Ένας θησαυρός της φύσης στην πόλη εκπέμπει ξανά SOS

Η πρόσφατη κακοκαιρία ανέδειξε για μία ακόμη φορά τη δραματική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ένας θησαυρός της φύσης στην πόλη, το γηραιότερο πλατάνι της Θεσσαλονίκης που παρά τις αντιξοότητες και την απαξίωση, στέκεται όρθιο εδώ και 830 χρόνια.

Τον Οκτώβριο του 2019 με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης το συγκεκριμένο δέντρο, μαζί και με τρία ακόμη πλατάνια (τουρκικό προξενείο, Λευκός Πύργος, πλατεία Ναυαρίνου), ανακηρύχθηκαν σε διατηρητέα μνημεία της φύσης.

Τα αιωνόβια πλατάνια βρίσκονται όλα εντός των τειχών της παλιάς πόλης και μάλιστα στο κομμάτι που δεν κάηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά το 1917.

Με βάση και το διαθέσιμο φωτογραφικό υλικό που έχουν στην κατοχή τους οι επιστήμονες και έχει διασωθεί επιβεβαιώνεται ότι τα τέσσερα πλατάνια που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία της φύσης, ξεπερνούν στο σύνολό τους, τους δύο αιώνες ζωής.

Ωστόσο, τέσσερα χρόνια μετά και παρά το γεγονός ότι ο γεροπλάνατος με την εικόνα του δείχνει ότι χρήζει άμεσα κάποιας παρέμβασης για τη σωτηρία του, η τύχη του γίνεται… μπαλάκι μεταξύ του Δήμου Θεσσαλονίκης και των αρχαιολογικών υπηρεσιών της πόλης, όπως σημειώνουν κάτοικοι της Άνω Πόλης.

Τον Γενάρη το ζήτημα είχε ανοίξει και πάλι, καθώς το γύρο του διαδικτύου έκαναν οι θλιβερές εικόνες με τις τσιμεντωμένες ρίζες του γεροπλάτανου, αλλά και τα γκράφιτι που έκαναν ασυνείδητοι, πάνω στον κορμό του.

Λίγους μήνες η κατάσταση δεν έχει αλλάξει, με το πλατάνι να παραμένει αφημένο στη μοίρα του και να κινδυνεύει να πέσει στο δρόμο και στο σπίτι που υπάρχει απέναντι.

Στο εσωτερικό του, το πλατάνι, ύψους 12 μέτρων, στηρίζεται από ένα τσιμεντένιο υποστήλωμα στον κορμό του.

«Ο κορμός του στηρίζεται μέσω μίας κολώνας από οπλισμένο σκυρόδεμα, που σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής κατασκευάστηκε από τον δήμο Θεσσαλονίκης περίπου πριν 30 έτη με σκοπό την προστασία του» σημειώνει ο Δρ. Νικόλαος Σ. Γρηγοριάδης, Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, σε δημοσίευση του.

Χαρακτηριστικό της ιστορικότητας του δέντρου είναι το γεγονός ότι έχει καταγραφεί φωτογραφικά από το 1900, όταν και βρισκόταν στην περίοδο ωρίμανσής του. Και φυσικά σε μία περιοχή που έχει τη δική της ξεχωριστή σημασία για την πόλη.

Η ιστορία του πλατάνου

Στα αλλοτινά δυτικά σύνορα της τουρκικής συνοικίας Iki Şerife με την ελληνική συνοικία της Μονής Βλατάδων βρίσκεται ο προτεινόμενος πλάτανος Δ1. Σε μερικούς μάλιστα δρόμους των συνοικιών στο τέλος του 18ου αιώνα παρατηρείται αύξηση των Τούρκων, ενώ παλαιότερα (16ο αιώνα), κατοικούσαν μαζί Τούρκοι και Χριστιανοί. Υπήρξε, επίσης, δημόσια κρήνη η οποία τροφοδοτούταν από το γειτονικό υδραγωγείο της Μονής Βλατάδων και απεικονίζεται σε πληθώρα παλιών φωτογραφιών.

Η ζωτικότητά του μάλιστα φαίνεται να μειώνεται σταδιακά με την εξαφάνιση της κρήνης. Η κρήνη κατεδαφίστηκε στον μεσοπόλεμο, γύρω στο 1940, όταν έγινε η διεύρυνση και επίστρωση της οδού Ακροπόλεως με κυβόλιθους καθώς και η διάνοιξη της «Πορτάρας» για να διευκολύνει την κυκλοφορία προς το εσωτερικό της Ακρόπολης. Το υψόμετρο του σημείου είναι περίπου 139μ. Η ανάπτυξη του πλατάνου φαίνεται να ευνοήθηκε από την ύπαρξη τόσο των κοντινών εγκαταστάσεων ύδρευσης όσο και του φυσικού «χειμάρου της Ροτόνας».

