Φάνης Δέλλιος: «Ο εθισμός μου σε ουσίες, η Αρωγή 12+ και ο κορωνοϊός»
«Όταν κάτι το περνά ο κόσμος όλος, όπως αυτό με τον κορωνοϊό, αυτομάτως γίνεται πιο ανώδυνο. Κι αυτό ισχύει για όλες τις προσωπικότητες».
Λέξεις: Ιωάννα Μ. Κωστοπούλου || Εικόνες: Ιωάννα Μ. Κωστοπούλου, Δημήτρης Τσίπας
Mε τον Φάνη. Συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στα μέσα Φλεβάρη. Απόγευμα μιας Πέμπτης, κάπου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Λίγες ημέρες ακριβώς πριν φύγω για Βρυξέλλες και πριν ο κορωνοϊός αποτελέσει παγκόσμια, ευρωπαϊκή και ελληνική πραγματικότητα. Με τον Φάνη. Συναντηθήκαμε ξανά αρχές Απρίλη. Βράδυ Σαββάτου, διαδικτυακά.
Συνάντηση πρώτη || Φυσικές παρουσίες
Θυμάμαι καλά την φασαρία του μαγαζιού, μα ακόμη καλύτερα τα πολλά χρώματα και τις τοιχοκολλημένες πληροφορίες. Τόσες αφίσες μαζεμένες μπορεί και να μην είχα ξαναδεί. Και σε κλειστό χώρο και χειμώνα.
Με ρώτησε τι καφέ προτιμώ και πήγε να μου φέρει. Στα λεπτά αυτά πρόλαβα να ρίξω ματιά σε όλες τους, σχεδόν, ώσπου να εστιάσω σε μία. Χρώματος ροζ. Αν και χαμηλά στον ψηλοτάβανο χώρο, την παρατηρούσες λόγω αντίθεσης και γραμματοσειράς. Οι περισσότερες εξάλλου ήταν ή τόσο σκουρόχρωμες ή είχαν βάση το λευκό.
Επέστρεψε με διπλό εσπρέσο. Και αμέσως προσπάθησα να συγκεντρωθώ και να ζυγίσω αν θα έπρεπε να του περιγράψω αυτό που τυχαία είχα ζήσει αρχές Γενάρη. Τότε που όλοι μας μπορούσαμε να βγαίνουμε έξω και να πηγαίνουμε όπου, μα όπου θέλουμε. Έτσι και ξεκίνησα. Λέγοντας πως το ένα ποτό και μαγαζί, έφερε το άλλο. Και πως εν τέλει βρέθηκα με παρέα που είχε την ανάγκη αυτή. Της κοκαΐνης.
Ο Φάνης γέλασε. «Κι εσύ πως αντέδρασες;», αναρωτήθηκε. Και αλήθεια το σκέφτομαι ακόμη. Μείγμα συναισθημάτων με κυρίαρχο τον φόβο και τον θυμό. Απορία και περιέργεια μαζί. Όχι, δοκιμής. Τούς ρώτησα. Γιατί χρειάζονται ουσίες. Και η απάντησή τους, δεν μου έφτασε. Την ανακάτεψα. Κι έφυγα.
«Ανωριμότητα διαχείρισης συναισθήματος. Αν ψάξεις στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας (American Psychiatric Association, APA), θα βρεις μια υποκατηγορία για τις εθισμένες διαταραχές η οποία ονομάζεται Εθιστική Προσωπικότητα (Addictive Personality, DSM)», μου απάντησε ο Φάνης, οποίος είναι πια «καθαρός» για περισσότερα από είκοσι χρόνια.
Συνεχίσαμε. Και συζητήσαμε για τους ανθρώπους αυτούς που πάσχουν από την συγκεκριμένη ψυχική διαταραχή. Σύμφωνα με όσα επιστημονικά έχουν αποδειχθεί, δεν εκκρίνουν την ίδια ντοπαμίνη και το εγκεφαλικό σύστημα επιβράβευσής τους είναι ελαττωματικό. Άρα προϋπάρχει το ανικανοποίητο, ένα κάποιο έντονο εσωτερικό κενό, μια ανεξάντλητη τελειομανία και εγωκεντρικότητα.
