Επιστροφή στις σαλονικιώτικες ρίζες των Καράσσο

Λέξεις-Εικόνες: Σοφία Χριστοφορίδου, δημοσιογράφος

Στο Ισραήλ τους αποκαλούν «The greek family». Κι όμως ήταν η πρώτη φορά που ήρθαν στη γενέτειρα του προπάππου τους, τη Θεσσαλονίκη.

Είκοσι από τα εξήντα μέλη της οικογένειας Καράσσο, μιας από τις πιο γνωστές και ισχυρές επιχειρηματικές οικογένειες του Ισραήλ, βρίσκονται εδώ και μερικές ημέρες στη Θεσσαλονίκη.

Αυτό το ταξίδι ήταν για τους Καράσσο ένα ταξίδι επιστροφής στις ρίζες της οικογένειας, μια προσπάθεια να συνδεθούν ξανά με το παρελθόν τους για να προχωρήσουν στο μέλλον. Το δικό τους παρελθόν συναντιέται με το παρελθόν της Θεσσαλονίκης, εφάπτεται αλλά και τέμνεται.

Τους πρωτοσυναντάμε σε ετήσιους εμπορικούς οδηγούς (Annuaire). Σύμφωνα με την έρευνα του συγγραφέα του τόμου για τα 100 χρόνια του ΕΒΕΘ, Γιάννη Καρατζόγλου, «στο Annuaire του 1881 ένας Moise I. Carasso εμφανίζεται να είναι εγκατεστημένος στο Γιενί Χαν, το ”νέο μέγαρο” και να ασκεί το επάγγελμα του τραπεζίτη, του ”saraf” όπως τον λέγανε τότε, ενώ στο Annuaire του 1890 ένας Carasso Leon, είναι έμπορος αποικιακών προϊόντων. Το 1894, κάποιος Carasso σε συνεταιρισμό με κάποιον ξένο, πιθανόν Άγγλο, ονόματι Marach έχουν εμπόριο υφασμάτων. Στο Annuaire του 1896 εμφανίζονται για πρώτη φορά οι δικηγόροι Carasso Emmanuel –Carasso Joseph, αλλά και δυο φαρμακοποιοί, Carasso M. και Carasso J. Στο Annuaire του J.S.Modiano του 1908, πληροφορούμαστε ότι δυο Καράσσο, ο Carasso Isaac Leon και ο ο Carasso Abraham Moise είναι έμποροι εγγεγραμμένοι στο επιμελητήριο. Στα χρόνια 1909-1912 συναντούμε, εκτός των γνωστών δικηγόρων, τους εξής Carasso: έναν Mair, μεσίτη ακινήτων, Leon έμπορο καφέ και ζάχαρης, Menahem αντιπρόσωπο, Sam et Jacques που ασχολούνται με την εκμετάλλευση ορυχείων, Solomon τραπεζίτη, Daniel έμπορο ρυζιών χονδρικής , Leon, έμπορο αλατιού χονδρικής. Από το 1914 και μετά, υπάρχουν τα αρχεία του ΕΒΕΘ όπου εμφανίζεται ο Χαϊμ Καράσσο και ο γιος του Μωίς».

Πατριάρχης της οικογένειας ήταν ο Χαϊμ Καράσσο του Δαυίδ, γεννημένος το 1853 στη Θεσσαλονίκη. Το μικρό κατάστημα με αποικιακά είδη που διατηρούσε το μεταβίβασε στον γιο του Μωίς, μόλις αυτός έγινε 14 ετών. Με τη βοήθεια του μικρού του αδερφού Άντζελ, ο Μωίς εξέλιξε το εμπορικό κατάστημα σε εμπορικό οίκο, εξάγοντας λάδι, δημητριακά και κρασί στις ΗΠΑ και εισάγοντας αγαθά από ΗΠΑ και Ρωσία στη Μέση Ανατολή. Λίγο πριν τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 η οικογένεια του Μωίς Καράσσο και της Παλόμπα Πελοσώφ μετακόμισε για τον Πειραιά. «Ίσως ένιωθαν ότι οι ισορροπίες στην πόλη άλλαζαν, ότι οι Εβραίοι περιορίζονταν. Υπάρχει κι ένας μύθος στην οικογένεια ότι ο παππούς είδε τους δυο γιους του να φιλούν το χέρι ενός χριστιανού παπά και τότε το πήρε απόφαση να φύγουν οικογενειακώς» λέει η εγγονή του Μωίς, Δάφνη Καράσσο.

