Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και οι εξόριστοι Μπεναρόγια και Ποζέλι

Όταν μπήκε ο ελληνικός στρατός στη Θεσσαλονίκη, πριν από 110 χρόνια, η πόλη ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι της οθωμανικής αυτοκρατορίας, με πολυεθνική σύσταση και εντελώς διαφορετική φυσιογνωμία. Το μόνο που μένει ίδιο από τότε είναι ότι συνήθως αυτές τις μέρες βρέχει. 

Το δύσκολο εγχείρημα της ανασύστασης μιας εποχής τόσο μακρινής στο χρόνο είχε αναλάβει ο Κώστας Τομανάς στο βιβλίο του «Το χρονικό της Θεσσαλονίκης 1875-1912» διασώζοντας στιγμές της καθημερινότητας της πόλης κατά τις παραμονές της απελευθέρωσης.

Την πρωτοχρονιά του 1912, παραμονές του πρώτου βαλκανικού πολέμου οι Θεσσαλονικείς διασκεδάζουν σαν να μην υπάρχει αύριο στα διάφορα νυχτερινά κέντρα και στα θέατρα στο κέντρο και στην παραλία.

Ωστόσο, δεν διασκέδαζαν όλοι. Δύο φυσιογνωμίες που σφράγισαν την ιστορία της Θεσσαλονίκης για διαφορετικούς λόγους ο καθένας είχαν εξοριστεί από τις οθωμανικές αρχές επίσης για διαφορετικούς λόγους: Ο ιστορικός γραμματέας της εργατικής οργάνωσης Φεντερασιόν Αβραάμ Μπεναρόγια και ο αρχιτέκτονας που στόλισε την πόλη με δημόσια και ιδιωτικά κτίρια Βιταλιάνο Ποζέλι.

Ο πρώτος για την συνδικαλιστική του δράση, ο δεύτερος, Ιταλός υπήκοος, εξαιτίας του ιταλοτουρκικού πολέμου του 1911-1912.

Γράφει ο Κώστας Τομανάς: Οι Αρχές λόγω του ιταλοτουρκικού πολέμου εξορίζουν στην Κωνσταντινούπολη τον γραμματέα της Φεντερασιόν Αβραάμ Μπεναρόγια. Ο διευθυντής της αστυνομίας σε παραστάσεις των πρώην βουλευτών Χωναίου και Βλαχώφ, δηλώνει ότι δεν ξέρει τίποτα για τους λόγους της σύλληψης και της απέλασης του γνωστού συνδικαλιστή. Απελαύνουν και τον ιταλό υπήκοο Βιταλιάνο Ποζέλι.

Ο Βιταλιάνο Ποζέλι γεννήθηκε το 1838 στο χωριό Καστιλιόνε της Σικελίας. Το 1867 έκτισε την εκκλησία του Αγίου Στεφάνου στην Κωνσταντινούπολη, όπου και εγκαταστάθηκε. Από το 1866 το τουρκικό κράτος του ανέθεσε την κατασκευή κτιρίων του δημοσίου στη Θεσσαλονίκη και μετακόμισε εδώ. Παντρεύτηκε, έκανε οκτώ παιδιά και, έπειτα, από το 1895 κατοικούσε σε ένα διώροφο σπίτι στην οδό Δαγκλή (κοντά στην Τσιμισκή).

Στη Θεσσαλονίκη έκτισε κτίρια του δημοσίου, ναούς, εμπορικά κτίρια και επαύλεις. Ανάμεσά τους το Διοικητήριο, τα κτίρια που στεγάζουν σήμερα το Γ’ΣΣ και τη βίλα Αλλατίνι.

Η μοναδική πηγή που μιλάει για την εξορία του Ποζέλι είναι ο Τομανάς. Σε άλλες πηγές αναφέρεται απλώς ότι μετακόμισε στη Μπολόνια της Ιταλίας και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη μετά τη λήξη του ιαλοτουρκικού πολέμου. Το 1913 πέθανε η γυναίκα του και το 1918 ο ίδιος. Ο οικογενειακός τους τάφος βρίσκεται στο καθολικό νεκροταφείο, στους Αμπελόκηπους.

“Με τη ρητή εντολή να μη επανέλθωσιν πλέον εις Θεσσαλονίκην…”

Η Φεντερασιόν ιδρύθηκε το 1909, στον απόηχο των μαζικών απεργιακών αγώνων μετά την ανακήρυξη του οθωμανικού συντάγματος από τους Νεότουρκους.

Στο φάκελο του Αβραάμ Μπεναρόγια που φυλάσσεται στο αρχείο Βενιζέλου (“Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Διεθνές Γραφείο Εργασίας”, Αντώνης Λιάκος) με αφορμή την εκτόπισή του στη Νάξο, μερικά χρόνια αργότερα, το 1914, διαβάζουμε την κατάθεση ενός πληροφοριοδότη με το όνομα «Παύλος Ιωάννου Αστεριάδης, ετών 38, μυστικός πράκτωρ» που αναφέρεται στη δράση του Μπεναρόγια κατά την οθωμανική περίοδο της Θεσσαλονίκης, ο οποίος όμως λέει ότι ο Μπεναρόγια απελάθηκε στη Βουλγαρία: 

«Μετά πάροδον χρόνου τινός, ότε αφίκετο εκ ωνσταντινουπόλεως ο υπουργός των Οικονομικών Τζαβίτ Βέης, εις την απαγγελίαν του λόγου του έθιξε τας ενεργείας του Σοσιαλιστικού Κέντρου, ότι στρέφονται κατά του Κράτους και ότι δεν εμφορείται εξ αγαθών διαθέσεων, συνέστησε δε εις την Διοίκησιν να λάβη αυστηρά μέτρα κατά του Κέντρου τούτου. Κατόπιν τούτων η Αστυνομία προέβη εις γενικήν έρευναν εν τω καταστήματι του Σοσιαλιστικού Κέντρου κατασχέσασα άπαντα τα εν αυτώ ευρισκόμενα βιβλία, σφραγίσασα το κατάστημα τούτο και συλλαβούσα διάφορα μέλη αυτού μεταξύ των οποίων και τους Μπεναρόγια, Σαμουέλ Γιουνά και Σαμουέλ Αμόν και τον μεν Μπεναρόγια απήλασεν εις Βουλγαρίαν, τους δε Γιουνά και Αμόν εις Δράμαν με την ρητήν εντολήν να μη επανέλθωσιν πλέον εις Θεσσαλονίκην…».

Στη κεντρική φωτογραφία, το Διοικητήριο το 1912, έργο του Βιταλιάνο Ποζέλι. Πηγή: Ομάδα Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης – Old Photos of Thessaloniki