«Αυτό είναι που μας κάνει μεμιάς διαφορετικούς. Και έρχεται μετά η όποια χρήση ουσιών για να σκεπάσει το ανικανοποίητο αυτό και να μας κάνει “φυσιολογικούς”. Όταν εγώ, λοιπόν, ήπια για πρώτη φορά πρέζα, ένιωσα αποκάλυψη. Έγινα πιο κοινωνικός, βρήκα και ολοκλήρωσα τον εσωτερικό μου εαυτό. Στην αρχή μου έδινε την ώθηση που δεν μπορούσα να βρω για να διεκδικήσω τα όνειρά μου. Κι όλα πηγαίναν καλά», συνέχισε ο Φάνης.
Συμφωνήσαμε πως δεν έχει πάντοτε να κάνει με το οικογενειακό background του εθισμένου. Ναι, υπάρχουν περιπτώσεις οικογενειακής, για παράδειγμα, βίας που αποδυναμώνουν ανθρώπους και τους ωθούν στην χρήση ουσιών. «Υπάρχουν όμως και υγιέστατα οικογενειακά περιβάλλοντα, όπως ήταν το δικό μου. Για αυτό και πρέπει να διαχωρίσουμε την εξαρτημένη από την εθιστική προσωπικότητα. Στην δεύτερη περίπτωση δεν επιλέγεις να είσαι ναρκομανής, αλκοολικός, τζογαδόρος, σεξομανής, βουλιμικός, ανορεξικός, παρά είναι γραμμένο στο DNA σου».
Αν, λοιπόν, εγώ και ο Φάνης πίναμε πρέζα για είκοσι ημέρες, την εικοστή πρώτη θα ήμασταν και οι δυο ναρκομανείς. Εγώ με τα στερητικό σύνδρομο που θα εμφάνιζα, θα έλεγα πως μάλλον δεν μου χρειάζεται. Ο Φάνης, και κάθε εθιστική προσωπικότητα, όχι. Αντιθέτως. Θα έψαχνε για την ίδια ουσία ή για όποια θα του προσέφερε ανακούφιση και ολοκλήρωση.
«Έτσι και έκανα. Ουσίες από την ηλικία των δεκαπέντε. Βενζίνες, ηρεμιστικές, ηρωίνη. Για δέκα ολόκληρα χρόνια έως και τα είκοσι πέντε μου. Και όχι δεν ήταν επιλογή μου. Όπως επιλογή δεν είναι και η μανιοκατάθλιψη για τους μανιοκαταθλιπτικούς. Από την στιγμή, ωστόσο, που θα διαγνωσθείς, επιλέγεις το πλαίσιο στο οποίο θα ήθελες να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα. Να εύχεσαι, φυσικά, να πέσεις στα χέρια του κατάλληλου ειδικού».
Μεγάλωνε σε μια μεσοαστική και υγιή οικογένεια, στην Θεσσαλονίκη. Ποτέ δεν του έλειψε κάτι. Μέχρι που έφτασε στην εφηβεία. Και ένιωθε πως του λείπουν τα πάντα. Όλα. Εξωστρεφής, μα και ντροπαλός, με έντονο θυμό και φόβο, απίστευτα τελειομανής και πάντα ανικανοποίητος. Έψαξε στα ναρκωτικά και στο αλκοόλ.