Ο Μωίς ήταν από τους τυχερούς, όχι μόνο γιατί δεν έζησε την πυρκαγιά του 1917 που ξεκλήρισε την εβραϊκή κοινότητα, αλλά κυρίως γιατί το 1926 αποφάσισε να εγκαταλείψει την Ελλάδα και να εγκατασταθεί στα εδάφη της Παλαιστίνης. Και κάπου εδώ διακόπτεται η παράλληλη πορεία των Καράσσο με την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Στην Παλαιστίνη πειραματίστηκε σε πολλά επιχειρηματικά πεδία- από τον κινηματογράφο (υπήρξε αντιπρόσωπος αμερικανικής εταιρείας παραγωγής και δημιούργησε το δεύτερο σινεμά του Τελ Αβίβ), μέχρι την κλωστοϋφαντουργία, το εμπόριο αυτοκινήτων και τον χρηματοπιστωτικό τομέα (ίδρυσε μαζί με τον επίσης Σαλονικιό και πρώην πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης Λεόν Ρεκανάτι την Discount Bank). Ίσως η ιστορία του Μωίς Καράσσο που ξεκίνησε από ένα μικρό κατάστημα αποικιακών για να φτιάξει έναν ισχυρό επιχειρηματικό Όμιλο στο Ισραήλ (με τις CARASSO MOTORS και CARASSO REAL ESTATE) μας δίνει μια ιδέα του τι έχασε η Θεσσαλονίκη χάνοντας τον πυρήνα της επιχειρηματικής κοινότητας της πόλης στο Ολοκαύτωμα.

Ο Μωίς έφυγε νωρίς από την Ελλάδα. Δεν έζησε ούτε το Μαύρο Σάββατο στις 11 Ιουλίου του 1942, ούτε την καταναγκαστική εργασία, ούτε πολύ περισσότερο τις εκτοπίσεις στα στρατόπεδα εξόντωσης, που άρχισαν από τον Μάρτιο του 1943. Δεν έζησε μία ακόμη εξευτελιστική στιγμή, όταν το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο διέγραψε όλους τους Εβραίους από μέλη του, ακόμα και μέλη του διοικητικού του συμβουλίου, υπακούοντας χωρίς καμία διαφωνία ή χρονοτριβή στη διαταγή των Γερμανών. Έτσι τίποτα δεν σκίασε τη χθεσινή μικρή τελετή, κατά την οποία οι απόγονοι των Καράσσο έλαβαν αντίγραφα των αρχείων του Επιμελητήριου όπου συγγενείς τους είναι καταγεγραμμένοι ως μέλη του ΕΒΕΘ.

Στη σύντομη ομιλία του ο αντιπρόεδρος του ΕΒΕΘ Μανώλης Βλαχογιάννης μίλησε για τις «γέφυρες που χτίζει το εμπόριο» και για την ανάγκη «να μελετούμε την ιστορία για να αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος», χωρίς όμως συγκεκριμένη αναφορά στη στάση του ΕΒΕΘ κατά την περίοδο της Κατοχής, πολλώ δε μάλλον χωρίς καμία συγγνώμη. Ομοίως και ο πρώην πρόεδρος του Επιμελητηρίου, Δημήτρης Μπακατσέλος, επί των ημερών του οποίου άρχισε η αποκατάσταση μέρους των παλαιών αρχείων, ο οποίος ζήτησε πολύ ευγενικά από την οικογένεια Καράσσο να βοηθήσει να ολοκληρωθεί αυτή η προσπάθεια ψηφιοποίησης των αρχείων. Το θέμα των διαγραφών έθιξε ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Δαυίδ Σαλτιέλ θυμίζοντας ότι διαγράφηκαν τα ονόματα των Εβραίων από σωματεία και επιμελητήρια (σ.σ. και από την ΕΣΗΕΜΘ η οποία έσπευσε πρώτη να ακολουθήσει τη γερμανική διαταγή, να προσθέσουμε εμείς). «Οι Γερμανοί θέλησαν να εξαφανίσουν κάθε εβραϊκή παρουσία λες και δεν είχαμε υπάρξει ποτέ, κι ας είχαμε παρουσία 2000 ετών» είπε. Κι ο ίδιος με τη σειρά του ζήτησε τη βοήθεια των Καράσσο για το μεγάλο έργο του Μουσείου Ολοκαυτώματος, που χρηματοδοτείται από τη Γερμανία και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Από την πλευρά της η Δάφνη Καράσσο, εκπροσωπώντας την οικογένεια μίλησε με τα πιο θερμά λόγια για την πόλη, που επέτρεψε στην εβραϊκή παρουσία να ανθίσει, δίνοντας ευκαιρίες στους Εβραίους που σε άλλα μέρη δεν είχαν. Μίλησε για το αστικό τοπίο και τους ανθρώπους που της θυμίζουν την ατμόσφαιρα στο Τελ Αβίβ και την κάνουν να νιώθει σαν το σπίτι της. Δήλωσε μάλιστα περήφανη που έχει ρίζες στην Ελλάδα και συγκινημένη όταν βρέθηκε στη Στοά Καράσσο. Ήταν αυτό το συναίσθημα της ιστορικής συνέχειας που ήρθαν να αναζητήσουν εδώ οι Καράσσο- γιοί, κόρες, νύφες και γαμπροί του Μωίς, ακόμα και μια δισέγγονή του, 4 μηνών- ένα ενδιάμεσο αλλά απαραίτητο στάδιο στη διαδικασία της διαδοχής, από την 3η στην 4η γενιά της οικογενειακής επιχείρησης.