Η κοίτη του χειμάρρου αυτού φαίνεται με βάση εκτιμήσεις να ακολουθεί διεύθυνση ανάλογη με αυτήν, όπου βρίσκουμε τα αιωνόβια πλατάνια. Το πλατάνι Δ1 ανήκει στο είδος Platanus orientalis L. (κοιν. ονομ.: Πλάτανος ο Ανατολικός).

Η σύγκριση του δέντρου με το μέγεθος της κρήνης αλλά και με τους εικονιζόμενους ανθρώπους στο διαθέσιμο φωτογραφικό υλικό, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το μέγεθός του δεν έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία 120 έτη. Σήμερα, η στηθιαία του διάμετρος είναι 122 εκ. και το ύψος του 12 μ. Το μεγαλύτερο μέρος του κορμού του έχει νεκρωθεί, όμως διατηρεί έναν ζωντανό οργανισμό και τοπόσημο που το καθιστούν πολύτιμο στοιχείο για την οικολογία και όχι μόνο της περιοχής.

Η κατοικία δίπλα από το δέντρο κατεδαφίστηκε επίσης, και στη θέση της υπήρξε κάποτε η ταβέρνα «Πλάτανος», αργότερα το βιβλιοπωλείο «Πανδώρα» και τα τελευταία χρόνια το μπαρ «Ληθηνόη».

Ο πλάτανος στο Τουρκικό Προξενείο

Πρόκειται για μία γωνία της πόλης που ήταν «τουρκομαχαλάς» και βρισκόταν στα σύνορα τριών συνοικιών της Koca Kasim Pasa, της Porta Kapi και της Ahmed Subaşi.

Το πλατάνι γειτονεύει με το τουρκικό προξενείο και λέγεται ότι κάποιος πρόξενος επενέβη ώστε να μην κοπεί το πλατάνι όταν η κατοικία της οικογένειας Κεμάλ παραχωρήθηκε από το Δήμο Θεσσαλονίκης στο τουρκικό κράτος.

Το ριζικό σύστημα έχει επηρεαστεί από τα σύγχρονα έργα οδοποιίας. Οχήματα μεγάλου ύψους έχουν «πληγώσει» πολλές φορές στο παρελθόν τον πλάτανο.

Το πλατάνι που γειτονεύει με το τουρκικό προξενείο και το Μουσείο Κεμάλ Ατατούρκ έχει ύψος σήμερα 21 μέτρα.

Ο πλάτανος στο Λευκό Πύργο

Μπορεί να είναι νεότερος, όμως, μεγαλύτερος σε μέγεθος είναι ο πλάτανος απέναντι από τον Λευκό Πύργο, στην πλατεία Τσιρογιάννη, με ύψος που φτάνει τα 26,4 μέτρα και στηθιαία διάμετρο 140 εκ.

Οι χτισμένες αποθήκες απομακρύνθηκαν από το σημείο για να δημιουργηθεί η πλατεία Τσιρογιάννη, όμως ο πλάτανος έμεινε αγέρωχος στη θέση του.

Λέγεται πως κάτω από το φύλλωμά του συγκεντρώθηκε ο ένοπλος πυρήνας του κινήματος της Εθνικής Άμυνας τον Αύγουστο του 1916, αποτρέποντας την παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Σέρβους.

Υπολογίζεται πως στο σημείο του πλατάνου βρίσκονται οι εκβολές του χειμάρρου της Ροτόντας.

Ο πλάτανος στα ανάκτορα Γαλερίου

Στην πλατεία Ναυαρίνου, δίπλα στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου του Γαλεριανού συγκροτήματος, βρίσκεται ένα πλατάνι που έστεκε την εποχή της τουρκοκρατίας δίπλα στη δημόσια κρήνη. Αποτελούσε το κέντρο της συνοικίας Λευκό Τέμενος και ήταν ένας τόπος λατρείας και συνάντησης των μεσοαστικών στρωμάτων.

Ο πλάτανος επέζησε της μεγάλης πυρκαγιάς του 1917 παρά το γεγονός ότι οι φλόγες έφτασαν έως εκεί.

*με πληροφορίες από Freepress ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ Τεύχος 122 – 28 Νοεμβρίου 2019