«Αυτό το ανικανοποίητο, το κενό που άρχισα να νιώθω μέσα του από την ηλικία των δεκαπέντε. Γινόταν αβάσταχτο και μού έβγαζε έναν κάποιο θυμό και τάσεις φυγής από το σπίτι μου. Ξεκίνησα να χαλάω το πρόγραμμά μου και γενικότερα να αντιδρώ σε όλα. Παράτησα τα διαβάσματά μου, και το έριξα στις κοπάνες, το κάπνισμα, τις βενζίνες. Δοκίμασα “ψημένο” από Γερμανία, βαρβιτουρικά χάπια και φυσικά ηρωίνη. Απογειώθηκα γενικά με τις ουσίες. Με την ηρωίνη, όμως, ειδικά, αισθάνθηκα ότι βρήκα τον χαμένο μου εαυτό, το νόημα της ζωής. Πίστευα, πραγματικά, πως έχω γεννηθεί για να πίνω ηρωίνη».
Μεγαλώνοντας, ο Φάνης συνειδητοποίησε πως η ηρωίνη, κυρίως, τού εξαφάνιζε τις συναισθηματικές ανασφάλειες και δυσκολίες, τού κάλυπτε την διαταραχή αυτή που μια εθιστική προσωπικότητα έχει, τον έκανε “φυσιολογικό”.
«Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, από τα δέκα που έπινα, ήταν μαρτύριο. Οι ουσίες δεν “έσωζαν” πια τον εθισμό μου, δεν κάλυπταν το εσωτερικό μου κενό. Μια παράνοια ζούσα, μια τρέλα. Κι ενώ προσπαθούσα να τις κόψω, δεν το κατάφερνα και ξανακυλούσα. Έφτασα να μην έχω ανάσες, να ψάχνω τρόπο να πεθάνω ή και να ζήσω αλλιώς. Χωρίς εμμονές και εσωτερικές φωνές».
Οι γονείς του Φάνη άρχισαν να καταλαβαίνουν το πρόβλημά του στον πέμπτο περίπου χρόνο. Όταν ουσιαστικά είχε αρχίσει να χάνει εντελώς τον έλεγχο και δεν μπορούσε να κρύψει οτιδήποτε. Είχε εξάλλου συλληφθεί αρκετές φορές. Η μητέρα του, τού έβαζε “εμπόδια”, προσπαθώντας να τον βοηθήσει να συνέλθει, να ξεφύγει. Ο πατέρας του, ωστόσο, αρνούνταν να αποδεχτεί την κατάσταση. Το κατάλαβε όταν ο Φάνης έμεινε καθαρός.
«Έφτασα στον πάτο. Και ζήτησα τελικά βοήθεια από έναν γνωστό ιατροδικαστή μου, ο οποίος με ενέταξε σε ομάδες αυτοβοήθειας. Και κάπως έτσι ξεκίνησε ο δρόμος προς τα δώδεκα βήματα και την λύτρωση για μια διαταραχή, ωστόσο, που δεν σταματά ποτέ. Και σήμερα. Είκοσι δύο χρόνια καθαρός έχω πολλές φορές το αίσθημα του ανικανοποίητου. Είναι κάτι όμως που πια δεν με αιφνιδιάζει, ενώ ξέρω τόσο καλά τον τρόπο για να το διαχειρίζομαι».
Για την ιστορία, λοιπόν. Και σύμφωνα με τον Ιπποκράτη. Η πρόληψη αποτελεί την καλύτερη θεραπεία και βρίσκει την απόλυτη δικαίωσή της στην περίπτωση των ναρκωτικών. Η θεραπεία οφείλει να βασίζεται στην φιλοσοφία της αυτοβοήθειας και να γίνεται σε εθελοντική βάση. «Η υποχρεωτική θεραπεία αποδεδειγμένα μηδενίζει τις πιθανότητες επιτυχίας», τονίζει ο Φάνης, ενώ «οι εθιστικές προσωπικότητες αποφασίζουν συνήθως να θεραπευτούν, όταν φτάσουν στο έσχατο σημείο ψυχικής και σωματικής εξάντλησης».
