. Ίσως γιατί ο δικηγόρος παρακολουθούσε από κοντά την εξέλιξή του και σε συνεννόηση με μια τροφό φρόντιζε το βρέφος του ζευγαριού που τον εμπιστεύτηκε.

Έναμιση χρόνο αργότερα, στις 30 Οκτωβρίου του 1944, έρχεται η απελευθέρωση. Στη Θεσσαλονίκη φτάνει ο Ζακ Μπαρζιλάι, αδελφός της Ματθίλδης και μετά από έρευνα και αλληλογραφία της Ισραηλιτικής κοινότητας με το Άγιο Στυλιανό, βρίσκει τα ίχνη του μικρού Ντάριο και νυν Αχιλλέα Μουρατίδη εντός του Ιδρύματος. Ξεκινά τις διαδικασίες και τον Ιούλιο του 1945 του παραδίδουν τον μικρό (στη φώτο ο θείος Ζακ και ο Ντάριο στην αυλή του βρεφοκομείου).

Ήταν πολλά τα μωρά με περιτομή που παραδόθηκαν τις μέρες του Μαρτίου και του Απριλίου στον Άγιο στυλιανό. Τα περισσότερα από αυτά τα έπαιρναν πίσω οι γονείς τους μερικές ώρες μετά μην αντέχοντας τον αποχωρισμό και κατέληγαν όλοι σε ένα από τα βαγόνια του συρμού του θανάτου. Τέσσερα από αυτά παρέμειναν στο Ίδρυμα και μετά τον εκτοπισμό των εβραίων. Ένα από αυτά ήταν ο Ντάριο. Τα υπόλοιπα ανήκουν στο περίπου 1.500.000 παιδιά και βρέφη που εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς-Μπιρκενάου και των άλλων στρατοπέδων εξόντωσης αμέσως μόλις έφταναν εκεί (13.000 βρέφη και παιδιά από τις εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας εξοντώθηκαν).

Το παιδί στέλνεται στο Τελ Αβίβ από κει σε βρετανικό στρατόπεδο στην Κύπρο. Οι θείοι του Ζακ και ο  Μωύς Μπαρζιλάι κινούν τις διαδικασίες για να αποκτήσει το παιδί ένα μόνιμο σπίτι, οικογένεια. Τελικά καταλήγει στο Καράκας, όπου τον υιοθετεί ο άλλος αδελφός της μητέρας του, ο Ρισάρ Μπαρζιλάι. Το παιδί μεγαλώνει με το όνομα Ντέιβιντ Μπαρζιλάι πιστεύοντας πως ο Ρισάρ είναι ο πατέρας του. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 60 που μεταβαίνει στον Καναδά. Ο Ρισάρ του ομολογεί την αλήθεια και ο νεαρός Ντάριο ή Ντέιβιντ μαθαίνει πως ήταν κι αυτός θύμα του Ολοκαυτώματος που βάραινε κάθε ομόθρησκό του με μια προσωπική ιστορία.

Στη φωτογραφία ο Μικρός Ντάριο με τον θείο του Μωϋς στο Τελ Αβιβ.

Σπουδάζει, εργάζεται, παντρεύεται, κάνει οικογένεια ..μέχρι που τρεις γυναίκες από τη Θεσσαλονίκη επικοινωνούν μαζί του λέγοντάς του πως ανακάλυψαν το νήμα της ιστορίας του. Οι κυρίες Αίγλη Μπρούσκου (κοινωνική ανθρωπολόγος ερευνήτρια), Αρετή Μακρή (ταξινόμος στα γενικά αρχεία του κράτους) και Αλίκη Αρουχ (υπεύθυνη του Αρχειου της Ισραηλιτικής κοινότητας) μετά από έρευνα σε αρχεία του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας και του Αγίου Στυλιανού συνθέτουν σιγά σιγά την ιστορία του Ντέιβιντ Μπαρζιλάι (Μασαράνο) από τη γέννησή του και αποκαλύπτουν μια ιστορία επιζώντος από τη Θεσσαλονίκη. Τώρα την ξέρετε κι εσείς. Στις 30/4/2015, το όνομα του Ντάριο Μασαράνο σβήστηκε από τον κατάλογο των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Και στις 19 Σεπτεμβρίου στην αίθουσα του Κέντρου Νεότητας της Ισραηλιτικής κοινότητας, ο Ντέιβιντ Μπαρζιλάι ή Ντάριο Μασαράνο, ετών 73, είναι παρών σε μια βραδιά αφιερωμένη στον νεογέννητο Ντάριο από τη Θεσσαλονίκη που επέζησε του Ολοκαυτώματος.

