Έρευνα για την δημοσιογραφική κάλυψη της πανδημίας από τα ελληνικά ΜΜΕ

Τα ελληνικά ΜΜΕ κάλυψαν ειδησεογραφικά την κρίση του κορονοϊού με έμφαση στη διεθνή διάσταση της πανδημίας, δίνοντας «βήμα» κατά προτεραιότητα στις αρμόδιες αρχές της Πολιτείας και στους ειδικούς επιστήμονες, ενώ -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- κράτησαν εκτός ατζέντας τις θεωρίες συνωμοσίας και απέφυγαν πολωτικές προσεγγίσεις και κομματικό «χρωματισμό» στην παρουσίαση των γεγονότων, επιλέγοντας μία συνεπή υπεύθυνη στάση. Στο συμπέρασμα αυτό συνοψίζονται τα ευρήματα έρευνας από το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) για την «κάλυψη της πανδημίας Covid 19 από τα ελληνικά έντυπα και διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης».

Η έρευνα αφορά την περίοδο από 13 Μαρτίου έως 10 Απριλίου 2020. Εξετάστηκαν συνολικά 7.457 δημοσιεύματα που προέρχονται από 13 διαφορετικά μέσα, τα οποία επιλέχθηκαν με κριτήριο την αντιπροσωπευτικότητα αλλά και τα επίσημα στοιχεία για την αναγνωσιμότητα και επισκεψιμότητά τους. Συγκεκριμένα, επιλέχθηκαν επτά από τα πιο δημοφιλή -βάσει καταγραφής στο Alexa ranking- ειδησεογραφικά sites στη χώρα (In.gr, lifo.gr, Enimerotiko.gr, Zougla.gr, protothema.gr, iefimerida.gr, newsbomb.gr) και οι εφημερίδες Τα Νέα, η Εφημερίδα των Συντακτών, Ελεύθερος Τύπος, Ελεύθερη Ώρα, Η Καθημερινή, το Μακελειό.

Βασικό συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι η κάλυψη της πανδημίας από τα ελληνικά μέσα έγινε υπό το πρίσμα ενός διεθνούς προβλήματος, η διαχείριση του οποίου γίνεται τοπικά. Εκτός από την παροχή δεδομένων, που απεικόνιζαν την εξάπλωση της νόσου και τους αριθμούς θανάτων και κρουσμάτων σε ημερήσια βάση στις διάφορες χώρες, τα ελληνικά έντυπα και διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης συνέκριναν τις πολιτικές που υιοθέτησαν οι διαφορετικές χώρες ως απάντηση στην κατάσταση και ανέφεραν τις αντιδράσεις των πολιτών σε αυτές.

«Στην πλειονότητα των μέσων, ακόμη και σε κάποια που έχουν έναν τελείως διαφορετικό τρόπο προσέγγισης και δημιουργίας ατζέντας, παρατηρήσαμε ότι ένα πολύ μεγάλο τμήμα των ειδήσεων αφορούσε στα διεθνή γεγονότα, στο τι συνέβαινε εκείνες τις μέρες στην Ιταλία και τις υπόλοιπες χώρες που βρίσκονταν στο επίκεντρο της πανδημίας», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επίκουρη καθηγήτρια Δημοσιογραφίας του ΑΠΘ, Ιωάννα Κωσταρέλλα, επικεφαλής της ομάδας που εκπόνησε την έρευνα.

Το εύρημα αυτό ερμηνεύεται εν μέρει από το γεγονός ότι τα περισσότερα δημοσιεύματα αποτελούν επεξεργασία και επιμέλεια τηλεγραφημάτων από πρακτορεία ειδήσεων καθώς «έχουμε πολύ υλικό που έρχεται από τις ίδιες πηγές σε όλα τα μέσα και ανάλογα με τον επαγγελματισμό που διέπει το κάθε μέσο έχουμε και την απόδοση της πηγής ή την αναφορά στην αρχική πηγή της πληροφορίας».