Τι γίνεται, λοιπόν, στην Ελλάδα με τις ομάδες αυτοβοήθειας; «Φυσικά και υπάρχουν. Όχι, όμως, τόσο αναπτυγμένες, όπως στο εξωτερικό. Και δεν υπάρχουν, επίσης, για όλες τις εξαρτημένες πληθυσμιακές ομάδες. Για παράδειγμα ναρκομανείς, μόνον με ναρκομανείς. Σεξομανείς, μόνον με σεξομανείς. Η ομαδοποίηση είναι τόσο βοηθητική, διότι υπάρχει ταύτιση. Άνθρωποι εντάσσονται σε ομάδες και συναντούν ανθρώπους για πρώτη φορά στην ζωή τους με τους οποίους συζητούν το πρόβλημά τους. Έτσι και συνηδειτοποιούν πως δεν είναι μόνοι στον κόσμο, πως υπάρχουν κι άλλοι. Και αφού εμπιστευτούν, διαμοιράζονται τα πιο απόκρυφα μυστικά τους. Γιατί ξέρουν. Πως δεν είναι τρελοί, πως δεν θα τους κρίνουν. Το ομαδικό πλαίσιο είναι το πιο σημαντικό. Αυτό που σε βοηθά να αποκτάς θάρρος για να συνεχίσεις να προσπαθείς».
Σήμερα όλο και περισσότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις στηρίζονται αποκλειστικά στην φιλοσοφία των δώδεκα βημάτων των Ανωνύμων Αλκοολικών και Ναρκομανών (ΑΑ και ΝΑ). Ξεκινώντας από τις ΗΠΑ το 1935, εισήχθησαν σταδιακά σε σχεδόν κάθε αγγλόφωνη, δυτική κοινωνία. Κύριος στόχος των ΑΑ και ΝΑ είναι να επικοινωνήσουν με τους εξαρτημένους της Κοινότητας, ώστε να τους βοηθήσουν να μάθουν να ζουν μια ζωή χωρίς ουσίες. Να τους δείξουν τον τρόπο πώς να αναδύονται ξανά, από τον πάτο, πώς να ξαναγεννιούνται.
Το κεντρικό σημείο των ομάδων αυτών είναι μια σειρά από προσωπικές δραστηριότητες, γνωστές ως δώδεκα βήματα αυτογνωσίας. Τα βήματα αυτά περιλαμβάνουν:
- την παραδοχή του προβλήματος
- την αναζήτηση βοήθειας
- την αυτοεκτίμηση
- την εμπιστευτική αυτοαποκάλυψη
- την επανόρθωση λαθών
- την συνεργασία με άλλους ανθρώπους που επίσης θέλουν να αναρρώσουν
Η προσέγγιση των δώδεκα βημάτων είναι μη επαγγελματική και βασίζεται στην αυτοβοήθεια. Η θεραπευτική, λοιπόν, αξία των ομάδων αυτοβοήθειας βασίζεται στο γεγονός ότι εξαρτημένοι βοηθούν άλλους εξαρτημένους.
«Στις συναντήσεις των ομάδων, κάθε μέλος μοιράζεται τις προσωπικές του εμπειρίες με άλλους, αναζητώντας βοήθεια όχι από κάποιους ειδικούς, αλλά από ανθρώπους που έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις και βρήκαν λύση. Είμαι εντεταγμένος σε ομάδες αυτοβοήθειας από τα είκοσι έξι μου. Όταν όμως εντάχθηκα, ήμουν ειλικρινής με τον εαυτό μου και ήξερα τι δεν θέλω. Να ξαναπιώ. Το κατάφερα μέρα με την μέρα. Έγινα ο ήρωάς μου. Και ποτέ δεν είναι αργά, για κανέναν. Μόνο ο θάνατος, εξάλλου, μπορεί να σταματήσει μια όποια προσπάθεια. Το μήνυμα μου, λοιπόν, αυτό θα ήθελα να είναι. Γίνε ο ήρωάς σου. Αν το θέλεις, μπορείς».
