Η γειτονιά του Βαρδάρη βγαίνει στο σφυρί

Ο Βαρδάρης, η ιστορική γειτονιά της Θεσσαλονίκης, περνάει με γρήγορους ρυθμούς στην τουριστική επικράτεια της βραχυχρόνιας μίσθωσης του Airbnb.

Δεν είναι πρωτότυπο να αλλάζει χρήση μια υποβαθμισμένη, ιστορική γειτονιά στις παρυφές του κέντρου μιας μεγάλης πόλης.

Η «πρωτοτυπία» στη Θεσσαλονίκη έγκειται στην απουσία σχεδιασμού τόσο για το περιεχόμενο, όσο -και κυρίως- για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων αυτής της βίαιης μετάλλαξης.

Τα παραδείγματα αναπλάσεων σε ανάλογες γειτονιές, όπως της Μαλασάνια και της Τσέκουα στη Μαδρίτη, είναι χαρακτηριστικά μιας ολοκληρωμένης παρέμβασης που προέβλεψε την πρώτη άμεση συνέπεια -την εκτίναξη του κόστους της στέγης- και πρότεινε εναλλακτικές λύσεις.

Στη γειτονιά του Βαρδάρη οι αλλαγές προχωρούν με ρυθμούς που οδηγούν κατοίκους και επαγγελματίες σε μαζικές εξώσεις. Μια περιήγηση σε πλατφόρμες μεσιτικών γραφείων εξηγεί το λόγο: Ένα studio/διαμέρισμα 30 τ.μ., σούπερ επιπλωμένο κτλ νοικιάζεται έναντι 650 ευρώ! Η τιμή εκτινάσσεται στα 700 ευρώ αν πρόκειται για studio 40 τ.μ., ενώ βρήκαμε και studio υπερλούξ στα 55 τ.μ. που η ενοικίασή του κοστίζει 800 ευρώ το μήνα!.

«Τα διαμερίσματα που διατίθενται για βραχυχρόνια μίσθωση στον Βαρδάρη ήταν 50 τον Δεκέμβριο του 2021 και μέσα σε εννέα μήνες, τον Σεπτέμβριο, έφτασαν τα 62, ενώ κατά το ίδιο χρονικό διάστημα διπλασιάστηκε ο αριθμός των ιδιοκτητών που είναι εταιρείες διαχείρισης διαμερισμάτων», λέει η Μαρία Καραγιάννη, μεταδιδακτορική ερευνήτρια Πολεοδομίας- Αστικής Γεωγραφίας στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο.

Οι συνέπειες είναι ήδη ορατές για όσους ζουν, εργάζονται ή συχνάζουν στην περιοχή: Ο Νίκος είναι μουσικός και μαζί με φίλους του μουσικούς νοικιάζουν στο Βαρδάρη έναν χώρο για να κάνουν πρόβες. Τα νοίκια έχουν ανέβει τόσο ώστε πλέον το σκέφτονται εάν θα μείνουν, το κόστος για τους ίδιους είναι αβάστακτο.

Η οικογένεια της Ιωάννας Πετρίδου νοίκιαζε έναν μεγάλο επαγγελματικό χώρο στην οδό Οδυσσέως, για τη στέγαση βιοτεχνίας ετοίμων ενδυμάτων. Αναγκάστηκαν να αλλάξουν έδρα και να αναζητήσουν αλλού στέγη για την οικογενειακή βιοτεχνία, όταν ο ιδιοκτήτης του κτιρίου αποφάσισε να το μετατρέψει σε διαμερίσματα που θα διατίθενται σε τουρίστες με τη μέθοδο της βραχυχρόνιας μίσθωσης.

«Ο πατέρας μου, διηγείται η Ιωάννα, που κατάφερε να κάνει μια νέα αρχή μετά την οικονομική κρίση του 2010, θυμάται τη γειτονιά του Βαρδάρη όταν κάθε πρωί τα λεωφορεία έφταναν γεμάτα εργάτριες που δούλευαν στις βιοτεχνίες της περιοχής. Ήταν μια ζωντανή γειτονιά, υπήρχαν παντού συνεργεία και καταστήματα, στα διαλείμματα οι εργαζόμενοι έπιναν καφέ, παντού ακούγονταν καθημερινές ιστορίες ανθρώπων».

Στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης

H γειτονιά του Βαρδάρη, και ειδικότερα η περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Μοναστηρίου, Λαγκαδά και Μιχαήλ Καλού, κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην Στρατηγική Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης (ΣΒΑΑ) της Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης.

Όπως τονίζει ο Θάνος Ανδρίτσος, αρχιτέκτονας και υποψήφιος διδάκτορας Πολεοδομίας – Χωροταξίας του Μετσόβειου και υπεύθυνος έρευνας του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ στη Θεσσαλονίκη με τίτλο «Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη και Συμμετοχή των Πολιτών», η ΣΒΑΑ αποτελεί στρατηγικό κείμενο που εκπονήθηκε το 2017 και συνδέεται με την χρηματοδότηση σειράς αστικών παρεμβάσεων μέχρι σήμερα.

«Η περιοχή εντάσσεται στους ‘θύλακες αστικών προκλήσεων’, δηλαδή σε τμήματα της πόλης με πυκνοδομημένη δόμηση και έλλειψη πρασίνου, έντονα κοινωνικά προβλήματα, συγκρούσεις χρήσεων γης κ.α. Παράλληλα, εντάσσεται στις περιοχές με αυξημένο τουριστικό- πολιτιστικό ενδιαφέρον.

Αναγνωρίζοντας τη δημιουργία ξενοδοχειακών μονάδων επί της οδού Μοναστηρίου, υιοθετείται μια επέκταση της τουριστικής ζώνης του κέντρου στο βόρειο τμήμα του άξονα της Εγνατίας μέχρι τον Σιδηροδρομικό Σταθμό.

Όπως συμβαίνει συχνά, η επέκταση των χρήσεων σχετικών με τον τουρισμό μπορεί να επιδράσει αρνητικά τόσο σε υφιστάμενες οικονομικές δραστηριότητες, όσο και στις τιμές των κατοικιών για ενοικιαστές. Για τον λόγο αυτό, ο χωρικός σχεδιασμός και προγραμματισμός δεν πρέπει να περιορίζεται στην επιλογή αστικών αναπλάσεων.

Οφείλει μέσα από την συμμετοχή των πολιτών, να διαμορφώνει και εργαλεία ώστε ο στόχος της αναβάθμισης μιας περιοχής να μην ταυτίζεται με την εξώθηση κατοίκων και επιχειρήσεων από αυτόν».

Η «Ομάδα Γειτονιάς του Βαρδάρη» του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας του ΑΠΘ διοργάνωσε στο πάρκο των Εθνών, πάνω από την οδό Λαγκαδά, τη δεύτερη ανοιχτή γιορτή γειτονιάς «Η Γιορτή του Βαρδάρη» που φέτος είχε ως σύνθημα «(επι)μένουμε Βαρδάρη».

Εκεί, ανάμεσα στις εκδηλώσεις, υπήρχε και έκθεση φωτογραφίας της ομάδας esp Team. Στο συνοδευτικό κείμενο της έκθεσης, η συντονίστρια της φωτογραφικής ομάδας Ευδοξία Ράδη γράφει για τον Βαρδάρη, το σημείο 0, «καθρέφτη της πόλης, αν όχι όλης της χώρας. Σε κατάσταση μεταβατικότητας. Εκεί που άλλοτε έκαιγαν πάθη και έρωτες ανάμεσα στα βουλανιζατέρ, τα μικρομάγαζα και τα καφενεία, το βίωμα του τόπου ήταν οριακό, συντροφικό, εύθραυστο ή δυνατό, ενίοτε ανυπάκουο.

Αυτό το βίωμα συνιστούσε τη γειτονιά του Βαρδάρη, ένα ‘μαζί’ μακριά από τον υπερκαταναλωτισμό της Τσιμισκή και της αστικής, απρόσωπης κανονικότητας που σταδιακά επέβαλε η νέα τάξη πραγμάτων…”

* Η κεντρική φωτογραφία είναι της Όλγας Στρεβίνα από την ομάδα esp Team.