Είιναι σημαντικό αυτές οι ιστορίες να ανιχνεύονται, να μαθαίνονται, να δημοσιοποιούνται… Γιατί τα θύματα των πολέμων, των βομβαρδισμών, του μίσους, της τρομοκρατίας δεν είναι αριθμοί. Είναι άνθρωποι. Που δεν πρόλαβαν να αφήσουν το αποτύπωμά τους στον κόσμο ή κάποιος εσβησε τα ίχνη τους χωρίς έλεος. Ο Ντάριο Μασαράνο ήταν απ΄τους τυχερούς που η μοίρα και ο ενέργειες μιας ομάδας ανθρώπων που νοιάστηκαν άφησε να ανθίσουν… Άλλοι εξακολουθούν να παλεύουν, άλλοι χάνουν τη μάχη, άλλοι ακόμη δεν προλαβαίνουν καν να ονειρευτούν… Όλοι χρειάζονται βοήθεια… Την δικιά σου, τη δικιά μας, όλων μας.

Ο Χεμινγουέι ξεκινούσε το μυθιστόρημά του “Για ποιον χτυπά η καμπάνα” με μια παράγραφο σαν πρόλογο: «Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, ακέριος μοναχός του. Κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι ηπείρου, ένα μέρος στεριάς. Αν η θάλασσα ξεπλύνει ένα σβόλο χώμα, η Ευρώπη γίνεται μικρότερη. Όπως κι αν ξεπλύνει ένα ακρωτήρι ή ένα σπίτι φίλων σου ή δικό σου. Κάθε ανθρώπου ο θάνατος λιγοστεύει εμένα τον ίδιο, γιατί είμαι ένα με την Ανθρωπότητα. Κι έτσι ποτέ σου μη στέλνεις να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπάει για σένα». (Τζον Νταν – 1624).

Η εικόνα παιδιών του δημοτικού Βρεφοκομείου είναι από την δεκαετία του 50

Για την ιστορία: Το Βρεφοκομείο Άγιος Στυλιανός και το ομώνυμο σωματείο που το ίδρυσε και το συντήρησε μέχρι το 1938, συστάθηκαν το 1912. Την «μαγιά» για την ίδρυση του, είχε βάλει, το 1840, το κληροδότημα του Αντωνίου Νινή, ομογενή από την Βενετία, o οποίος θέλησε να δημιουργηθεί μια δομή έκθετων βρεφών στην πατρίδα του, τη Θεσσαλονίκη.

Έως το 1938 το Βρεφοκομείο είναι σωματείο Ιδιωτικού Δικαίου, διοικείται αποκλειστικά από γυναίκες και λειτουργεί μέσα σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες για τον τόπο (πυρκαγιές, πoλέμους, προσφυγιές κ.α.). Τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Βρεφοκομείο παύει να επιχορηγείται από το τότε υπουργείο Κοινωνικής Υγιεινής και Αντιλήψεως και η λειτουργία του ανατίθεται στην Δημοτική Αρχή κατά το πρότυπο της Αθήνας και της Πάτρας. Από τότε, το Βρεφοκομείο ονομάζεται «Δημοτικό Βρεφοκομείο Άγιος Στυλιανός» και το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο (Αδελφάτο) απαρτίζεται από τους: Μερκουρίου Κ., Δήμαρχο και Πρόεδρο, Μαργαρίτη, Μειμαρίδη, Τάττη και Χατζηγεωργίου ως μέλη. Στην αρχή στεγαζόταν στη Βίλα Χαφίζ Μπέη, εκεί όπου σήμερα λειτουργεί η Σχολή Τυφλών. Όμως οι Γερμανοί επιτάσσουν το κτίριο- και το βρεφοκομείο μετακομίζει στο υγρό υπόγειο του κτιρίου όπου οι συννθήκες διαβίωσης εκεί οδηγούν στην αύξηση της θνησιμότητας.

Το καλοκαίρι του ’41, αποφασίστηκε η έξωση των μαθητών από το κοινοτικό Ισραηλιτικό  δημοτικό σχολείο, τη Σχολή Καζές, στην οδό 28^ης Οκτωβρίου 99 και διατάσσεται η μεταφορά του βρεφοκομείου εκεί όπου και παραμένει μέχρι σήμερα.

*Πηγή: Τα ιστορικά στοιχεία για τον Άγιο Στυλιανό αντλήθηκαν κατά κύριο λόγο από το εξαιρετικό άρθρο της Κοινωνικής Ανθρωπολόγου κ. Αίγλης Μπρούσκου –δημοσιευμένο στο τ.17/2012 της έκδοσης της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος «Θεσσαλονικέων Πόλις» – και   τη σχετική βιβλιογραφία.