Συνάντηση δεύτερη || Διαδικτυακές παρουσίες
Ο κορωνοϊός έχει αλλάξει όλα μας τα δεδομένα κι αυτονόητα. Η συζήτησή μας, λοιπόν, επικεντρώνεται στον εγκλεισμό. Των ανθρώπων όλου του κόσμου. Όλων όσων είναι υποχρεωμένοι να παραμένουν σε έναν κάποιο κλειστό χώρο. Στο σπίτι τους. Γιατί υπάρχουν κι άνθρωποι που δεν έχουν πού να μείνουν. Κι άλλοι που βρίσκονται έγκλειστοι σε σωφρονιστικά ιδρύματα, σε ψυχιατρικές κλινικές, σε γηροκομεία, σε κέντρα αποθεραπείας και αποκατάστασης. Πως μπορεί να νιώθουν;
«Θα σου πω για εμένα. Και σύμφωνα με την εμπειρία μου. Με τον αναγκαστικό εγκλεισμό, δεν έχεις επιλογή. Οφείλεις να προσαρμοστείς, για να επιβιώσεις. Αυτό μου έμαθε η φυλακή. Αυτό βλέπω και τώρα, στην εποχή του κορωνοϊού. O οικειοθελής εγκλεισμός διαφέρει, διότι αποτελεί επιλογή. Δηλώνεις έτοιμος, ουσιαστικά, να δουλέψεις με τον εαυτό σου, να εξελιχθείς συναισθηματικά, να ωριμάσεις μέσω μιας κάποιας καθοδήγησης και κατάλληλης στήριξης. Η ελευθερία της επιλογής είναι ίσως ό,τι πιο σημαντικό για εθιστικές και μη προσωπικότητες. Είναι συνειδητοποίηση».
Όσες από τις εθιστικές προσωπικότητες, κατά τον Φάνη, βρίσκονται σε αρχικό στάδιο αποκατάστασης, αισθάνονται σίγουρα πιο ασφαλείς το διάστημα αυτό. «Όταν ο περισσότερος κόσμος, παγκοσμίως, είναι έγκλειστος λόγω της πανδημίας, για τις εθιστικές προσωπικότητες το έργο γίνεται πιο εύκολο. Είτε βρίσκονται σπίτι τους, είτε σε κάποιο κέντρο. Κι αυτό γιατί δεν υπάρχουν “εξωτερικοί πειρασμοί” να αποσπάσουν την προσοχή τους και να τους κάνει να παρεκκλίνουν από τον στόχο τους. Όταν κάτι το περνά ο κόσμος όλος, όπως αυτό με τον κορωνοϊό, αυτομάτως γίνεται πιο ανώδυνο. Κι αυτό ισχύει για όλες τις προσωπικότητες».
Και ενώ τηλ-εργάζομαι τις τελευταίες 25 ημέρες και χρησιμοποιώ διάφορα εργαλεία για συναντήσεις και συζητήσεις, η απορία μου είναι τι γίνεται με τις ομάδες αυτοβοήθειας. Πως μπορούν να επιτελούν το έργο τους χωρίς φυσική παρουσία; «Όπως το επιτελείς κι εσύ, Ιωάννα. Οι ομάδες αυτοβοήθειας δεν πραγματοποιούν συναντήσεις με φυσική παρουσία, έπειτα από την απαγόρευση που ισχύει στην χώρα μας. Τα μέλη όμως των ομάδων συναντώνται online μέσω skype ή μέσω zoom. Αντίστοιχα, στις κλειστές δομές, οι άνθρωποι βρίσκονται σε καραντίνα. Δεν επιτρέπονται οι έξοδοι, παρά μόνον των εργαζόμενων θεραπευτών ή εθελοντών. Τηρούνται φυσικά όλοι οι κανόνες υγιεινής. Δεν επιτρέπονται οι αγκαλιές και οι επαφές που συνηθίζονται σε ψυχοθεραπευτικές ομάδες».