Ανεξάρτητα από το κοινό στο οποίο απευθύνεται κάθε ένα από τα μέσα που αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας, είναι κοινή διαπίστωση ότι δεν καταγράφεται προσπάθεια πρόκλησης πολιτικής πόλωσης γύρω από τη διαχείριση της πανδημίας των κορονοϊού και των παραμέτρων της στην κοινωνία. Αντιθέτως, αναγνωρίζεται η επιλογή των κυρίαρχων Μέσων να είναι συνεπή, υπεύθυνα και αξιόπιστα. Αυτό, όπως εξηγεί η κ. Κωσταρέλλα, είναι μια ομοιογενής τάση που καταγράφεται σε αντίστοιχες έρευνες σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και εν προκειμένω για την Ελλάδα επιβεβαιώνεται και από το βασικό εύρημα της έρευνας, ότι τα δημοσιεύματα έχουν κύρια πηγή αναφοράς των πληροφοριών την επίσημη ενημέρωση από τις αρμόδιες αρχές της Πολιτείας και στη συνέχεια έγκριτους επιστήμονες και εκπροσώπους της ελληνικής πανεπιστημιακής κοινότητας. Μέσα από αυτή την ίδια οπτική ερμηνεύεται και το ότι οι θεωρίες συνωμοσίας δε βρήκαν εύφορο έδαφος να αναπτυχθούν, όπως συνέβη περισσότερο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γι’ αυτό και, όπως προσθέτει η καθηγήτρια, «στην επόμενη φάση της έρευνας στόχος μας είναι να δούμε συγκριτικά τι συνέβη στα social media, που είχαν κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης την περίοδο της πανδημίας».

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ παρουσιάζει τα βασικά ευρήματα της έρευνας τους ΑΠΘ. Τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων έκανε ο καθηγητής από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Γιώργος Τσαντόπουλος και στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν οι Χριστιάνα Αθανασιάδου, Σπυριδούλα Γραμματικού, Αναστασία Δανά, Γιάννης Δελημάρης, Αγάπη Καλυβιώτη, Κωνσταντίνα Καδέρη, Μαρία Καζάκη, Ειρήνη Νοταρά, Νίκη Σταματιάδου, Λήδα Τρούγκου, Ελίζα Τσοχατζή, Μαρία Χατζηαστερίου.

Στην πλειονότητα των δημοσιευμάτων η κυβέρνηση, διά της καθημερινής συνέντευξης Τύπου των Σωτήρη Τσιόδρα και Νίκου Χαρδαλιά, ήταν παρούσα ως βασική δρώσα στην μιντιακή αρένα. Ειδικά το πρώτο διάστημα που κυριάρχησε ο φόβος και η ανάγκη των πολιτών να ενημερωθούν από τα πλέον επίσημα χείλη, η βασική πηγή ενημέρωσης υπήρξε η συνέντευξη των έξι, με δημοσιεύματα να αναφέρονται στη «συνήθεια που έγινε λατρεία».

Στη δεύτερη θέση των πρωταγωνιστών της δημοσιογραφικής κάλυψης στα διαδικτυακά μέσα έρχονται οι ειδικοί επιστήμονες, οι οποίοι, ωστόσο, βρίσκονται στην τέταρτη θέση στα έντυπα μέσα, αφού στη δεύτερη θέση έρχονται τα δημοσιεύματα που δεν έχουν συγκεκριμένη αναφορά σε δρώντες. Στην προτελευταία θέση τόσο στα έντυπα, όσο και στα ηλεκτρονικά μέσα βρέθηκαν οι διασημότητες. Στην τελευταία θέση τόσο στα έντυπα, όσο και στα ηλεκτρονικά μέσα έρχονται οι πολιτικοί είτε ως μεμονωμένα πρόσωπα, είτε μέσω των κομμάτων τους.

Σε ό,τι αφορά στη βασική θεματολογία στα διαδικτυακά μέσα πρώτη έρχεται η κατηγορία «διεθνή» και μετά η κατηγορία «κοινωνία», ενώ στα έντυπα συμβαίνει το αντίστροφο. Στη θεματική «κοινωνία» συμπεριλαμβάνονται θέματα που έχουν να κάνουν με τη συμμόρφωση των πολιτών στα μέτρα προφύλαξης από τον κορονοϊό, τα μέτρα που επρόκειτο να ισχύσουν την περίοδο του Πάσχα κ.ο.κ. Στην τρίτη θέση στην κατηγορία θεματική έρχεται η ενότητα «υγεία και επιστήμη», στην οποία, ως επί το πλείστον, φιλοξενούνται οι τελευταίες εξελίξεις από τον επιστημονικό τομέα στα θέματα των τεστ αντισωμάτων, των κλινικών δοκιμών των εμβολίων κλπ.

Η παρουσία σεναρίων συνωμοσίας στα έντυπα και διαδικτυακά ΜΜΕ είναι πολύ περιορισμένη.