Η Αρωγή 12+ στήριζε τους ανθρώπους της σταθερά, με εικοσιτετράωρη τηλεφωνική επικοινωνία, και πριν το ξέσπασμα της επιδημίας. Τώρα, εν μέσω κορωνοϊού, συνεχίζει το ίδιο, έχοντας προσθέσει τις ατομικές ή ομαδικές online συνεδρίες. «Θα βγούμε δυνατοί από αυτή την ιστορία. Θα είμαστε άλλοι ίσως. Για χρόνια, λόγω της δουλειάς μου στο κομμάτι της ψυχική υγείας, αλλά και μέσω της δικής μου ανάρρωσης, έχω μάθει να “παίζω” με τις πιθανότητες να είναι εναντίον μου. Έχω μάθει καλά πως μπορείς, με κάποιον τρόπο, να προχωρήσεις με κακή οικονομία, ακόμη και με κακή υγεία. Αυτό που με “κράτησε” είναι η ελπίδα. Κι αλήθεια ελπίζω και σήμερα. Και πιστεύω ότι θα καταφέρουμε να βγούμε νικητές από αυτή την πανδημία. Πιο “γεμάτοι” ως άνθρωποι, πιο δυνατοί και τολμηροί».
Φάνης Δέλλιος
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Η ιστορία του έγινε γνωστή, όταν ο ίδιος αποφάσισε να την δημοσιοποιήσει με στόχο να ευαισθητοποιήσει το ευρύ κοινό για το έργο της Αρωγή 12+. Εκτός από τον μη κερδοσκοπικό σύλλογο, προχώρησε και στην δημιουργία “καταφυγίου” για άτομα που πάσχουν από κάποιο είδους εθισμό και αναζητούν βοήθεια.
Εδώ και δεκαπέντε χρόνια προσφέρει τις γνώσεις του, αλλά και τα ίδια τα βιώματά του σε ασθενείς που πάσχουν από διαταραχές εθισμού. Σπούδασε σύμβουλος ψυχικής υγείας, στο παράρτημα του πανεπιστημίου του Strathclyde της Γλασκόβης, στην Αθήνα και ειδικεύτηκε στις εξαρτήσεις. Στην συνέχεια γνώρισε την φίλη και συνεργάτιδά του, Μαριάννα, επίσης σύμβουλο ψυχικής υγείας με σπουδές στο Λονδίνο. Μαζί ίδρυσαν, στην Θεσσαλονίκη, το 2008, τον μη κερδοσκοπικό σύλλογο συμπαράστασης σε άτομα με προβλήματα εθισμού, Αρωγή 12+.
Αρωγή12+ || Μη κερδοσκοπικός σύλλογος συμπαράστασης σε άτομα με προβλήματα εθισμού
Η Αρωγή 12+ είναι ένας μη κερδοσκοπικός σύλλογος* που ασχολείται με προβλήματα εθισμού, σε ενημερωτικό, συμβουλευτικό και θεραπευτικό επίπεδο. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία γονέων, συμβούλων ψυχικής υγείας και ευαισθητοποιημένων ατόμων, η οποία προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε κάθε μορφή εθισμού.
Η φιλοσοφία του συλλόγου εμπνέεται από την γνωστή θεραπευτική μέθοδο “Minnesota model”, που βασίζεται στο πρόγραμμα των δώδεκα βημάτων, και έχει τρεις θεμελιώδεις αρχές:
- Παροχή θεραπείας στα άτομα που υποφέρουν και όχι «ιδρυματοποίηση»
- Θεραπεία ανάλογα με την προσωπικότητα του θεραπευόμενου
- Βοήθεια για ανάρρωση σε σωματικό, ψυχολογικό και πνευματικό επίπεδο
Η θεραπεία βασίζεται σε ομαδικές συνεδρίες, βιωματικές ασκήσεις, “one to one” συμβουλευτική στήριξη και σε οικογενειακά προγράμματα.
*Περισσότερες πληροφορίες για την Αρωγή 12+ και το πώς μπορείτε να επικοινωνήσετε αυτές τις ημέρες εδώ.
